همه چیز درباره پارچه فاستونی؛ تاریخچه، انواع و نکات مهم برای انتخاب

فاستونی در انگلیسی ورستد وول (Worsted wool) نامیده می‌شود. نام این پارچه را از نام دهکده کوچک ورستد در شهرستان نورفولک انگلستان گرفته‌اند. این دهکده در قرن دوازدهم مرکز پارچه‌بافی پشمی در انگلستان بوده است. آنها پارچه فاستونی را از نخ پشمی با کیفیت بسیار بالا می‌بافتند.

در قرون وسطا، با ورود نژادهای جدید گوسفند به انگلستان، روش‌های معمول دامداری و کشاورزی دچار تغییر و تحولات زیادی شدند. این گوسفندان در مراتعی محصور پرورش می‌یافتند که چمن‌های بلند و مرغوب داشت و به‌همین‌دلیل پشمی که از آنها حاصل می‌شد بسیار باکیفیت بود. پشم این گوسفندان رشته‌هایی بلند (رشته یا لیف اصطلاحی در نساجی است که به یک دسته یا خوشه از الیاف پشمی گفته می‌شود) داشت، درحالی‌که نژادهای قدیمی‌تر گوسفند که آزادانه همه‌جا ول می‌گشتند و از هر نوع علف تغذیه می‌کردند، پشم‌هایی با رشته‌های کوتاه تولید می‌کردند.

در همین زمان، تعداد زیادی از بافندگان فلاندرزی که به انگلستان مهاجرت کرده بودند، ساکن نورفولک شدند. طولی نکشید که بافندگی مشخصه اصلی ناحیه ورستد شد. به‌این‌ترتیب، پارچه تولیدشده در این دهکده ورستد یا فاستونی نام گرفت و به‌سرعت محبوبیت یافت.

بالاخره فاستونی همان پشمی است یا نه؟

شاید فکر کنید که اگر فاستونی همان پارچه پشمی است، پس چرا به آن فاستونی می‌گویند؟ آیا واقعا دو کلمه داریم که هر دو به‌معنای پارچه پشمی هستند؟

پاسخ منفی است. پارچه فاستونی با پارچه پشمی تفاوت دارد. در واقع هر دو از الیاف پشم تهیه می‌شوند، اما تفاوتشان در این است که:

• فاستونی محکم‌تر، ظریف‌تر و نرم‌تر است. برای درک آن، یک کت‌وشلوار خوب و شیک را تصور کنید.
• پارچه پشمی کرکی‌تر و زبرتر است. برای درک آن کافی است یک ژاکت یا بلوز بافتنی را به ذهنتان بیاورید.

پارچه فاستونی ظریف‌تر اما محکم‌تر است، بنابراین بهتر می‌تواند شما را دربرابر باد و باران محافظت کند. درحالی‌که پارچه پشمی کرکی است و منافذ آن زیاد است، به‌همین‌دلیل هوا را در خود نگه می‌دارد و به‌نوعی عایق تبدیل می‌شود که شما را در برابر سرما حفظ می‌کند.

تفاوت بعدی در دوام آنهاست. پارچه فاستونی بسیار مقاوم‌تر و بادوام‌تر از پارچه پشمی است. همچنین، فاستونی تا مدت‌های طولانی شکل طبیعی‌اش را حفظ می‌کند. به‌همین‌دلیل است که پارچه کت‌وشلوار را از فاستونی درست می‌کنند، زیرا چروک نمی‌شود، جای آرنج یا زانو روی آن نمی‌ماند و خط اتوی آن از بین نمی‌رود. بنابراین برای محیط‌کار، جلسات طولانی و نظایر آنها که باید مدتی طولانی بنشینید، مناسب است.

این در حالی است که پارچه پشمی راحت شکل آرنج‌تان را به خودش می‌گیرد یا چروک می‌شود. اگر شلوار از پارچه پشمی بپوشید می‌بینید که با یک بار نشستن به‌راحتی زانو می‌اندازد.

پارچه فاستونی را چطور تهیه می‌کنند؟

نکته اصلی درباره بافت پارچه فاستونی این است که از الیاف پشمی راست و موازی بافته می‌شود و فاصله کمی بین آنها وجود دارد. اگر تا حالا گوسفندی را از نزدیک دیده باشید، احتمالا متوجه شده‌اید که به پشم‌های آنها هرچیزی می‌توان گفت جز راست و صاف! بنابراین چطور این رشته‌های پیچ‌درپیچ و فِردار به پارچه‌ای تبدیل می‌شوند که همه الیاف در آن راست است؟

قبل از هر چیز باید بدانید که یک دسته از پشم، هم الیاف کوتاه دارد و هم الیاف بلند. برای اینکه همه رشته‌های کوتاه هم‌تراز با رشته‌های بلند شوند تا یک رشته بلند یکپارچه ایجاد شود، ابتدا باید پشم‌ها به اصطلاح «زده شوند». زدن پشم فرایندی مکانیکی است که به بازکردن و ترکیب الیاف کمک می‌کند. درست مانند این است که با برس‌های محکم، همزمان آنها را در چند جهت شانه بزنید. در قدیم این کار را با استفاده از ماشین خارزنی که در آن از گیاهی خارمانند استفاده می‌شد انجام می‌دادند.

بعد از زدن پشم، آن را شانه می‌کردند تا تمام رشته‌های بسیار کوتاه جدا شوند. سپس این الیاف را از دستگاهی عبور می‌دادند که رشته‌ها را چندلا می‌کرد و می‌کشید. با این کار الیاف به شکل موازی تراز می‌شدند. در نهایت دسته‌ای از رشته‌های بدون پیچ‌خوردگی ایجاد می‌شد که به آنها سیلوِر یا الیاف تابیده‌نشده می‌گفتند.

در مرحله آخر، این رشته‌ها را به‌شکل نخ می‌ریسیدند و به هم می‌بافتند تا پارچه درست شود.

نکته: رشته‌های پشمی کوتاه را دور نمی‌ریختند. آنها را جمع‌آوری کرده و در پارچه‌های پشمی به کار می‌بردند.

فکر می‌کنم حالا دیگر می‌دانید که چرا پارچه‌های فاستونی گران‌تر از پارچه‌های پشمی هستند. دلیلش همین فرایند نسبتا پیچیده و زمان‌بر تولید آنهاست. همچنین گوسفندانی که از پشم آنها برای بافت این پارچه استفاده می‌شود، به‌شکل خاصی پرورش می‌یابند و از چمن‌های مخصوص تغذیه می‌کنند.

عدد سوپر در فاستونی به چه معناست؟

هنگام خرید پارچه فاستونی یا لباسی که از آن تهیه شده است (ازجمله کت‌وشلوار، شلوار یا مانتو)، احتمالا فروشنده برایتان درباره عددی با عنوان سوپر صحبت خواهد کرد. معمولا این عدد به این شکل بیان می‌شود: سوپر ۱۰۰ اس، سوپر ۱۲۰ اس یا سوپر ۱۵۰ اس (SUPER 100’s, 120’s, 150’s).

هرچه این عدد بالاتر باشد، قیمت فاستونی یا لباس تهیه‌شده از آن گران‌تر است. شاید فکر کنید پس حتما فاستونی با عدد سوپر بالاتر باکیفیت‌تر است. متأسفانه این‌طور نیست. درواقع این عدد برای مقایسه کیفیت دو پارچه فاستونی از دو کارخانه متفاوت، مستقیما به شما کمکی نمی‌کند. برای درک این عدد بیایید ابتدا تاریخچه مختصری درباره آن بخوانیم.

عدد سوپر از کجا آمد؟

تا قبل از قرن هجدهم، تاجران پشم بریتانیا محصولات پشمی را با اصطلاحاتی نادقیق مانند ضعیف، متوسط، خوب و عالی توصیف می‌کردند. به‌همین‌دلیل همیشه توصیف آنها از پارچه نسبی بود. برای رفع این مشکل، تاجران پشم در شهر برادفورد انگلیس تصمیم گرفتند کیفیت پشم را با تخمین اینکه یک ریسنده ماهر از یک پوند (حدود ۴۵۰ گرم) پشم شانه‌زده چند کلاف می‌تواند بریسد، ارزیابی می‌کردند. یک کلاف در آن زمان یک رشته نخ واحد به‌طول ۵۶۰ یارد (۵۱۲ متر) بود.

این فرایند به‌عنوان سیستم شمارش نخ فاستونی انگلیسی یا «سیستم برادفورد» معروف شد.

هرچه متوسط قطر الیاف پشمی باریک‌تر باشد، تعداد کلاف‌های بیشتری به دست می‌آید. در آن زمان از پشم معمولی حدود ۴۴ کلاف به دست می‌آمد که آن را به‌عنوان 44’s طبقه‌بندی می‌کردند. اگر پشم ظریف‌تر بود، ۶۴ کلاف ریسیده می‌شد و به آن عدد 64’s را نسبت می‌دادند. ظریف‌ترین پشم ۸۰ کلاف می‌داد که به آن عدد 80’s را می‌دادند. ازآنجاکه در آن زمان امکان تولید نخ پشمی ظریف‌تر از این امکان نداشت آن را سوپر نامیدند و به‌این‌ترتیب عدد سوپر به وجود آمد. هرچند این تعداد هرگز ۱۰۰% دقیق نبود و به ارزیابی‌کننده و میزان دقت او در شمارش بستگی داشت.

چطور سیستم عدد سوپر را هدفمند کردند

در ۲۱ دسامبر ۱۹۶۸، وزارت کشاورزی آمریکا استانداردهایی برای پشم با درجات مختلف تعیین کرد که به هر عدد برادفورد، محدوده‌ای از متوسط قطر لیف (AFD) و بیشترین انحراف معیار را اختصاص می‌داد. برای مثال طبق این استانداردها، پشمی که با درجه 80’s طبقه‌بندی می‌شد باید ویژگی‌های زیر را می‌داشت:

• قطر الیاف به‌طور متوسط ۱۷.۷۰ تا ۱۹.۱۴ میکرون؛
• انحراف معیار 4.09 میکرون یا کمتر.

متداول‌ترین اعداد استفاده‌شده برای درجه‌بندی پشم عبارت بودند از:

36s، 40s، 44s، 46s، 48s، 50s، 54s، 56s، 58s، 60s، 62s، 64s، 70s و 80s.

عدد سوپر امروزی چقدر است؟

امروزه با پرورش هدفمند نژادهای خاصی از گوسفندان می‌توان الیاف پشمی با قطر ۱۴ میکرون و کمتر هم تولید کرد که حتی در جدول استانداردهای سال ۱۹۶۸ هم وجود ندارد. به‌همین‌دلیل بسیاری از بافندگان و خیاطان کت‌وشلوار فاستونی، سیستم شماره سوپر خاص خودشان را ایجاد کردند. حالا می‌دانید که چرا گفتیم عدد سوپر ملاک خوبی برای کیفیت فاستونی نیست؛ زیرا فاستونی یک کارخانه با عدد سوپر ۲۰۰ ممکن است به‌طور قابل‌توجهی از فاستونی کارخانه‌ای دیگر با همین عدد سوپر زبرتر یا لطیف‌تر باشد.

واژه سوپر اس (S SUPER) (که برای مثال در SUPER 100’s می‌بینید) فقط برای توصیف پارچه‌هایی به کار می‌رفت که از پشم خالص درست شده باشند و S مقداری بود که با بیشینه قطر الیاف تعیین می‌شد.

اما امروزه سوپر اس برای فاستونی‌هایی که ترکیبی از دو نوع پشم از جمله ترکیب پشم با کشمیر، موهر، آلپاکا و حتی ابریشم باشند هم به کار می‌رود. متأسفانه جدیدا آن را برای پارچه‌هایی که در آنها الیاف الاستیک اضافه شده است تا خاصیت کشسانی به آنها بدهد و حتی در فاستونی‌هایی که تا ۵% در آنها از نخ غیرپشمی استفاده شده است هم استفاده می‌کنند.

Super 100’s و  100’s با هم یکی نیستند

اگر هر الیاف دیگری به جز پشم مثلا نایلون در ترکیب فاستونی به کار رود، تازمانی‌که محتوای پشم حداقل ۴۵% فاستونی را تشکیل دهد، همین اعداد برای آن به کار می‌روند با این تفاوت که فقط حرف S را قرار می‌دهند و کلمه سوپر را حذف می‌کنند.

عدد سوپر بالاتر به‌معنای بهتر بودن فاستونی نیست

عدد سوپر بالاتر به‌معنای آن است که پارچه فاستونی سبک‌تر و نرم‌تر است. شاید فکر کنید این فاستونی بهتر از فاستونی سنگین‌تر با عدد سوپر پایین‌تر است، اما لزوما این طور نیست.

ظاهرا پارچه‌های سبک‌تر و نرم‌تر همیشه بیشترین تقاضا را در بازار دارند. پارچه‌های نرم برای پوست بهتر هستند، اما اورکت‌های تهیه‌شده از فاستونی ضخیم کاربردی‌تر و سودمندتر هستند.

برای مثال این طور نیست که پارچه فاستونی سبک‌تر با شماره سوپر بالاتر واقعا بهترین پارچه باشد، بلکه فقط نشان‌دهنده این است که الیاف استفاده‌شده در آن نازک‌تر است. شماره سوپر هیچ اطلاعاتی درباره نوع بافت، وزن پارچه و اینکه آیا برای تار‌‌و‌پود پارچه از نخ‌های دو، سه و یا چهار‌لایه استفاده شده است ارائه نمی‌دهد.

به‌طورکلی فاستونی‌های امروزی از فاستونی‌های سه یا چهار دهه پیش سبک‌تر هستند. بیشتر فاستونی‌های امروزی در محدوده ۱۸۰ تا ۳۰۰ گرم در هر متر وزن دارند. البته بیشتر از ۲۱۰ گرم برای پوشاک چندان مناسب به نظر نمی‌رسد.

فاستونی چه مزایا و معایبی دارد؟

واقعیت این است که معایب پارچه فاستونی بسیار کمتر از مزایای آن است. به برخی از آنها در ادامه اشاره کرده‌ایم.

مزایای پارچه فاستونی

• قابل‌تنفس است؛
• بادوام است؛
• به‌دلیل چربی الیاف پشم که ناشی از لانولین موجود در پوست گوسفند است، تاحد زیادی دربرابر آب مقاوم است؛
• به‌شدت دربرابر چروک‌شدن و تغییرشکل دادن مقاوم است؛
• خط اتوی آنها تقریبا هرگز از بین نمی‌رود.

معایب پارچه فاستونی

• یکی از معایب پارچه فاستونی ساییده‌شدن آن است. شلوار و دامن فاستونی در قسمت‌هایی که هنگام نشستن با صندلی تماس پیدا می‌کنند ساییده شده و حالت براق پیدا می‌کنند. فاستونی‌های جناغی نسبت به فاستونی‌های ساده پس از ساییده‌شدن براق‌تر نشان می‌دهند؛
• هرچه عدد سوپر فاستونی بالاتر باشد، کم‌دوام‌تر است و بیشتر مستعد چین‌وچروک خواهد بود.

استفاده از پارچه فاستونی در صنعت مد

پارچه فاستونی به‌وفور در تهیه و تولید پوشاک، مخصوصا پوشاک آقایان کاربرد دارد. بیشترین استفاده آن هم در کت‌وشلوارهای مردانه است. بسیاری از آقایان که شلوار پارچه‌ای می‌پوشند، فقط پارچه فاستونی را قبول دارند.

بسیاری از خانم‌ها که شیک‌پوش و رسمی هستند، فاستونی را برای مانتو و شلوار به پارچه‌های دیگر ترجیح می‌دهند. مخصوصا اگر شاغل باشند و واقعا وقت کافی برای اتوی لباس‌هایشان نداشته باشند. خود من (نویسنده) چند دست مانتو و شلوار فاستونی داشتم که سال‌ها حتی با شستن در ماشین لباسشویی، هرگز نیاز به اتو پیدا نکردند و همچنان خط اتوی اولیه خودشان را حفظ کرده بودند!

بسیاری از برندهای کت‌وشلوار مردانه در کشورمان و در سراسر دنیا از پارچه فاستونی یا فاستونی ترکیبی استفاده می‌کنند. این پارچه بسیار خوش‌دوخت است و حتی یک خیاط با مهارت متوسط هم می‌تواند لباسی شیک و زیبا از آن در بیاورد.

شاید خیلی‌ها فکر کنند فاستونی جوان‌پسند نیست، اما درست عکس این موضوع صادق است. بسیاری از مردان جوان در محیط کار مخصوصا شرکت‌ها، شب دامادی و حتی مهمانی‌های رسمی از پوشاک فاستونی استفاده می‌کنند.

لباس‌های تهیه‌شده از فاستونی را چطور ست کنیم؟

 معمولا لباس‌های تهیه‌شده از پارچه فاستونی را نمی‌توان با هر چیزی ست کرد. بااین‌حال همه چیز به سلیقه شما بستگی دارد.

کت‌وشلوار فاستونی

معمولا کت و شلوار فاستونی باید ست باشند و اگر جلیقه هم می‌پوشید، آن هم باید با آنها ست باشد. درباره کفش، اولویت با کفش مردانه چرمی است.

شلوار فاستونی تکی

این شلوارها را با هر چیزی از پیراهن مردانه گرفته تا تی‌شرت، ژاکت و حتی بلوز می‌توانید بپوشید و محدودیتی ندارد. کفشی که با کت‌وشلوار یا شلوار تکی فاستونی ست می‌شود، معمولا کفش مردانه چرمی است. بااین‌حال همان‌طور که در تصویر زیر می‌بینید، کفش کتانی سفید با تی‌شرت سفید به‌خوبی با شلوار فاستونی خاکستری ست شده است.

مانتو و شلوار

پارچه فاستونی فقط مخصوص آقایان نیست. خانم‌ها هم معمولا علاقه زیادی به این پارچه دارند. مانتو و شلوار فاستونی برای محیط‌های رسمی بهتر است یک‌دست باشد، اما اگر دوست ندارید، ترکیب مانتوی فاستونی با شلوار کتان یا بالعکس هم خوب درمی‌آید. اگر مدل مانتوی فاستونی شما تا حدودی امروزی و اسپرت است شلوار جین تیره هم برای آن مناسب است. در هر صورت چون فاستونی پارچه محکمی است، بهتر است با لباس‌هایی ست شود که از پارچه‌های محکم دوخته شده‌اند.

مدل‌ها و رنگ‌های فاستونی بسیار زیاد اما اغلب رسمی هستند. انتظار رنگ‌های خیلی جیغ یا درخشان را از این پارچه نداشته باشید. معمولا در چهار الگوی ساده، راه‌راه، جناغی و چهارخانه بافته می‌شود که می‌توانید با توجه به سلیقه‌تان انتخاب کنید.

نظر شما درباره پارچه فاستونی چیست؟ آیا هیچ لباسی از پارچه فاستونی دارید یا پارچه‌های دیگری را ترجیح می‌دهید؟ لطفا از دلایلی که دارید در دیدگاه‌ها برایمان بنویسید.