هماتوم یعنی تجمع غیرعادی خون به‌علت پارگی یا آسیب سلول‌های خونی. هماتوم‌ها از کبودی‌های ساده جدی‌ترند و ممکن است در هر قسمتی از بدن دیده شوند. شدت هماتوم به علت آن بستگی دارد و علائمی مانند درد و التهاب ایجاد می‌کند. ضربه آرام باعث تغییر رنگ پوست می‌شود، در حالی که ضربه محکم می‌تواند چند لخته خون در عمق ماهیچه، اندام یا جمجمه ایجاد کند. هماتوم‌های جدی به مراقبت سریع پزشکی نیاز دارند و ممکن است زندگی فرد را تهدید کنند. اگر می‌خواهید روش‌های تشخیص هماتوم از کبودی و روش‌های جذب سریع هماتوم را بدانید، به خواندن ادامه دهید.
هماتوم چیست؟
منظور از هماتوم تجمع خون خارج از رگ‌هاست. معمولا هماتوم‌ها بر اثر آسیب به دیواره رگ خونی و خروج خون از رگ به درون بافت‌های اطراف ایجاد می‌شوند. این عارضه ممکن است بر اثر آسیب به هر نوع رگ خونی (سرخرگ، سیاهرگ یا مویرگ) ایجاد شود. در واقع کلمه هماتوم برای توصیف خونریزی‌ای استفاده می‌شود که تا حدی لخته شده باشد، اما اگر خونریزی همچنان ادامه داشته باشد، آن را هموراژی می‌نامند.
هماتوم مشکلی بسیار شایع است که بسیاری از مردم در طول زندگی خود دچارش می‌شوند. ممکن است هماتوم‌ها زیر پوست یا ناخن به‌شکل کبودی‌های بنفشی در اندازه‌های مختلف ظاهر شوند. همچنین ممکن است در عمق بدن باشند و دیده نشوند. هماتوم‌ها ممکن است باعث ایجاد توده یا برجستگی قابل‌لمس شوند.
انواع هماتوم
- شکمی: این هماتوم‌ها درون شکم یا داخل دیواره شکمی قرار دارند و معمولا بر اثر خونریزی ماهیچه شکمی ایجاد می‌شوند. همچنین ممکن است به‌علت تجمع خون در اندام‌هایی مانند کلیه و کبد ایجاد شوند.
- هماتوم لاله گوش: در گوش رخ می‌دهد و می‌تواند جریان خون به بافت را محدود کند و باعث مرگ بافت گوش شود. همچنین ممکن است سبب بدفرمی یا عارضه گوش گل‌کلمی شود.
- درون‌جمجمه‌ای: این نوع هماتوم در سر رخ می‌دهد و خودش زیر مجموعه‌هایی دارد.
- درون‌ماهیچه‌ای: این هماتوم در بافت ماهیچه ایجاد می‌شود و ممکن است به‌علت التهاب، ورم و تحریکی که ایجاد می‌کند دردناک باشد. اگر جریان خون ماهیچه مختل شود، ممکن است عصب‌ها دچار آسیب شوند. این عارضه معمولا پایین پاها و دست‌ها رخ می‌دهد.
- سپتال: بر اثر این عارضه، لایه‌ای که غضروف سپتوم را می‌پوشاند و به آن خون‌رسانی می‌کند از غضروف جدا می‌شود که تجمع خون را در پی دارد. این نوع هماتوم معمولا بر اثر شکستگی بینی یا جراحی سپتوم رخ می‌دهد.
- هماتوم زیر ناخن: این نوع هماتوم‌ها زیر ناخن دست یا پا ایجاد می‌شوند و می‌توانند فشار و درد ایجاد کنند.
- هماتوم زیرپوستی: این هماتوم‌ها زیر پوست رخ می‌دهند و به سیاهرگ‌های سطحی مربوط می‌شوند. افرادی که داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنند بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند.
هماتوم درون‌جمجمه‌ای
امکان دارد که هماتوم سر از هماتوم‌های سایر قسمت‌های بدن جدی‌تر باشد، چون به‌سبب جراحت ناشی از ضربه به سر ایجاد می‌شود. هماتوم‌های درون‌جمجمه‌ای می‌توانند آهسته یا سریع به وجود بیایند، اما فارغ از سرعت تشکیلشان، به مغز فشار می‌آورند و اگر درمان نشوند، می‌توانند به کما یا مرگ منجر شوند.
انوع هماتوم‌های درون‌جمجمه‌ای عبارت‌اند از:
- درون‌مغزی: به‌سبب جراحت، خون در مغز جمع می‌شود.
- سخت‌شامه‌ای: خونریزی بین جمجمه و لایه محافظ مغز یا سخت‌شامه رخ می‌دهد. این عارضه معمولا در کودکان و نوجوانانی دیده می‌شود که سرشان شکسته است، زیرا هنوز سخت‌شامه‌شان محکم به جمجمه متصل نشده است.
- زیرسخت‌شامه‌ای: این خونریزی در سیاهرگ‌های سطح مغز رخ می‌دهد و خون بین مغز و لایه سخت‌شامه جمع می‌شود.
علت هماتوم
شایع‌ترین علت بروز این بیماری، آسیب یا ضربه به رگ‌های خونی است. این عارضه ممکن است بر اثر هر نوع آسیبی به ساختار دیواره رگ‌های خونی رخ دهد. حتی کوچک‌ترین آسیب به یک رگ خونی کوچک هم می‌تواند به هماتوم منجر شود. مثلا هماتوم زیر ناخن می‌تواند بر اثر یک ضربه کوچک به ناخن یا برخوردی ملایم با شیئی دیگر ایجاد شود.
ضربه‌های شدید‌تر می‌توانند به هماتوم‌های بزرگ‌تر منجر شوند. سقوط از ارتفاع و تصادفات رانندگی می‌توانند باعث خونریزی شدید در زیر پوست یا حفره‌های بدن (مانند شکم و قفسه‌سینه) شوند. سایر آسیب‌های بافتی که به هماتوم منجر می‌شوند می‌توانند بر اثر جراحی، عملیات‌های تهاجمی پزشکی یا دندان‌پزشکی (مانند نمونه‌برداری، برش و تخلیه، کاتتر‌گذاری قلبی) و تزریق داروهایی مانند انسولین، رقیق‌کننده خون و واکسن‌ها ایجاد شوند. چون این عوامل به بافت و رگ‌های اطراف آسیب می‌زنند، معمولا هماتوم‌ها را در اطرافشان می‌بینید.
گاهی اوقات بیماری می‌تواند بدون دلیل مشخص یا ضربه و آسیب خاص رخ دهد. بعضی داروهای رقیق‌کننده خون خطر ایجاد هماتوم را بیشتر می‌کنند. افرادی که داروهایی مانند وارفارین، کلوپیدوگرل، آسپرین یا دیپیریدامول مصرف می‌کنند، آسان‌تر به هماتوم‌های شدید دچار می‌شوند.
سایر داروها و موادی که احتمال بروز این عارضه را بیشتر می‌کنند عبارت‌اند از:
- ویتامین E؛
- داروهای غیراستروئيدی ضدالتهابی مانند ایبوپروفن؛
- کورتیکواستروئیدهایی مانند پردنیزون؛
- بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها که برای درمان عفونت باکتریایی استفاده می‌شوند؛
- سیر؛
- اسیدهای چرب امگا ۳؛
- جینکو یا کهن‌دار.
همچنین بعضی عارضه‌ها می‌توانند خطر ایجاد هماتوم را بیشتر کنند. افراد مبتلا به این عارضه‌ها بیشتر دچار این بیماری می‌شوند:
- بیماری مزمن کبد؛
- مصرف بیش از حد الکل؛
- عارضه‌های انعقادی مانند هموفیلی و بیماری فون‌ویلبراند؛
- سرطان خون؛
- کمبود پلاکت خون.
علائم هماتوم
معمولا علائم هماتوم به اندازه و مکان آن بستگی دارد. درد، التهاب، قرمزی و کبودی از علائم عمومی این عارضه هستند. بعضی علائم خاص مربوط به محل هماتوم عبارت‌اند از:
- علائم هماتوم جمجمه‌ای: سردرد، استفراغ، سرگیجه، خواب‌آلودگی، گیجی، اختلال در صحبت و اندازه نابرابر مردمک‌ها.
- علائم هماتوم درون‌مغزی: فلج سمتی از بدن که هماتوم در نیم‌کره مقابل آن است.
- علائم هماتوم زیرسخت‌شامه‌ای: سردرد، مشکلات عصبی (مانند ضعف یک طرف بدن و مشکل صحبت‌کردن)، گیجی، تشنج.
- علائم هماتوم سخت‌شامه‌ای: کمردرد و ازدست‌دادن اختیار مثانه یا روده‌ها.
- علائم هماتوم زیر ناخن: درد، ضعف، افتادن ناخن یا ناخن بدشکل.
- علائم هماتوم شکمی: درد شکم یا پهلو.
گاهی اوقات حتی هماتوم‌های خیلی بزرگ نیز این علائم را ندارند. مثلا اگر خونریزی داخل حفره شکمی اتفاق بیفتد، ممکن است پیش از بروز علائم حجم زیادی پیدا کند. دلیلش این است که هماتوم می‌تواند در فضای خالی گسترش یابد بدون اینکه به اندام‌های دیگر فشار بیاورد و ایجاد درد و علائم کند. از طرف دیگر هماتومی زیر ناخن می‌تواند درد زیادی داشته باشد، زیرا خون در فضای بسیار باریکی زیر ناخن گسترش می‌یابد و ناخن و پوست را دچار التهاب و تحریک می‌کند.
هماتوم چه فرقی با کبودی دارد؟
تفاوت‌های اصلی کبودی و هماتوم در این چند مورد خلاصه می‌شوند:
- کبودی‌ها صاف هستند، لمس آنها با درد همراه است و معمولا عارضه‌ای ایجاد نمی‌کنند.
- هماتوم‌ها سفت، ورم‌کرده و دردناک هستند و ممکن است سبب عارضه‌های مرگباری شوند.
تشخیص هماتوم
تشخیص این عارضه با معاینه جسمانی و بررسی کامل سوابق پزشکی انجام می‌شود. هیچ آزمایش خون خاصی برای تشخیص بیماری وجود ندارد، اما بسته به شرایط ممکن است این آزمایش‌ها تجویز شوند:
- شمارش کامل خون (CBC)؛
- پنل انعقادی؛
- پنل متابولیک و شیمیایی؛
- آزمایش کبدی برای مشخص‌کردن علت زمینه‌ای.
معمولا از عکس‌برداری برای تشخیص هماتوم درون بدن استفاده می‌شود، مثلا:
- سی‌تی اسکن سر می‌تواند برای تشخیص هماتوم زیرسخت‌شامه‌ای استفاده شود.
- سی‌تی اسکن شکم راه خوبی برای تشخیص هماتوم‌های درون حفره شکم است.
- ام‌آر‌آی برای تشخیص هماتوم سخت‌شامه‌ای از سی‌تی اسکن بهتر است.
درمان هماتوم
هماتوم‌های سطحی می‌توانند در خانه درمان شوند. هماتوم‌های بزرگ‌تر یا داخلی به مراقبت پزشکی نیاز دارند.
درمان هماتوم‌های سطحی
معمولا هماتوم‌های سطحی خودبه‌خود از بین می‌روند، اما روش‌هایی برای بهبودی سریع‌تر هم وجود دارند. برای جذب سریع هماتوم سطحی، می‌توانید از این روش‌ها بهره بگیرید:
- استراحت و بالا نگه‌داشتن اندام دچار هماتوم التهاب را به حداقل می‌رساند و تحمل آن را آسان‌تر می‌کند.
- تا یکی‌دو روز پس از جراحت یا ضربه، کیسه یخ را در یک حوله بپیچید و چندین بار در روز ۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی ناحیه آسیب‌دیده بگذارید.
- اگر این ناحیه دچار التهاب شد، مکان جراحت را با بانداژ کشی ببندید.
برای هماتوم‌های پوستی می‌توانید از آتل برای بی‌حرکت نگه‌داشتن اندام و پیشگیری از آسیب به رگ‌های بزرگ‌تر استفاده کنید. در صورت نیاز، می‌توانید برای کاهش درد از استامینوفن استفاده کنید. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن باعث افزایش خونریزی می‌شوند.
درمان هماتوم‌های بزرگ‌تر یا عمیق‌تر
هماتوم‌هایی که به اعصاب یا رگ‌های خونی فشار وارد می‌کنند یا باعث آسیب به بافت می‌شوند، می‌توانند از طریق جراحی تخلیه یا برداشته شوند. تخلیه هماتوم باید پیش از تبدیل لخته خون به توده جامد انجام شود.
برای هماتوم‌های جمجمه:
- هماتوم‌های کوچک جمجمه: تنها به استراحت مطلق و نظارت پزشک نیاز است.
- هماتوم‌های بزرگ جمجمه: عمل سوراخ بر (burr hole surgery) انجام می‌شود، یعنی سوراخی در جمجمه ایجاد می‌کنند تا خون اضافه تخلیه شود.
اگر برای درمان هماتوم شدید جراحی انجام شود، ممکن است پس از جراحی، به‌مدت چند روز یک درن در این محل بگذارند و فرد بیمار برای نظارت دقیق در بیمارستان بستری شود.
آیا هماتوم در بارداری خطرناک است؟
بعضی هماتوم‌ها احتمال خطر سقط در ۲۰ هفته اول بارداری را افزایش می‌دهند، مثلا اگر:
- با خونریزی واژنی و درد همراه باشند.
- هماتوم زیرکوریونی باشد، یعنی خونریزی بین جنین و دیواره رحم دیده شود.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی به مراقبت پزشکی نیاز دارید که علائم هماتوم شدید باشند یا اندازه آن افزایش یابد. مثلا هماتوم مغزی و سخت‌شامه‌ای معمولا به جراحی و مراقبت سریع نیاز دارد، مخصوصا اگر با مشکلات عصبی همراه شود. معمولا پزشکان اورژانس، جراحان، جراحان مغز و اعصاب و پزشکان داخلی هماتوم را بررسی می‌کنند.
سخن پایانی
معمولا هماتوم‌های کوچک فقط آزاردهنده هستند و پس از مدتی خوب می‌شوند. اما اگر هماتوم گسترده یا در اندامی مانند مغز باشد، می‌تواند زندگی فرد را به خطر بیندازد. مهم است که پس از ضربه یا آسیب‌های شدید، به پزشک مراجعه کنید و از نبود هماتوم در اندام‌های عمقی مطمئن شوید. همچنین به خاطر داشته باشید که داروهای رقیق‌کننده خون نقش مهمی در افزایش خطر بروز این عارضه دارند.
