سرطان معده ناشی از تجمع غیرطبیعی گروهی از سلول‌ها در معده است که در نهایت باعث تشکیل توده‌ای در معده می‌شود. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی سالانه ۷۲۳۰۰۰ نفر در اثر این سرطان از دنیا می‌روند. سرطان معده پنجمین سرطان شایع در جهان است و از نظر تعداد مرگ‌ومیر در میان سرطان‌ها، سومین سرطان کشنده در سراسر جهان است. بر اساس اعلام وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران، سرطان معده شایع‌ترین سرطان در بین مردان ایرانی است.
علائم سرطان معده چست؟ علل سرطان معده چیست؟ با ادامه‌ی این مطلب همراه باشید تا سرطان معده را بهتر بشناسید.
در ایالات متحده تقریبا ۲۵۵۰۰ مورد جدید سرطان معده در سال شناسایی می‌شود؛ این تعداد تقریبا معادل ۲ درصد از کل سرطان معده جهان در سال است. اغلب افرادی که به این سرطان مبتلا می‌شوند، زمانی از بیماری خود اطلاع می‌یابند که بیماری آنها پیشرفت یا متاستاز کرده است. متاستاز (فراگستری) گسترش سلول‌های سرطانی به بافت‌ها و نقاط جدید بدن است.
حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از سرطان‌های معده را «آدنوکارسینوم معده» تشکیل می‌دهد. در این حالت سرطان از سلول‌های تولیدکننده‌‌ی مخاط (سلول‌های پوشاننده‌ی لایه‌ی داخلی معده) گسترش می‌یابد.
علائم سرطان معده
علائمی وجود دارد که می‌تواند از علائم سرطان معده به شمار آید، ولی چون برخی از این علائم می‌تواند برای بیماری‌های کم‌خطر دیگری نیز باشد، تشخیص زودهنگام سرطان معده کار دشواری است. معمولا سرطان معده زمانی شناسایی می‌شود که کاملا گسترش یافته است.
علائم اولیه‌ی سرطان معده شامل علائم زیر است:
- احساس سیری بیش از حد یا سیری زودهنگام زمان مصرف وعده‌های غذایی؛
- اختلال و دشواری در بلع؛
- احساس نفخ بعد از صرف غذا؛
- آروغ زدن‌های مکرر؛
- سوزش معده؛
- سوء هاضمه‌ای که برطرف نمی‌شود؛
- معده درد یا درد در قفسه‌ی سینه؛
- احساس به دام افتادن باد در شکم؛
- استفراغ (گاهی همراه با خون).
وجود علائم و نشانه‌های زیر می‌تواند نشانه‌ای از گسترش سرطان باشد و فرد باید آنها را جدی بگیرد (در صورت مشاهده به پزشک مراجعه کنید).
- دیسفاژی یا اختلال و دشواری در بلع.
- سوءِ هاضمه به همراه حداقل یکی از علائم کاهش وزن غیرمنتظره، ناخوشی و کم‌خونی (بیمار معمولا احساس خستگی می‌کند و ممکن است مشکل تنفسی نیز داشته باشد).
بر اساس اعلام سرویس سلامت همگانی بریتانیا افراد بالای ۵۵ سال که به‌طور مداوم مشکل سوءِ هاضمه دارند، باید به پزشک مراجعه کنند.
افرادی که مشکل سوءِ هاضمه به همراه یکی از موارد زیر را در سوابق پزشکی خود دارند، باید به پزشک مراجعه کنند:
- فامیل نزدیک یا عضوی از خانواده که سابقهی سرطان معده داشته باشد؛
- بیماری مری بارت که تغییر بافت قسمت انتهایی مری از اپیتلیوم سنگفرشی به مخاط گوارشی است؛
- دیسپلازیا که اجتماع غیرطبیعی سلول‌هاست. معمولا حالت پیش سرطانی سلول‌هاست؛
- گاستریت یا ورم معده؛
- کم‌خونی پرنیشیوز که در این بیماری معده نمی‌تواند ویتامین ب۱۲ را به خوبی از غذا جذب کند؛
- سابقهی زخم معده.
با پیشرفت سرطان معده کم‌کم علائم و نشانه‌های زیر در فرد نمایان می‌شوند:
- تجمع مایعات در معده؛
- کم‌خونی؛
- مدفوع سیاه؛
- خون در مدفوع؛
- خستگی؛
- از دست دادن اشتها؛
- کاهش وزن.
عوامل افزایش‌دهنده‌ی خطر ابتلا به سرطان معده
عواملی که خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش می‌دهند، عبارتند از:
- شرایط خاص پزشکی: از جمله بیماری‌های ازوفاژیت (التهاب مری)، رفلاکس معده (بازگشت اسید به مری)، زخم معده، مری بارت، ورم معده مزمن و پولیپ معده.
- سیگار: افرادی که برای مدتی طولانی و به طور منظم سیگار کشیده‌اند در مقایسه با افراد غیرسیگاری دو برابر بیشتر در معرض ابتلا به سرطان معده هستند؛
- عفونت هلیکوباکتر پیلوری: این باکتری برای اغلب افراد بی‌خطر است، اما در برخی از افراد می‌تواند موجب عفونت و بروز علائم زخم معده شود. زخم معدهی مزمن خطر سرطان معده را افزایش می‌دهد؛
- سابقهی خانوادگی: فامیل نزدیک یا عضوی از خانواده که سابقهی سرطان معده داشته باشد؛
- مصرف غذاهایی که امکان دارد در آنها سموم قارچی آفلاتوکسین وجود داشته باشد: این سموم می‌تواند در روغن‌های خام گیاهی، دانه‌های کاکائو، برخی از خشکبار مانند پسته، بادام زمینی، انجیر و سایر غذاهای خشک‌شده و ادویه‌جات وجود داشته باشد؛
- رژیم غذایی: افرادی که به‌طور منظم ماهی شور، غذاهای پرنمک، گوشت‌های دودی و ترشیجات مصرف می‌کنند، احتمال ابتلا به سرطان معده در آنها بیشتر است؛
- سن: خطر ابتلا به سرطان معده پس از ۵۵ سالگی به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد؛
- جنسیت: احتمال ابتلا به سرطان معده در مردان دو برابر زنان است؛
- سابقهی ابتلا به سرطان یا داشتن بیماری سرطان در حال حاضر: احتمال ابتلا به سرطان معده در مبتلایان به سرطان مری یا سرطان لنفوم غیر هوچکین بیشتر است. احتمال بروز سرطان معده در مردانی که سرطان پروستات و بیضه داشته‌اند یا دارند و زنانی که سرطان دهانه‌ی رحم، تخمدان و پستان داشته‌اند یا دارند نیز بیشتر اشت؛
- برخی از عمل‌های جراحی: مخصوصا عمل جراحی روی معده یا بخش‌هایی که روی معده تأثیر دارند، مانند عصب واگ.
علل سرطان معده
سرطان با تغییر در ساختار DNA شروع می‌شود. وقتی این اتفاق می‌افتد، دستورالعمل‌های کنترل رشد سلولی مختل می‌شوند. به دنبال این اتفاق شاید سلول‌هایی که باید از بین بروند، نمی‌میرند یا سلول‌ها با سرعتی بیش از حد و غیر قابل کنترل تولید شوند. دانشمندان هنوز در مورد علت جهش بعضی سلول‌های معده و سرطانی شدن آنها مطمئن نیستند. اینکه چرا سرطان معده دامن برخی از افراد می‌گیرد، هنوز هم رازی سر به مهر است.
روش‌های تشخیص سرطان معده
پیش‌تر گفتیم چه نشانه‌ها و علائمی به شما می‌گوید باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک از نشانه‌ها، سابقهی خانوادگی، برخی از عادات مربوط به سبک زندگی (مانند عادت غذایی) و سابقهی پزشکی شما سوالاتی می‌پرسد، سپس یک معاینه‌ی فیزیکی روی شما انجام خواهد داد تا حساسیت معده یا توده را بسنجد.
اگر پزشک به بیماری شما شک کند، شما را به متخصص ارجاع می‌دهد تا آزمون‌های تکمیلی صورت گیرد. روش‌های تشخیص سرطان معده می‌توانند شامل مواردی باشند که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:
۱. آزمایش گاستروسکوپیک
متخصص به کمک دوربین بسیار کوچکی داخل معدهی فرد را مشاهده می‌کند. چنان‌چه متخصص مشکوک به ابتلای فرد به سرطان باشد، امکان دارد بخشی از بافت را بردارد که به این کار بافت‌برداری یا نمونه‌برداری می‌گویند.
۲. اسکن فراصوت
اگر متخصص به سرطان در بخش بالایی معده مشکوک باشد، ممکن است اسکن فراصوت انجام دهد (اندوسکوپی فراصوت).
۳. آزمایش پرتوی ایکس با نوشیدن مایع حاوی باریم
در این روش فرد یک نوشیدنی محتوی باریم می‌نوشد. این کار به تشخیص بهتر سرطان به کمک پرتو ایکس کمک می‌کند.
۴. لاپاروسکوپی
ممکن است متخصص برای تشخیص میزان گستردگی سرطان بخواهد درون شکم را با جزئیات بیشتری مشاهده کند. در این فرآیند بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد، سپس یک لاپاروسکوپ (لوله‌ای که دوربینی در نوک آن قرار دارد) از طریق ایجاد برشی در قسمت پایینی معده، وارد آن می‌شود.
۵. سی‌تی‌اسکن یا پت‌اسکن
در این روش‌ها یک مجموعه تصاویر رادیوگرفی از داخل بدن تهیه می‌شود. این تصاویر به متخصص در سنجش میزان پیشرفت بیماری کمک می‌کند. همچنین به کمک این تصاویر متخصص از گسترش سرطان در بدن اطلاع می‌یابد. این تصاویر همچنین برای انتخاب روش درمانی مناسب به دکتر کمک شایانی می‌کند.
۶. اسکن فراصوت کبد
اگر دکتر به سرایت سرطان به کبد شک کند، بهتراست یک اسکن فراصوت روی کبد نیز صورت پذیرد.
درمان سرطان معده
انتخاب روش درمانی سرطان معده به عوامل مختلفی مانند شدت بیماری، ترجیحات و وضعیت کلی سلامت بیمار بستگی دارد. روش درمانی می‌تواند شامل جراحی، شیمی درمانی، پرتو درمانی، داروها و شرکت بیمار در کارآزمایی بالینی باشد.
جراحی
هدف جراح در این روش از بین بردن بیماری از طریق برداشتن بافت سرطانی است. او باید اطمینان حاصل کند هیچ سلول سرطانی باقی نمانده است. مثال‌هایی از این روش عبارتند از:
- خارج کردن تومور از لایه‌های داخلی معده در مراحل اولیه‌ی سرطان: جراح به کمک اندوسکوپی تومورهای بسیار ریز را از لایه‌ی داخلی معده بیرون می‌کشد. این روش برداشتن مخاط اندوسکوپی نام دارد؛
- ساب‌توتال گاسترکتومی معده که در آن بخشی از معده برداشته می‌شود؛
- توتال گاسترکتومی که در آن کل معده برداشته می‌شود.
جراحی‌های شکم معمولا بسیار سنگین هستند و دوره‌ی بهبود آنها نسبتا طولانی است. ممکن است بیمار برای بهبود دو هفته در بیمارستان بماند و در ادامه چند هفته‌ای هم در منزل استراحت کند تا بهبودی حاصل شود.
پرتودرمانی یا رادیوتراپی
در این روش پرتوهای حامل انرژی، سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار می‌دهند و از بین می‌برند. به خاطر خطر آسیب زدن پرتو به اندام‌های نزدیک معده معمولا پرتودرمانی برای درمان سرطان معده مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، البته اگر سرطان پیشرفت زیادی کرده باشد یا باعث خون‌ریزی و درد شدید در فرد شود، پرتودرمانی از گزینه‌های درمان فرد خواهد بود.
پرتودرمانی نئوادجوانتی
در این روش از پرتودرمانی پیش از عمل جراحی استفاده می‌شود. تومورها به لطف تابش کوچک‌تر و برداشتن آنها به وسیله‌ی عمل جراحی آسان‌تر می‌شود.
پرتودرمانی کمکی
این روش پرتودرمانی پس از عمل جراحی صورت می‌گیرد. هدف آن از بین بردن سلول‌های سرطانی باقیمانده (احتمالی) در اطراف معده است. امکان دارد بیماران در نتیجه‌ی پرتودرمانی سوءِ هاضمه، اسهال و استفراغ را تجربه کنند.
شیمی‌درمانی
در این روش به کمک دارو روند تقسیم و تکثیر سریع سلول‌های سرطانی متوقف می‌شود؛ این داروها به‌عنوان داروهای سیتوتوکسیک نیز شناخته می‌شوند. دارو در بدن بیمار می‌چرخد و به سلول‌های سرطانی در نقطه‌ای که بیماری از آن شروع شده و سایر نقاطی که بیماری به آن سرایت کرده است، حمله می‌کند.
شیمی‌درمانی نئوادجوانتی
در این روش از شیمی‌درمانی پیش از عمل جراحی استفاده می‌شود. تومورها به کمک دارو کوچک‌تر می‌شوند و برداشتن آنها به وسیله‌ی عمل جراحی آسان‌تر می‌شود.
شیمی‌درمانی کمکی
این روش شیمی‌درمانی پس از عمل جراحی صورت می‌گیرد. هدف آن از بین بردن سلول‌های سرطانی باقیمانده (احتمالی) در اطراف معده است. شیمی‌درمانی برای درمان برخی از سرطان‌های معده روشی مناسب است. تومورهای استرومال دستگاه گوارش و لنفوم معده نمونه‌هایی هستند که استفاده از شیمی درمانی در درمان آن ارجحیت دارد.
هدف‌درمانی
ساتنت (سانیتینیب) و گلیوک (ایمانیتیب) نمونه‌هایی از داروهای هدف‌داری هستند که به سلول‌های سرطانی در بیماران مبتلا به تومورهای استرومال دستگاه گوارش حمله می‌کنند.
کارآزمایی بالینی
در این روش درمان‌های تجربی به کمک داروها یا روش‌های جدید درمانی به کار گرفته می‌شوند. شاید بیماران بخواهند در این درمان‌های آزمایشی شرکت کنند، باید توجه کرد این روش‌ها آزمایشی‌اند و تضمینی برای درمان سرطان معده نیستند.
بیماران در مورد این روش‌ها باید با خانواده و دکتر خود مشورت و خود را برای جنبه‌های ناشناخته‌ی این درمان‌ها آماده کنند. مثلا ممکن است این درمان‌ها اثرات جانبی داشته باشد که به علت تحقیقات کم هنوز مشخص نشده است.
آیا می‌توان از سرطان معده پیشگیری کرد؟
متخصصان علت دقیق سرطان معده را نمی‌دانند. برای این بیماری واکسنی نیز وجود ندارد؛ بنابراین هیچ راه عملی برای پیشگیری از سرطان معده وجود ندارد. اگرچه راه‌هایی وجود دارد که احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهد. این راه‌ها عبارتند از:
- مصرف میوه‌ها و سبزیجات؛ افرادی که از این مواد غذایی بیشتر استفاده کنند، کمتر به سرطان معده مبتلا می‌شوند؛
- کاهش مصرف غذاهای پر نمک و دودی شده؛
- اگر فردی سیگاری هستید، آن را ترک کنید و اگر سیگار نمی‌کشید هم هرگز به سمت آن نروید؛
- اگر شرایط خاصی دارید که می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان معده را در شما افزایش دهد، در هر دوره‌ای برای کنترل وضعیت خود به پزشک مراجعه کنید.
