مخمل از بهترین گزینه‌ها برای دوخت لباس مجلسی و هم استفاده در دکوراسیون داخلی است، خصوصا پرده و روکش مبل. در این مطلب «میدونی»، مروری بر تاریخچه و ویژگی‌های پارچه مخمل خواهیم داشت؛ انواع پارچه مخمل، اثرات زیست‌محیطی تولید آن و نحوه نگهداری منسوجات مخملی را هم بررسی می‌کنیم.
مخمل چگونه پارچه‌ای است؟
مخمل پارچه نرم و مجللی است که از پرزهای صاف و یک‌دست و با خواب نرم تشکیل شده؛ پرزهای پارچه مخمل، کوتاه (معمولا کمتر از نیم سانتی‌متر) و متراکم‌اند. پارچه‌های مخمل از جلوه براق و ریزش زیبایی برخوردارند و به همین دلیل، معمولا برای لباس‌های مجلسی استفاده می‌شوند. البته، ناگفته نماند که مخمل در پوشاک روزمره هم کم‌وبیش جای دارد.
در گذشته، لباس‌های شب مخمل را اغلب از مخمل‌های ابریشم‌بافت می‌دوختند، یعنی پارچه مخملی که با الیاف ابریشم بافته شده بود و قیمت گزافی هم داشت. به همین دلیل، پارچه مخمل تؤام با حسی لوکس و لاکچری است. این روزها، تولیدکنندگان برای بافت پارچه مخمل از الیاف نخ‌پنبه، کتان، پشم و موهر هم استفاده می‌کنند، حتی از الیاف مصنوعی (مانند پلی‌استر، نایلون، ویسکوز و ریون)؛ پارچه‌های مخمل بافته‌شده با الیاف مصنوعی، ارزان‌تر بوده و برای لباس‌های روزمره مناسب‌ترند. امروزه، مخمل ابریشم‌بافت خالص پارچه کمیابی است و اگر هم باشد، قطعا ارزان نیست. اغلب پارچه‌های مخملی که در حال حاضر به‌اسم مخمل ابریشمی در بازار موجودند، درواقع از ترکیب ابریشم و ریون بافته شده‌اند.
از تاریخچه مخمل چیزی می‌دانید؟
گفتیم که در گذشته، پارچه‌های مخمل غالبا با الیاف ابریشم بافته می‌شدند و بسیار گران‌قیمت بودند، تاحدی که تنها طبقه اشراف و نجیب‌زادگان می‌توانستند لباس‌های مخملی بپوشند. این‌طور که گفته می‌شود، گویا پارچه مخمل قبل از اینکه به اروپا برسد، تولید نساجان شرق آسیا بود و از طریق بازرگانان جاده ابریشم به کشورهای اروپایی راه یافت. خاورمیانه‌ای‌ها پیش از رواج مخمل در اروپای دوران رنسانس با این پارچه خوش‌بافت آشنا بودند. تاریخ تمدن سرزمین‌های حوزه عراق و ایران کنونی حاکی از آن است که مخمل پارچه موردعلاقه اشرافیون این منطقه بود. با پیشرفت صنعت نساجی در دوره رنسانس، هزینه تولید پارچه مخمل تا حدودی مقرون‌به‌صرفه‌تر شد. در این دوره، فلورانس ایتالیا مرکز اصلی تولید پارچه مخمل بود.
انواع پارچه‌های مخمل را می‌شناسید؟
مخمل پارچه بسیار متنوعی است، چراکه هم از الیاف مختلفی بافته می‌شود و هم روش‌های متفاوتی برای بافت پارچه مخمل وجود دارد. برخی انواع پارچه مخمل را مرور می‌کنیم:
- مخمل کراش (crushed velvet): یعنی مخملی که پرزهای آن در جهت‌های مختلفی پرس شده باشند. این نوع پارچه مخمل دارای بافتی خاص با ظاهری طرح‌دار و براق است. پیراهن مخملی که در تصویر بالا می‌بینید، از همین جنس است.
- مخمل پان (panne velvet): نوعی مخمل کراش است که پرزهای آن در یک جهت با فشار زیاد پرس شده‌اند. همین پترن یا الگوی بافت را می‌توان در پارچه‌های وِلور هم دید که معمولا از پلی‌استر تولید شده و مخمل واقعی نیستند.
- مخمل برجسته (embossed velvet): نوعی پارچه چاپ‌شده با استامپ حرارتی است، تکنیکی که برای اعمال فشار روی پرزهای مخمل و طرح‌اندازی استفاده می‌شود؛ درنتیجه، پرز قسمت‌های نقش‌افتاده فرورفته‌تر شده و حالت برجسته‌ای شکل می‌گیرد که قابل‌لمس است. این نوع پارچه‌های مخمل بیشتر برای روکوبی و تزئینات داخلی کاربرد دارند.
- مخمل کشی (stretch velvet): مخمل‌های کشی، همان طور که از اسم‌شان پیداست، کشسان و انعطاف‌پذیرند.
- مخمل شیفون (chiffon velvet): مخمل بسیار ظریف و سبکی است که معمولا برای دوخت لباس شب استفاده می‌شود.
- مخمل لیون (lyons velvet): مخمل متراکم و محکمی است که برای خصوصا کت و کلاه استفاده می‌شود.
- مخمل نخی: پارچه‌های مخمل نخی را می‌توان سنگین و دارای کشش خیلی کم توصیف کرد و مانند مخمل‌های ابریشمی یا انواع بافته‌شده با الیاف مصنوعی، براق نیستند.
- مخمل ابریشمی: مخمل ابریشمی پارچه بسیار نرم و سبک و با ریزش فوق‌العاده زیبایی است. اما همان طور که گفتیم، اصلا ارزان نیست.
- مخمل ریون/نایلون: مخمل‌های بافته‌شده از ترکیب نایلون و ریون بسیار سبک و خوش‌قیمت بوده و از ریزش زیبایی هم برخوردارند.
- مخمل میکروفایبر: مخمل تقریبا جدیدی است که برای لباس‌های غیررسمی و نیمه‌رسمی کاربرد دارد و برای روکوبی هم استفاده می‌شود.
فرق مخمل با وِلوِتین و وِلور چیست؟
یادتان باشد پارچه‌هایی هم داریم که اگرچه بسیار به مخمل شبیه می‌زنند، با مخمل واقعی تفاوت‌هایی دارند. مثلا ولوتین (velveteen) و ولور (velour) مانند مخمل یا همان ولوِت پارچه‌هایی نرم و ریزش‌دارند، اما ازلحاظ ویژگی‌های بافتی با مخمل فرق می‌کنند.
- ولور: پارچه ولور با الیاف نخ‌پنبه و پلی‌استر بافته می‌شود و ظاهرا به مخمل می‌ماند، اما در مقایسه با پارچه مخمل، از کشسانی بیشتری برخوردار بوده و برای دوخت لباس رقص بسیار مناسب است.
- ولوتین: پارچه‌های ولوتین از پرزهای کوتاه‌تری تشکیل می‌شوند. ولوتین از مخمل سنگین‌تر و دارای برق و ریزش کمتری است.
آیا تولید مخمل دارای اثرات زیست‌محیطی است؟
الیافی که برای بافت پارچه مخمل مورداستفاده قرار می‌گیرند، می‌توانند دارای اثرات زیست‌محیطی باشند. در گذشته که از ابریشم طبیعی برای بافت پارچه مخمل استفاده می‌شد، ازلحاظ زیست‌محیطی آسیبی به طبیعت نمی‌رسید. اما امروزه که به‌جای ابریشم طبیعی از جایگزین‌های ارزان‌قیمت‌تری چون ریون و سایر الیاف مصنوعی استفاده می‌شود، محیط‌زیست در امان نیست، چراکه مواد شیمیایی فراوانی به‌واسطه فرایند تولید ریون به منابع آب راه پیدا می‌کنند و آلودگی‌های زیست‌محیطی می‌آفرینند.
برای مراقبت از منسوجات مخملی چه کنیم؟
مخمل پارچه نسبتا حساسی است و مراقبت بیشتری برای شست‌وشو و نگهداری می‌طلبد. اما چند نکته کاربردی:
- برای شست‌وشوی لباس‌های مخمل حتما به دستورالعمل مندرج روی برچسب دوخته‌شده به داخل لباس رجوع کنید. برخی انواع مخمل را باید خشک شست‌وشو داد، اما مخمل‌هایی هم داریم که می‌توان در ماشین لباس‌شویی شست. اگر از نحوه شست‌وشوی مناسب مطمئن نیستید، بهتر است لباس مخمل‌تان را به خشک‌شویی بسپارید. درمورد پرده و روتختی و سایر منسوجات مخملی هم همین کار را بکنید.
- برای رفع چین‌وچروک‌های مختصر می‌توانید از بخارگر استفاده کنید. اما حتما ابتدا از تنظیمات بخارگرتان مطمئن شوید که مناسب پارچه مخمل باشد. بهتر است از اتو استفاده نکنید، چراکه حرارت و ورن اتو می‌تواند پرزهای مخمل را خوابانده و رد باقی بگذارد.
- لباس‌های مخمل را بهتر است تا نکنید، چون علامت تا روی پرز پارچه باقی مانده و ممکن است به‌راحتی از بین نرود.
درمورده پرده‌ها و مبلمان مخمل هم اگر به‌درستی مراقبت شوند، تا سالیان سال با جلوه‌ای شیک برایتان کار خواهند کرد. مبلمان مخمل را همیشه با نازل مخصوص مبل جاروبرقی‌تان جارو بکشید تا گردوخاک بین پرزهای پارچه ننشیند.
