همه چیز درباره نمودار رشد کودک

نمودار رشد نوزاد به‌طور سنتی قد برای سن، وزن برای سن و دور سر برای سن را کنترل می‌کنند. اندازه‌گیری دور سر نوزاد سازوکاری غیرمستقیم برای ارزیابی رشد مغز فراهم می‌کند. مغز که بزرگ‌تر می‌شود، به‌علت ایجاد فشار رو به بیرون، باعث بزرگ‌شدن جمجمه می‌شود.

نمودار رشد کودک (معمولا از ۲سالگی شروع می‌شود) قد برای سن، وزن برای سن، وزن در مقایسه با قد (آیا وزن کودک برای قد او مناسب است؟) و BMI یا شاخص توده بدنی را بررسی می‌کند. شاخص توده بدنی با استفاده از وزن، قد و جنسیت تعیین می‌شود.

پزشکان چگونه از نمودارهای رشد استفاده می‌کنند؟

متخصصان اطفال نمودارهای رشد را در ارزیابی سلامت کودک بسیار ارزشمند می‌دانند. کودکان سالم میزان رشد ثابت (و در نتیجه تا حدی قابل‌پیش‌بینی) دارند. نارس‌بودن نوزاد (یعنی تولد قبل از ۳۶ هفته)، زایمان‌های متعدد در یک بارداری (مثلا دوقلوها)، مشکلات بهداشتی مادران (فشارخون بالا، عملکرد ضعیف جفت و عفونت)، و سایر شرایط ممکن است بر آمار رشد کودک تأثیر بگذارد و بنابراین نمودار رشد او را دچار تغییر کند.

با ثبت فاکتورها و اندازه‌های مختلف در طول زمان، پزشک متخصص اطفال اطمینان حاصل می‌کند هم نوزادان عادی و هم کسانی که دارای فاکتورهای خطرند میزان رشد ثابتی را تجربه می‌کنند. این نمودارها نشان می‌دهد کودکانی با ریسک بالا، با وجود اینکه کمتر از سایر کودکان رشد می‌کنند، میزان رشد منحصربه‌فرد خود را دارند. نمودارهای رشد خاصی برای کودکان با مشکلات ژنتیکی (مثل سندرم داون)، نوزادان نارس و سایر بیماری‌ها وجود دارد که ممکن است لازم باشد برای ارزیابی میزان رشد از این نمودارهای ویژه استفاده شود.

آیا نمودارهای رشد برای دختران و پسران متفاوت است؟

با فرض بارداری و زایمان معمولی، اندازه‌گیری‌های پسران و دختران تازه‌متولدشده از نظر مقدار هم‌پوشانی زیادی دارند. با بزرگ‌تر‌شدن کودک، مشاهدات کلی درباره بزرگ‌تربودن پسران از دختران آشکار می‌شود. با افزایش سن، قد والدین در فرزند همان جنسیت منعکس می‌شود (مثلا، پدران قدبلند معمولا پسرهای بلند دارند). تأثیر قد مادر بر قد پسر کمتر است. قد و قامت مادر بیش از قد پدر روی قد دختر تأثیر می‌گذارد.

دختران حدود ۶ تا ۱۲ ماه زودتر از پسران سن بلوغ را آغاز می‌کنند. جهش رشد دختران نوجوان در یک‌سوم اول دوران بلوغ اتفاق می‌افتد. در حالی‌ که جهش رشد پسران نوجوان در یک‌سوم آخر بلوغ است. این باعث می‌شود نمودار رشد دختران در زمان بلوغ در ابتدا سرعت بالاتری نسبت به هم‌سن‌های پسر در سن بلوغ داشته باشد.

هماهنگ‌نبودن داده‌های رشد فرزند با نمودارهای رشد جای نگرانی دارد؟

چندین روند مربوط به نمودار رشد برای متخصصان اطفال و والدین کودک وجود دارد. اگر آمار مربوط به رشد کودک خارج از مقادیر طبیعی باشد، باید ارزیابی جدی برای سلامت کلی بدن و بیماری‌های احتمالی انجام شود. خارج از نمودار بودن میزان رشد کودک زمانی اتفاق می‌افتد که آمار رشد کودک کمتر از صدک ۳ یا بیشتر از صدک ۹۷ باشد. آمار کمتر از صدک ۳ نشان می‌دهد از هر ۱۰۰ کودک فقط ۱ یا ۲ کودک چنین شرایطی دارند. به همین ترتیب، آمار بزرگ‌تر از صدک ۹۷ نشان می‌دهد که فقط ۱ یا ۲ کودک از هر ۱۰۰ کودک چنین میزان رشدی دارند.

یکی دیگر از عوامل نگران‌کننده در نمودار قد و وزن کودکان، انحراف از نمودار رشد ثابت قبلی کودک است؛ یعنی حتی اگر آمار مربوط به رشد یعنی منحنی رشد کودک در نمودار قرار بگیرد ولی تغییر ناگهانی و غیرمتعارف داشته باشد، باید پزشک آن را بررسی کند؛ مثلا اگر افزایش وزن کودک به‌طور مداوم در صدک ۵۰ بوده است اما ناگهان به صدک ۸۵ یا ناگهان به صدک ۱۰ می‌رسد، باید علت آن بررسی شود. در واقع، انحراف از میزان رشد طبیعی منحصربه‌فرد کودک است که نگران‌کننده خواهد بود، نه مقدار مطلق اعداد. البته جهش رشد که باعث تغییر در منحنی رشد کودک می‌شود تا حدی طبیعی است، اما نباید بیش‌ازحد باشد.

نمودار رشد از بدو تولد تا ۲۰سالگی

۱. از تولد تا ۳۶ ماهگی

الف. نمودار رشد نوزاد پسر

نمودار قد و وزن بر اساس سن

نمودار دور سر نوزاد به‌ازای سن و وزن بر اساس قد

ب. نمودار رشد نوزاد دختر

نمودار قد و وزن بر اساس سن

نمودار دور سر نوزاد به‌ازای سن و وزن بر اساس قد

۲. از ۲ تا ۲۰ سالگی

الف. برای پسران

نمودار قد و وزن بر اساس سن

نمودار شاخص توده بدنی بر اساس سن

نمودار وزن به‌ازای قد

ب. برای دختران

نمودار قد و وزن بر اساس سن

نمودار شاخص توده بدنی بر اساس سن

نمودار وزن به بر اساس قد