از کفش بالِرین‌ها تا روتختی‌هایی شیک و زیبا، از لباس سفید عروس‌خانم‌های شاد تا لباس زیر، این‌ها کاربردهای پارچه لوکس و زیبایی است که نامش ساتن است. پارچه ساتن قرن‌های متمادی در دوخت‌ودوز کاربرد داشته و استفاده از آن از شرق دور تا دنیای مدرن غرب رواج داشته و دارد. در این مقاله با این بافته براق و جذاب بیشتر آشنا خواهید شد.
پارچه ساتن چیست؟
ساتن پارچه‌ای است که در ابتدا؛ یعنی در زمان‌های قدیم دو رویه داشت: رویه‌ای صاف، لیز و براق که خاص‌بودنِ خود را مدیون آن است و رویه‌ای مات و غیربراق در بافت پشتی‌اش. در گذر زمان و با تولید الیاف مختلف، شکل‌های متنوعی از این پارچه تولید شد. این پارچه در اصل از بافت الیاف ابریشمی دوخته می‌شد. اما این‌روزها، از الیاف دیگری مانند ریون و پلی‌استر هم در بافت ساتن استفاده می‌کنند.
نوع بافت ساتن
ساتن پیش از آنکه نوع خاصی از پارچه باشد، نوعی مخصوص از بافت الیاف است. در این نوع بافت، ۴ نخ پود یا بیشتر روی یک نخ تار قرار می‌گیرند. نخ‌ها پود در تار تنیده می‌شوند و بافت ساتنی را به وجود می‌آورند. البته این اساس بافت ساتن است و حالت‌های دیگری هم برای تولید انواع پارچه با بافت ساتن وجود دارد.
تفاوت ساتن و ابریشم
ساتن در اصل، نوعی بافت پارچه است و ابریشم ماده خامی است که با آن پارچه‌های مختلف از جمله انواعی از پارچه ساتن بافته می‌شوند. پارچه‌های ساتنی که در بافت‌شان از ابریشم استفاده می‌شود، گران‌تر از انواع دیگر هستند.
با تاریخچه پارچه ساتن آشنا شویم
ساتن از نام شهری بندری در چین گرفته شده است. نام این شهر زایتون (Zaitun) است و هنرمندان پارچه‌باف چینی در تولید پارچه ساتن نقش مهمی داشته‌اند. البته حدس و گمان‌های دیگری هم درباره نام‌گذاری این بافت و پارچه وجود دارد.
برخی مدعی‌اند که ساتن تا زمان رنسانس سزتون (sztun) نامیده می‌شده و بعدها تولیدکنندگان پارچه در ایتالیا، این واژه را به ساتا (saeta) تغییر داده‌اند که به معنای موی سر است. دلیل این انتخاب هم بافت نرم و ابریشم‌گونه پارچه بوده که بی‌شباهت به رشته‌ای از موهای براق و نرم نیست.
قدمت تولید پارچه ساتن
قدمت تولید این پارچه به قرون وسطی بازمی‌گردد. در آن زمان، خرید ساتن فقط در انحصار طبقات مرفه اجتماع بود. پارچه ساتن در شهر بندری زایتون دوخته می‌شد و کم‌کم در اواخر قرون وسطی پای خود را از راه جاده ابریشم به اروپا باز کرد.
در زمان‌های گذشته، تاجران عرب از خرید ساتن استقبال زیادی می‌کردند و یکی از مشتریان درجه‌یک این پارچه از چین، همین عرب‌ها بودند. تولید ساتن در آغاز، رمز و رازی سربه‌مُهر بود اما به‌تدریج، ترفندهایش از چین به کره، ژاپن، هند، تایلند و نقاط مختلف آسیا هم منتقل شد و بعدها اروپاییان هم به میدان آمدند.
توسعه بافت و تجارت ساتن در نقاط مختلف دنیا
ساتن و تجارت آن میان چین، اعراب و دنیای غرب به شکل‌گیری جریانی از ارتباطات تجاری و مراودات اقتصادی میان این نقاط دنیا شکل داده بود. کشور ایتالیا نخستین نقطه از اروپا بود که در قرن ۱۲ میلادی شروع به تولید ساتن کرد.
در اواخر دوره رنسانس، بافت پارچه ساتن از ایتالیا به اسپانیا، هلند، فرانسه، انگلستان و مستعمره‌های آمریکا هم رسید. تا قرن ۱۴ میلادی، پارچه ساتن در نقاط مختلف اروپا تولید می‌شد اما همچنان به دلیل قیمت بالایی که داشت، مشتریان آن بیشتر ثروتمندان بودند.
وجود ابریشم و نخ‌های مرغوب در بافت ساتن، قیمت آن را بالا می‌بُرد. بعدها زنان روستایی هم به ترفندهای بافت این پارچه در نقاط مختلف دنیا آگاه شدند و کم‌کم استفاده از ساتن میان اقشار گوناگون جامعه رواج پیدا کرد.
کاربردهای ساتن در چه مواردی بوده و هست؟
در گذشته‌ها، از ساتن برای ساخت اسباب و اثاثیه کاخ‌‌هایی مانند ورسای و مکان‌های سلطنتی دیگر استفاده می‌شد؛ مثلا روکش مبل‌ها و پرده‌ها و… از این جنس پارچه بودند. لباس افراد ثروتمند، خانواده‌های سلطنتی و البته اعضای کلیسای کاتولیک هم این پارچه گران و زیبا را برای دوخت لباس‌هایشان استفاده می‌کردند.
کاربردهای ساتن به همین موارد محدود نبود و از آن برای تولید لباس‌های عروس، کفش‌های باله و لباس‌های زیر جذاب هم استفاده می‌شد. البته استفاده از ساتن برای دوخت لباس‌های عروس تا سال ۱۸۰۰ میلادی چندان رایج نبود. بعد از سال‌های ۱۸۰۰ میلادی، کم‌کم لباس عروس‌هایی از جنس ساتن هم به میان آمدند و عروس‌خانم‌ها را از طبقات اقتصادی مختلف جامعه در لفافه‌ای سفید و خیره‌کننده از پارچه‌ای براق، روانه خانه بخت کردند.
روند استفاده از ساتن در سال‌های بعد از ۱۸۰۰ میلادی
در اواخر سال‌های ۱۸۰۰ میلادی، زنانِ بروز پاریسی از لباس‌زیرهایی با پارچه ساتن استفاده می‌کردند. البته استفاده از لباس‌زیرهایی از جنس ساتن در رنگ‌های شاد و براق در آغاز مخصوص به کارگران جنسی بود.
به‌تدریج دنیای تبلیغات مانند همیشه وارد عمل شد و معانی را با تغییر عادت‌های مشتریان دگرگون کرد. دنیای مد و فشن اصرار داشت که استفاده از لباس‌های زیری از جنس ساتن در رنگ‌های شاد، مصداق بارزی از جذابیتی زنانه و اغواکننده است.
کاربردهای پارچه ساتن در دنیای جدید
در سال‌های بعد، یعنی با ورود به سال‌های ۱۹۰۰ میلادی، ترکیب مواد دیگری مانند ریون، نایلون و پلی‌استر در بافت ساتن باعث شد که تولید لباس‌های زیری از پارچه ساتن رواج گسترده‌ای پیدا کند. هنوز هم صنعت مدوفشن در حوزه تولید لباس‌های زیر لوکس و خاص به پارچه ساتن وابستگی شدیدی دارد.
در دهه ۱۹۹۰ میلادی، استفاده خواننده معروفی مانند مدونا از سینه‌بندهایی از جنس ساتن در تورهای موسیقی‌اش در نقاط مختلف دنیا باز هم نور صحنه مد و فشن را به چهره پارچه ساتن تاباند.
ساتن لباس‌های مدونا هم نشانه‌ای از جذابیت اغواگر زنانه بود و هم حالتی خاطره‌انگیز از پارچه‌ای قدیمی را به یاد می‌آورد. استفاده خوانندگانی مانند مدونا و گروه‌های پانک از پارچه ساتن در پوشش‌شان باعث شد که این پارچه در اوایل قرن ۲۱ میلادی، دوباره به صحنه‌ها بازگردد.
کاربردهای مختلف ساتن
این‌روزها، از ساتن به‌طور گسترده‌ای در تولید لباس زیر، روکش و رویه مبل و وسایل منزل، روتختی، لباس‌های مجلسی و تودوزی آستر کُت‌ها استفاده می‌شود. استفاده از ساتن در ساخت اکسسوری‌های مختلف هم کاربرد دارد و دیگر محدودیت و مرزی برای به‌کارگیری این پارچه براق در تولید کالاهای مختلف نیست. انواع کیف‌ها، کفش‌ها و لوازم زینتی که با ساتن دوخته می‌شوند، در سالیان متوالی و متمادی در دنیای مدوفشن حضور داشته و همیشه پرطرفدار بوده‌اند.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید، پارچه ساتن فقط به خاطر زیبایی در دوخت روبالشی و روتختی استفاده نمی‌شود. برخی می‌گویند این جنس از پارچه برای پوست مفید است و مانع از ایجاد چروک‌های پوستی می‌شود. (درباره صحت این گزاره ما اطلاعات روشنی در دست نداریم).
فناوری‌های تازه در دنیای نساجی، استفاده از ساتن را هم دستخوش تغییرات جذابی کرده است. برای مثال، چاپ انواع طرح‌ها به کمک فناوری‌های دیجیتالی، ساتن‌های زیبا و لوکس را رنگارنگ و پرنقش‌ونگار می‌کند.
انواع مختلف بافت ساتن را می‌شناسید؟
بافت ساتن بافتی است که در آن از الیافی بلند استفاده می‌شود. همان‌طور که پیش‌تر هم گفته شد، در ابتدا این پارچه از ابریشم بافته می‌شد اما در حال حاضر، رشته‌هایی از الیاف مصنوعی هم به بافت ساتن راه پیدا کرده‌اند. بافت‌های مختلفی برای پارچه ساتن وجود دارد. برای مثال:
بافت ساتن با چهار مهار
در این نوع از بافت ساتن، ابتدا نخ پود روی سه تار قرار می‌گیرد و بعد زیر تاری دیگر می‌رود. در این مدل از بافتن ساتن، پارچه نهایی حالت ارتجاعی و منعطف پیدا می‌کند.
بافت ساتن با پنج مهار
این بافت هم تقریبا مشابه بافت قبلی است اما نخ پود روی چهار نخ تار قرار می‌گیرد و بعد زیر تاری دیگر می‌رود. در واقع تعداد نخ‌های تار یکی بیشتر از بافت ساتن با چهار مهار است.
بافت ساتن با هشت مهار
این شکل از بافت پارچه ساتن منعطف‌ترین حالت را به وجود می‌آورد. برای این بافت، نخ پود روی هفت نخ تار قرار می‌گیرد و بعد زیر تاری دیگر می‌رود.
ویژگی‌های پارچه ساتن چیست؟
پارچه ساتن به نرمی و براقی معروف است. ریختن پارچه و ایست زیبای آن روی تن هم که دیگر نیاز به تعریف ندارد. تراکم تاروپود پارچه و انعطاف‌پذیری بافت آن از ساتن پارچه‌ای ایده‌آل برای دوختن لباس‌های شب و مجلسی می‌سازد. از آنجایی که پارچه ساتن از الیافی بلند و به‌هم تنیده بافته می‌شود، مقاومت و ماندگاری بالایی هم دارد.
پارچه‌های ساتن نسبت به انواع دیگر پارچه کمتر چروک می‌شوند و این هم ویژگی جذاب دیگری است که باعث می‌شود، استفاده از آنها در لباس و پرده خیالتان را راحت کند. البته لیزبودن و نرمی زیاد ساتن کار با آن را سخت می‌کند. پس اگر به دنبال گرفتن نتیجه‌ای خاص و بی‌نقص در دوخت‌ودوز با این پارچه هستید، باید به سراغ خیاطی وارد و ماهر بروید.
انواع مختلف پارچه ساتن چیست؟
در بخش‌های قبلی درباره بافت‌های مختلف ساتن صحبت کردیم. حالا نوبت به گفتن از انواع پارچه ساتن رسیده است. بنا به مواد و شیوه بافت پارچه، انواع مختلفی از ساتن تولید می‌شود. به موارد زیر دقت کنید:
ساتن آنتیک
این نوع ساتن از تابیدن پودها به شکل هشت مهار یا پنج مهار درست می‌شود. هر نخ پود به شکلی غیریکنواخت روی چهار یا هفت نخ تار قرار می‌گیرد و بعد زیر تاری دیگر می‌رود.
ساتن بارونِت
در ساتن بارونت از تارهایی از جنس ریون یا همان ابریشم مصنوعی و پودهایی از جنس نخ استفاده می‌شود. این نوع از پارچه‌های ساتن بسیار براق هستند.
ساتن شارموز
ساتن شارموز به‌شدت نرم و سبک است. شاید برایتان جالب باشد که واژه شارموز (Charmeuse) در زبان زیبای فرانسوی به معنای افسون‌گر و جذاب است. رویه ساتن شارموز مانند پارچه‌های ساتن سنتی براق و لیز و رویه پشتی آن مات و ساده است.
ساتن دوشِس
ساتن دوشس نسبت به انواع دیگر این پارچه بافت ضخیم‌تری دارد و زرق و برقش هم زیاد نیست. از این نوع پارچه ساتن معمولا برای دوخت لباس مجلسی استفاده می‌شود.
ساتن مِسالین
ساتن مسالین هم به‌شدت سبک است و برای تولید آن از ابریشم یا ابریشم مصنوعی استفاده می‌کنند. مسالین هم از ساتن‌های به‌شدت براق است.
ساتن پلی‌ساتین
همان‌طور که احتمالا حدس زده‌اید، این نوع از پارچه ساتن از الیاف پلی‌استری درست می‌شود.
ساتن اسلیپِر
ساتن اسلیپر برای تولید لباس، اکسسوری و کفش کاربرد دارد و الیافی نسبتا سبک و تاروپودی در هم‌تنیده آن را می‌سازند.
شیوه نگهداری از پارچه ساتن چیست؟
شیوه نگهداری و شست‌وشوی ساتن رابطه مستقیمی با نوع پارچه ساتن دارد. اگر در بافت ساتن از الیاف مصنوعی و نخ استفاده شده باشد، امکان شست‌وشو در منزل وجود دارد. اما اگر در پارچه ابریشم به‌کار رفته باشد، برای شستن باید به سراغ خشک‌شویی بروید. برای شست‌وشوی ساتن در منزل به این نکات دقت کنید:
- بهتر است که لباس از جنس ساتن را با دست بشویید. اگر هم از ماشین لباسشویی استفاده می‌کنید، آن را روی دور کند بگذارید و پودرتان هم ملایم باشد.
- از چلاندن و پهن‌کردن پارچه ساتن روی بند خودداری کنید. این کارها باعث می‌شود که شکل پارچه از دست برود.
- از قراردادن پارچه ساتن در خشک‌کن هم بپرهیزید. برای خشک‌کردن ساتن، این پارچه را روی حوله‌ای نرم و بدون پرز قرار بدهید.
- برای اتوکردن پارچه ساتن هم باید دقت زیادی به خرج بدهید. هرگز رویه اصلی و براق پارچه را در تماس مستقیم با اتو قرار ندهید. اگر هر دو سمت پارچه ساتنتان براق است، روی آن پارچه‌ای بیندازید و با واسطه، ساتن را در تماس با اتو قرار بدهید. یادتان نرود که درجه حرارت اتو هم باید بسیار اندک باشد.
همان‌طور که می‌بینید، برای حفظ ظرافت و زیبایی پارچه‌های براق و درخشان ساتنی باید دقیق باشید. اگر از این پارچه به‌خوبی نگهداری نکنید، شکل و زیبایی‌اش را از دست می‌دهد و از جلا می‌افتد.
در آخر
ساتن از آن پارچه‌ها و بافت‌های قدیمی است که از گذشته‌های دور از سرزمین چشم‌بادامی‌ها به کل دنیا سفر کرده است. گاهی لباس سفید عروسی خوشحال می‌شود و گاهی کفش کوچکی برای بالرینی ظریف و هنرمند. حالت تجملاتی و اشرافی این پارچه هنوز با آن همراه است.
اضافه‌کردن اکسسوری‌هایی از جنس ساتن به استایل می‌تواند تیپتان را رسمی و باشکوه کند. حضور ساتن در اسباب و وسایل خانه هم حسی از شکوه و تجمل را به همراه می‌آورد. البته در این روزها، انواع مختلفی از طراحی‌های ساختارشکنانه هم دیده می‌شوند و گاهی از پارچه‌ها و طرح‌هایی که انتظار نداریم، ردپایی در دنیایی دیگر می‌بینیم. مثلا اگر پارچه ساتن را در لباس‌های غیررسمی دیدید، زیاد تعجب نکنید. نمونه‌ای از آن را در تصویر بالا می‌بینید.
به نظر شما استفاده از این پارچه برای دوخت چه چیزهایی مناسب‌تر است؟ از لباس‌های مجلسی ساتنی خوشتان می‌آید؟ استفاده از آن در لوازم منزل را می‌پسندید؟
