«اهدای عضو، اهدای زندگی است.» شاید این جمله که آن را بارها شنیده‌ایم بهترین توصیف برای این عمل انسانی باشد. هنوز درباره اهدای عضو سؤالات و باورهای اشتباه زیادی وجود دارد که در ادامه به این سؤال‌ها پاسخ می‌دهیم و چند باور اشتباه را مرور می‌کنیم.
اهدای عضو و پیوند اعضا چیست؟
اهدای عضو فرایندی است که در آن یک اندام یا بافت از بدن یک فرد (اهداکننده عضو) برداشته شده و به بدن شخص دیگر (گیرنده عضو) پیوند زده می‌شود. عمل پیوند یکی از عمل‌های جراحی ضروری است، چون عضو مدنظر در فرد گیرنده از کار افتاده یا در اثر بیماری یا جراحت آسیب دیده است.
پیوند اعضا یکی از پیشرفت‌های بزرگ پزشکی مدرن است. متأسفانه نیاز به اهداکنندگان عضو بسیار بیشتر از افرادی است که اعضای بدن خود را اهدا می‌کنند.
سؤالات رایج درباره اهدای عضو
سؤالات زیادی پیرامون اهدای عضو مطرح می‌شود. دانستن پاسخ دقیق برخی از این سؤال‌ها به افراد کمک می‌کند که برای اهدای اعضای بدن عزیزان خود راحت‌تر تصمیم بگیرند. در ادامه چند سؤال رایج درباره اهدای عضو را بخوانید.
۱. کدام عضوها و بافت‌های بدن قابلیت پیوند و اهدا دارند؟
اعضا و بافت‌های قابل‌پیوند عبارت‌اند از:
- کبد؛
- کلیه؛
- پانکراس؛
- قلب؛
- ریه؛
- روده؛
- قرنیه؛
- گوش میانی؛
- پوست؛
- استخوان؛
- مغز استخوان؛
- دریچه‌های قلب؛
- بافت‌های همبند.
۲. چه کسی می‌تواند اهداکننده عضو باشد؟
افراد در هر سنی می‌توانند اهداکننده احتمالی عضو باشند. هنگامی که فردی از دنیا می‌رود، بر اساس سابقه پزشکی و سن، از نظر مناسب‌بودن برای اهدای عضو ارزیابی می‌شود. تعیین مناسب‌بودن شرایط جسمانی فرد برای اهدای عضو بر عهده گروه پزشکی است.
۳. آیا اهدای عضو باعث از بین رفتن جسم اهداکننده می‌شود؟
برداشتن اندام‌های بدن، بافت‌ها و چشم‌ها با عمل‌های جراحی دقیق و زیر نظر متخصصان انجام می‌شود. خانواده فرد اهداکننده عضو می‌توانند مراسم خاکسپاری سنتی مدنظر خود را بدون هیچ مشکلی برگزار کنند.
۴. آیا فرد زنده می‌تواند عضوی را اهدا کند؟
اهدای یک کلیه یا بخشی از کبد توسط فردی زنده به فرد دیگر امکان‌پذیر است. قبل از انجام هرگونه عمل پیوند و اهدا، فرد اهداکننده باید از لحاظ سلامت بررسی شود و پزشکان اطمینان حاصل کنند که با این اهدای عضو دچار مشکلی نخواهد شد.
۵. آیا خانواده فردی که عضو را دریافت کرده و فردی که عضو را اهدا کرده است با هم ملاقات می‌کنند؟
به‌دلیل مشکلاتی که ممکن است ایجاد شود، مثلا مسائل احساسی که گریبان‌گیر خانواده متوفی می‌شود یا درخواست پول از خانواده‌ی دریافت‌کننده، هویت هر دو طرف محرمانه باقی می‌ماند.
۶. آیا داشتن کارت اهدای عضو کافی است یا رضایت خانواده هم لازم است؟
بر اساس قانون ایران و بسیاری از کشورهای دیگر دنیا، رضایت خانواده برای اهدای عضو ضروری نیست. با این حال به‌دلیل تبعات احتمالی اهدای عضو بدون رضایت خانواده، جلب رضایت خانواده برای اهدای عضو ضروری است و به‌رغم وجود کارت اهدای عضو، اگر اعضای خانواده رضایت ندهند، اهدای عضو انجام نمی‌شود.
۷. با توجه به لزوم رضایت خانواده، چرا باید کارت اهدای عضو بگیریم؟
کارت اهدای اعضا به اعضای خانواده و عزیزان شما اعلام می‌کند که تمایل قلبی شما چیست. داشتن این کارت تصمیم‌گیری را برای اعضای خانواده راحت‌تر می‌کند. علاوه بر این، گرفتن این کارت و اطلاع‌دادن به دیگران درباره آن نوعی فرهنگ‌سازی برای ترویج این عمل انسانی است.
۸. آیا کارت اهدای عضو باید همیشه همراه فرد باشد؟
خیر، لازم نیست. اطلاعات شما به‌عنوان فرد مایل به اهدای عضو در سامانه‌ای ثبت می‌شود و به‌راحتی در دسترس واحدهای فراهم‌آوری اعضای پیوندی است.
۹. اهدای اعضا به بیماران توسط چه کسی و بر چه اساسی انجام می‌شود؟
قانون‌های تخصیص عضو برای اهدا در ایران بر اساس قوانین معتبر جهانی و تطبیق آن با شرایط ایران تنظیم شده است. فهرست نیازمندان به پیوند عضو در مرکز مدیریت پیوند وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی تنظیم می‌شود و در زمان اهدا هم تخصیص عضو فقط توسط همین مرکز انجام می‌شود.
برای تخصیص عضو عواملی مثل گروه خونی، تاریخ ورود به فهرست، میزان ضرورت نیاز بیمار و اندازه بدن در نظر گرفته می‌شود.
۱۰. قوانین اهدای اعضا در ایران به چه صورت است؟
قانون پیوند عضو در سال ۱۳۷۹ تصویب شده است. بر اساس این قانون، بیمارستان‌هایی که توانایی انجام عمل پیوند را دارند بعد از دریافت اجازه از وزارت بهداشت می‌توانند عمل پیوند اعضا را از فردی که مرگ مغزی او مسجل شده است، به‌شرط وصیت فرد درگذشته یا رضایت ولی متوفی، برای فرد نیازمند به عضو انجام دهند.
چند نکته که باید درباره این قانون و تبصره‌های آن بدانید:
- کارشناسان متخصص در بیمارستان‌های دانشگاه دولتی باید مرگ مغزی بیمار را تأیید کنند. این کارشناسان با حکم وزارت بهداشت و به‌مدت ۴ سال منصوب می‌شوند. تأیید مرگ مغزی با حضور ۴ پزشک متخصص شامل متخصص جراحی مغز و اعصاب، متخصص داخلی، متخصص بیهوشی و متخصص نورولوژی انجام می‌شود.
- موافقت ولی فرد متوفی باید به‌صورت کتبی اعلام شود.
- هماهنگی‌های لازم برای اجرای پیوند عضو به عهده مرکز مدیریت پیوند و بیماری‌های خاص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.
۱۱. چطور می‌توانم کارت اهدای عضو بگیرم؟
با مراجعه به سایت اهدای عضو می‌توانید برای دریافت کارت اهدای عضو و اعلام رضایت خود از انجام این کار انسان‌دوستانه ثبت نام کنید.
باورهای اشتباه درباره اهدای اعضا
هزاران نفر در سراسر دنیا در انتظار پیوند عضو هستند؛ کسانی که با پیوند یک عضو می‌توانند زنده بمانند و به زندگی در کنار خانواده ادامه دهند، اما بدون پیوند عضو جانشان را از دست می‌دهند. در عین حال، افراد زیادی امکان اهدای عضو دارند، اما تعداد کسانی که این کار را می‌کنند یا بازمانده‌های بیماران مرگ مغزی که راضی به اهدای عضو عزیز خود می‌شوند، بسیار کمتر است.
تصمیم به اهدای عضو تصمیمی سخاوتمندانه است که می‌تواند جان چندین نفر را نجات بدهد و آنها را به آغوش خانواده برگرداند. اما این تصمیم همیشه بر عهده فرد اهداکننده نیست. اگر کسی کارت اهدای عضو نداشته باشد و خانواده از تصمیم او مطلع نباشد، ممکن است اعضای خانواده برای اهدای عضو اقدام نکنند.
گاهی تصورات اشتباه درباره اهدای اعضا مانع از این می‌شود که افراد به اهدای عضو عزیزان خود رضایت بدهند. در ادامه چند مورد از این تصورات اشتباه را مرور می‌کنیم.
۱. اگر داوطلب اهدا باشم، کادر درمان تمام تلاشش را برای نجات جان من نمی‌کند
وقتی که شما برای درمان هر بیماری‌ای راهی بیمارستان می‌شوید، پزشکان و کادر درمان روی حفظ جان و تأمین سلامت شما تمرکز می‌کنند. آنها بهترین مراقبت و پرستاری را از شما خواهند کرد و مطمئن باشید برای نجات جان یک فرد دیگر شما را نادیده نمی‌گیرند.
۲. ممکن است موقع صدور گواهی فوت، من هنوز زنده باشم
شاید در روزنامه‌ها و شبکه‌های اجتماعی خوانده باشید که افرادی پس از تأیید مرگشان، دوباره زنده شده‌اند. یعنی در تشخیص مرگ آنها اشتباهی صورت گرفته است. اما در واقعیت هیچ کسی پس از مرگ زنده نمی‌شود. افرادی که متقاضی اهدای عضو هستند، تست‌های بیشتری را برای بررسی شرایط پزشکی پشت‌سر می‌گذارند تا اطمینان حاصل شود که واقعا از دنیا رفته‌اند. چهار پزشک متخصص نیز باید جداگانه مرگ مغزی بیمار را تأیید کنند و اگر نظر هر چهار پزشک یکسان بود، مرگ مغزی فرد تأیید می‌شود.
۳. اهدای اعضا با اعتقادات مذهبی من تناقض دارد
اهدای اعضا عملی انسانی است که با بیشتر مذاهب دنیا در تناقض نیست. این مذاهب عبارت‌اند از:
- کاتولیسم رومی؛
- اسلام؛
- بیشتر شاخه‌های یهودیت؛
- بیشتر انواع پروتستان‌ها.
اگر از این بابت مطمئن نیستید، می‌توانید با مبلغی مذهبی مشورت کنید تا با اطمینان کامل در این راه انسانی قدم بردارید.
۴. من زیر ۱۸ سال سن دارم و سنم برای این تصمیم خیلی کم است
در این صورت می‌توانید ابتدا با خانواده خود مشورت کنید و رضایت قلبی و تمایل خود را با آنها در میان بگذارید. به خاطر داشته باشید که کودکان هم از جمله بیماران نیازمند به پیوند هستند و معمولا به عضوهای کوچک‌تری نیاز دارند.
۵. امکان دیدن چهره فرد متوفی در مراسم سوگواری وجود ندارد
اهدای عضو باعث نمی‌شود که جسم عزیز شما آسیبی ببیند. با اهداکنندگان عضو با احترام و دقت رفتار می‌شود و در پیکر فرد متوفی هیچ نشانه‌ای از اهدای عضو دیده نخواهد شد.
۶. برای اهدای اعضا خیلی پیرم و اعضای بدن من مناسب اهدا نیستند
برای اهدای اعضای بدن هیچ محدودیت سنی وجود ندارد. تصمیم‌گیری در خصوص اهدای عضو بر اساس معیارهای پزشکی و بررسی سلامت عضو انجام می‌شود و ربطی به سن‌وسال فرد اهداکننده ندارد. اجازه بدهید که پزشکان تصمیم بگیرند اعضای بدن شما برای پیوند به فرد دیگر مناسب است یا نه. تصور نکنید که سن بالا باعث می‌شود اعضای بدن شما به کار نیاید.
۷. می‌خواهم کلیه‌ام را اهدا کنم، ولی فقط به اعضای خانواده می‌توانم اهدا کنم
فرقی نمی‌کند که گیرنده عضو از اقوام شما باشد یا نه. اهدای عضو بر اساس معیارهای پزشکی انجام می‌شود. زمانی که تصمیم می‌گیرید کلیه خود را اهدا کنید، تست‌های فراوانی روی شما انجام می‌شود. معیارهای مختلفی باید در بدن شما با بدن فرد گیرنده تطابق داشته باشند.
کلیه شما باید شرایط مناسبی برای پیوند داشته باشد و باید به‌دقت بررسی شود که آیا پس از اهدای عضو می‌توانید به زندگی عادی خود ادامه دهید یا نه. ضمنا قبل از پیوند عضو باید درباره تمام خطرات احتمالی این عمل اطلاعات کاملی کسب کنید.
۸. افراد ثروتمند یا مشهور برای دریافت اعضای اهداشده در اولویت هستند
افراد ثروتمند یا مشهور برای دریافت اعضای اهداشده اولویتی ندارند. در تخصیص اعضای اهداشده برای پیوند، وضعیت اقتصادی و شهرت فرد در نظر گرفته نمی‌شود. تمام تصمیم‌ها بر اساس موارد پزشکی و میزان نیاز افراد اتخاذ می‌شود.
مسئول تخصیص عضو برای پیوند در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تنها کسی است که به فهرست بیماران نیازمند پیوند دسترسی دارد. این تخصیص بر اساس اولویت ورود به سامانه، همخوانی گروه خونی و سایر عوامل پزشکی انجام می‌شود و هیچ فرد دیگری در آن دخالت ندارد.
چرا باید اعضای بدن خود را اهدا کنیم؟
حالا که از این تصورات اشتباه آگاه شدید، شاید به فکر افتاده باشید که برای دریافت کارت اهدای اعضا اقدام کنید. اما ممکن است هنوز ندانید که چرا باید این کار را انجام بدهید.
با اهدای اعضا یا بافت‌های بدن، بعد از مرگ می‌توانید جان ۷۵ نفر را از مرگ نجات دهید یا زندگی را برای آنها راحت‌تر کنید. افراد زیادی هر روز جان خود را به‌خاطر انجام‌نشدن عمل پیوند از دست می‌دهند. بسیاری از خانواده‌هایی که عزیزان خود را از دست داده‌اند و اعضای بدن او را اهدا کرده‌اند اذعان می‌کنند که دانستن این مطلب که عزیزشان بعد از مرگ جان عده زیادی را نجات داده است، کمک می‌کند راحت‌تر با فقدان او کنار بیایند.
ضمنا اگر گروه خونی خاص و کمیابی دارید، بیشتر از همه باید به فکر اهدای اعضا باشید چون معمولا برای برخی از گروه‌های خونی عضو مناسب برای پیوند به‌سختی پیدا می‌شود یا پیداکردنش آن‌قدر طول می‌کشد که بیمار نیازمند عضو جان خود را از دست می‌دهد.
بر اساس اطلاعاتی که در وب‌سایت انجمن اهدای عضو ایران آمده است، در حال حاضر نزدیک به ۲۵هزار نفر در ایران در انتظار پیوند عضو هستند و در هر ده دقیقه یک نفر دیگر هم به این فهرست انتظار اضافه می‌شود. هر فرد مبتلا به مرگ مغزی می‌تواند جان ۸ نفر دیگر را نجات بدهد.
هر ۲ ساعتی که می‌گذرد، یکی از بیمارانی که در انتظار پیوند عضو هستند جان خود را از دست می‌دهند. با سخاوت و مهربانی بسیاری از اهداکنندگان عضو، در هر ۱۲ ساعت یک نفر عضو حیاتی مدنظر را دریافت می‌کند و دوباره به زندگی عادی بازمی‌گردد.
تمام این آمار و ارقام نشان می‌دهد که پیوند عضو چقدر اهمیت دارد و این کار انسان‌دوستانه چه نتایج خوشایندی در پی دارد و خانواده‌های بی‌شماری را از چنگال درد و غم از دست دادن عزیز رها می‌کند.
شما دراین‌باره چه فکری دارید؟
