دیسلکسیا یکی از اختلالات یادگیری است که روی توانایی افراد برای خواندن، نوشتن، هجی‌کردن و حرف‌زدن تأثیر می‌گذارد. این اختلال می‌تواند منجر به ناکامی برخی از دانش‌آموزان باهوش در مدارس شود. در ادامه درباره این اختلال، نشانه‌های آن و روش‌های درمان دیسلکسیا بیشتر بخوانید.
دیسلکسیا چیست؟
دسلکسیا یا خوانش‌پریشی یک اختلال یادگیری است که بر توانایی خواندن، هجی‌کردن، نوشتن و صحبت‌کردن فرد تأثیر می‌گذارد. بچه‌های مبتلا به دیسلکسیا اغلب باهوش و سخت‌کوش هستند، اما مشکلشان ارتباط‌دادن حروفی که می‌بینند با صداهای این حروف است.
کودکان مبتلا به دیسلکسیا اغلب بینایی طبیعی دارند و به‌اندازه همسالان خود باهوش هستند، اما در مدرسه بیشتر با مشکل مواجه می‌شوند زیرا خواندن آنها بیشتر از بقیه طول می‌کشد. مشکل در پردازش کلمات نیز می‌تواند توانایی هجی‌کردن، نوشتن و واضح صحبت‌کردن آنها را مختل کند.
علت ایجاد دیسلکسیا چیست؟
این اختلال با ژن‌ها ارتباط دارد و نوعی بیماری ژنتیکی است؛ به همین دلیل، این بیماری اغلب در خانواده‌ها مشاهده می‌شود. اگر والدین، خواهر و برادر یا سایر اعضای خانواده شما به این اختلال مبتلا باشند، به‌احتمال زیاد شما هم دچار دیسلکسیا می‌شوید.
این اختلال ناشی از تفاوت در بخش‌هایی از مغز است که زبان را پردازش می‌کند. نتیجه اسکن‌های مغزی افراد مبتلا به خوانش‌پریشی نشان می‌دهد که مناطقی از مغز که باید هنگام مطالعه‌ی فرد فعال باشند به‌درستی کار نمی‌کنند.
وقتی کودکان خواندن را یاد می‌گیرند، ابتدا متوجه می‌شوند که هر حرف چه صدایی دارد. سپس یاد می‌گیرند که چگونه این صداها را به منظور ایجاد کلمات کنار هم قرار دهند. در نهایت باید معنی کلمات را دریابند.
در کودکانی که خوانش‌پریشی دارند، مغز به‌سختی حروف را به صداهایشان مرتبط می‌کند و سپس آنها را در قالب کلمات ترکیب کند. بنابراین افرادی که دیسلکسیا دارند، ممکن است کلمه «درس» را «سرد» بخوانند. به‌سبب این اختلال، ممکن است خواندن یک متن برای افراد مبتلا روندی کند و دشوار باشد.
دیسلکسیا برای هر کسی متفاوت است. برخی از افراد شکل خفیفی از آن را تجربه می‌کنند که در نهایت نحوه مدیریت آن را یاد می‌گیرند و برخی دیگر برای غلبه بر آن کمی بیشتر از سایرین مشکل دارند. اما حتی اگر کودکان نتوانند این اختلال خود را به‌طور کامل برطرف کنند، باز هم می‌توانند به تحصیلات خود ادامه دهند و در زندگی موفق شوند.
علائم دیسلکسیا چیست؟
تا زمانی که کودک به مدرسه نرفته باشد، تشخیص علائم این اختلال دشوار است. ممکن است معلم اولین کسی باشد که متوجه علائم اختلال می‌شود؛ به‌ویژه اگر کودک برای خواندن، املا و پیروی از دستورالعمل‌ها در کلاس درس دچار مشکل شود.
علائم دیسلکسیا در سنین مختلف و مراحل مختلف زندگی تغییر می‌کند. هر کودک مبتلا به دیسلکسیا دارای نقاط قوت منحصر‌به‌فردی است و با چالش‌های متفاوتی روبه‌رو می‌شود. با این حال چندین نشانه عمومی وجود دارد که نشان می‌دهد فرزند شما ممکن است در مدرسه به کمک بیشتری نیاز داشته باشد.
علائم دیسلکسیا در کودکان پیش‌دبستانی
کودکان مبتلا به دیسلکسیا در پردازش زبان مشکل دارند. کودکان پیش‌دبستانی که دچار این اختلال یادگیری هستند از نظر مهارت‌های زبانی با همسالان خود تفاوت دارند. صحبت کردن و نوشتن آنها بیشتر از دوستانشان طول می‌کشد و گاهی حروف و کلمات را با هم قاتی می‌کنند.
کودکان پیش‌دبستانی مبتلا به دیسلکسیا ممکن است علائم زیر را نشان دهند:
- یادگیری یا به‌خاطرسپردن حروف الفبا برای آنها مشکل است؛
- کلمات آشنا را اشتباه تلفظ می‌کنند؛
- در تشخیص حروف مشکل دارند و مثلا حرف «ت» را با «د» اشتباه می‌گیرند؛
- در تشخیص الگوهای قافیه‌دار مشکل دارند.
علائم دیسلکسیا در دانش‌آموزان مقطع دبستان
علائم دیسلکسیا در دوره‌ی ابتدایی آشکارتر می‌شود. کودکان مبتلا به این اختلال برای یادگیری خواندن و نوشتن، در مقایسه با همکلاسی‌های خود به زمان بیشتری نیاز دارند.
دانش‌آموزان ابتدایی مبتلا به دیسلکسیا:
- کندتر از سایر بچه‌های هم‌سن خود می‌خوانند؛
- نمی‌توانند تفاوت بین حروف یا کلمات خاص را تشخیص بدهند؛
- حروف را با صداهایی که دارند تلفظ نمی‌کنند؛
- حروف یا اعداد را برعکس می‌نویسند؛
- برای تلفظ کلمات هنگام خواندن مشکل دارند؛
- نمی‌توانند آنچه را خوانده‌اند درک کنند؛
- آرام می‌نویسند؛
- در هجی‌کردن کلمات مشکل دارند؛
- می‌گویند کلمات نوشته‌شده روی صفحه تار می‌شوند یا به اطراف می‌‌پرند؛
- برای پیروی از برخی دستورالعمل‌ها مشکل دارند.
علائم دیسلکسیا بعد از دبستان
کودکانی که توانسته‌اند علائم خود را در مدرسه ابتدایی پنهان کنند، ممکن است در دوره راهنمایی یا دبیرستان دچار مشکل شوند. ممکن است از نظر اجتماعی کنار گذاشته شوند، زیرا برقراری ارتباط با همسالانشان برای آنها دشوارتر می‌شود. دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستانی مبتلا به دیسلکسیا:
- در نوشتن واضح مشکل دارند (در املا، دستور زبان و نقطه‌گذاری اشتباه می‌کنند)؛
- مدت زیادی طول می کشد تا تکالیف خود را به پایان برسانند یا سؤالات امتحان را پاسخ بدهند؛
- دست‌خط آشفته دارند؛
- آرام صحبت می‌کنند؛
- از خواندن با صدای بلند خودداری می‌کنند؛
- از کلمات اشتباه استفاده می‌کنند مثلا «کشف» به‌جای «کفش»؛
- نمی‌توانند نام کلمات را به خاطر بسپارند، بنابراین زیاد مِن‌مِن می‌کنند.
اگر فرزند شما این علائم را دارد، با معلم صحبت کنید تا بفهمید در کلاس درس چه شرایطی دارد. سپس به پزشک مراجعه کنید و با ارزیابی شنوایی و بینایی مطمئن شوید که مشکل دیگری مانند کم‌شنوایی یا کاهش بینایی ندارند. اگر علت این اختلال‌ها دیسلکسیا باشد، پزشک شما را برای آزمایش بیشتر و درمان به متخصص ارجاع می‌دهد.
هرچه این اختلال در کودکان زودتر تشخیص داده شود، زودتر می‌توانند درمان را شروع کنند.
علائم دیسلکسیا در بزرگ‌سالان
بزرگ‌سالان مبتلا به دیسلکسیا ممکن است متوجه شوند که انجام کارهای زیر برایشان مشکل است:
- خواندن با سرعت خوب یا فعالیت‌هایی که شامل مطالعه می‌شود؛
- املا، حفظ یا به‌خاطرسپردن کلمات؛
- یادداشت‌برداری یا رونویسی؛
- انجام تمرین‌های ریاضی، یادگیری زبان دیگر یا به‌خاطرسپردن اعدادی مانند گذرواژه یا پین‌کد؛
- نظم در کارها و توجه به مهلت‌ها.
اگر فکر می‌کنید دیسلکسیا دارید، به یک متخصص مراجعه کنید تا بتواند مشکلات شما را تشخیص بدهد.
انواع دیسلکسیا
متخصصان دسته‌بندی‌هایی را برای این اختلال ایجاد کرده‌اند. آشنایی با انواع دیسلکسیا به مربیان فرصت می‌دهد که راهکارهای خاصی را برای نیازهای کودک تدوین کنند تا به بهترین شکل از آنها را حمایت کنند.
۱. دیسلکسیای واجی (Phonological Dyslexia)
افراد مبتلا به این اختلال، برای رمزگشایی یا ایجاد صدای کلمات مشکل دارند. دیسلکسیای واجی رایج‌ترین نوع دیسلکسیا است.
۲. دیسلکسیای نامبردن سریع (Rapid Naming Dyslexia)
افرادی که با نامبردن سریع رنگ‌ها، اعداد و حروف مشکل دارند، ممکن است دچار دیسلکسیای نامبردن سریع باشند. این نوع دیسلکسیا ممکن است با سرعت خواندن و سرعت پردازش برای خواندن مرتبط باشد.
۳. دیسلکسیای مضاعف (Double Deficit Dyslexia)
فرد مبتلا به دیسلکسیای مضاعف با دو جنبه‌ی خواندن مشکل دارند. این دو جنبه اغلب شامل نامبردن سریع و شناسایی صداها در کلمات است.
۴. دیسلکسیای سطحی (Surface Dyslexia)
فردی که می‌تواند به‌راحتی کلمات جدید را به زبان بیاورد، اما در تشخیص کلمات آشنا مشکل دارد ممکن است دچار دیسلکسیای سطحی باشد. متخصصان معتقدند که مغز مبتلایان به این نوع دیسلکسیا نمی‌تواند ظاهر یک کلمه را تشخیص بدهد تا به‌سرعت کلمه را پردازش کند.
۵. دیسلکسیای بصری (Visual Dyslexia)
وقتی کودکی برای به‌خاطرآوردن آنچه در یک صفحه مشاهده کرده است دچار مشکل می‌شود، ممکن است دچار دیسلکسیای بصری باشد. این اختلال بر پردازش بینایی تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود مغز تصویر کاملی از آنچه چشم‌ها می‌بینند دریافت نکند.
۶. دیسلکسیای اولیه (Primary Dyslexia)
اگر دیسلکسیا ناشی از یک بیماری ارثی و ژنتیکی باشد، دیسلکسیای اولیه محسوب می‌شود. احتمال ابتلای کودکی که والدینش خوانش‌پریشی دارند، بیشتر است.
۷. دیسلکسیای ثانویه (Secondary Dyslexia)
هنگامی که مشکلات رشد مغزی در رحم رخ می‌دهد، ایجاد اختلال عصبی ممکن است منجر به دیسلکسیا شود.
۸. دیسلکسیای اکتسابی (Acquired Dyslexia)
هنگامی که آسیب مغزی یا بیماری‌های مغزی بر مراکز مسئول پردازش زبان در مغز تأثیر می‌گذارند، گاهی اوقات ممکن است دیسلکسیا ایجاد شود. این نوع دیسلکسیا دیسلکسیای تروما نیز نامیده می‌شود، چون ناشی از ضربه به مغز است و تنها نوع دیسلکسیا است که علتی شناخته‌شده دارد.
درمان دیسلکسیا چیست؟
اگر فرزند شما دیسلکسیا دارد، چند درمان مختلف می‌تواند توانایی خواندن و نوشتن را در او بهبود بخشد. این برنامه‌های درمانی و تمرینی به بچه‌ها کمک می‌کنند تا با همسالان خود در مدرسه ارتباط برقرار کنند.
کودکان هرچه کوچک‌تر باشند، شانس درمان موفقشان بیشتر است. البته حتی بزرگ‌سالان مبتلا به دیسلکسیا نیز می‌توانند مهارت خود را افزایش بدهند.
درمان‌های دیسلکسیا برای هر فرد متفاوت است و متخصصان درمان مربوطه را برای فرد توصیه می‌کنند.
آزمایش‌های مربوط به دیسلکسیا
برای پیداکردن روش درمانی مناسب برای فرزند شما، پزشک یا متخصص آموزشی آزمایش‌هایی را برای بررسی میزان مهارت کودک در خواندن و نوشتن انجام می‌دهد. یک روان‌شناس آموزشی نیز می‌تواند آزمایش‌هایی را انجام دهد تا متوجه شود آیا اختلالات یادگیری به‌علت مشکلاتی مانند افسردگی یا ADHD است یا دلیل دیگری دارد. پس از تشخیص دقیق، می‌توانید با پزشک، معلم و متخصصان آموزشی فرزند خود برای ایجاد یک برنامه درمانی و آموزشی همکاری کنید.
روش‌های آموزشی خواندن برای مبتلایان به دیسلکسیا
چند روش آموزشی خواندن برای کودکان مبتلا به دیسلکسیا طراحی شده است:
- روش اورتون گیلینگهام: این یک تکنیک گام‌به‌گام است که به بچه‌ها می‌آموزد چگونه حروف را با صداها تطبیق بدهند و صداهای حروف را در کلمات تشخیص بدهند.
- آموزش چند حسی: این تکنیک به کودکان می‌آموزد که چگونه از همه حواس خود (لامسه، بینایی، شنوایی، بویایی و حرکت) برای یادگیری مهارت‌های جدید استفاده کنند. برای مثال کودک ممکن است انگشت خود را روی حروف برجسته بکشد تا نحوه نوشتن آن را بیاموزد.
مدرسه تنها جایی نیست که فرزند شما می‌تواند این مهارت‌ها را یاد بگیرد. می‌توانید مهارت‌های خواندن و نوشتن کودکان را در خانه تقویت کنید. هرزمان که می‌توانید، همراه با فرزند خود مطالعه کنید. به آنها کمک کنید کلماتی را که در تلفظ آن مشکل دارند بیان کنند.
راهکارهای آموزشی
این نکات می‌تواند به کودکان و بزرگ‌سالان مبتلا به دیسلکسیا کمک کند:
- در مکانی آرام و بدون حواس‌پرتی مطالعه کنید؛
- به کتاب صوتی گوش بدهید و هم‌زمان با آن بخوانید؛
- خواندن و سایر وظایف را به بخش‌های کوچکی تقسیم کنید تا قابل‌کنترل شوند؛
- در صورت نیاز از معلم یا مدیر خود کمک بخواهید؛
- به گروه‌های حمایتی کودکان یا بزرگ‌سالان مبتلا به دیسلکسیا بپیوندید؛
- استراحت کافی داشته باشید و غذاهای سالم بخورید.
با بزرگ‌ترشدن کودک، او یاد می‌گیرد که چگونه اختلال خود را مدیریت کند. اختلال یادگیری نباید آنها را از برتری در مدرسه، رفتن به دانشگاه یا داشتن حرفه‌ای مناسب در آینده باز دارد.
منابع دیگر: webmd
