جالب است بدانید تقریبا از هر ۲هزار نفر ۱ نفر در طول عمر خود (معمولا بین سنین ۱۰ تا ۳۰ سالگی) جراحی آپاندیس را انجام می‌دهد؛ پس عمل آپاندیس بسیار شایع است. منتها آیا با انجام عمل آپاندیس همه‌چیز به پایان می‌رسد؟ خیر. مراقبتهای بعد از عمل آپاندیس به روند بهبود این بیماری و جلوگیری از عوارض احتمالی عمل کمک می‌کند. در ادامه، شرایط بعد از عمل آپاندیس و خطرات و عوارض این جراحی را برمی‌شماریم و نکات و مراقبتهای بعد از عمل آپاندیس را شرح می‌دهیم.
شرایط بیمار بعد از عمل آپاندیس
بعد از عمل آپاندیس، ابتدا گیج و سست خواهید بود و ممکن است که نتوانید درست و واضح فکر کنید؛ ولی به‌تدریج هوشیاری‌تان افزایش می‌یابد. اگر احساس تهوع یا درد دارید، باید به پزشک اطلاع دهید. برای بررسی عوارض احتمالی، علائم حیاتی به‌دقت بررسی می‌شوند و در صورت لزوم، به شما داروهای مسکن داده می‌شود. وقتی به هوش هستید و فشار خون، نبض و تنفس پایدار شده‌اند، به اتاقی در بیمارستان منتقل می‌شوید تا روند بهبودی آغاز شود.
بعد از عمل آپاندیس تا چند روز پس از بازگشت به خانه احساس ضعف و خستگی خواهید داشت که طبیعی است. ممکن است شکمتان هم متورم و دردناک باشد. جراحی آپاندیس عمل رایجی است که معمولا به‌طور اورژانسی و به ۲ صورت انجام می‌شود:
- جراحی باز؛
- لاپاروسکوپی.
- پس از جراحی به‌شیوه لاپاروسکوپی
لاپاروسکوپی در مقایسه با جراحی باز کمتر تهاجمی است؛ بنابراین، بهبودی پس از آن سریع‌تر و آسان‌تر است. در بعضی موارد، حتی ممکن است بیمار مستقیم از اتاق ریکاوری مرخص شود. به شما اجازه داده می‌شود در چند ساعت پس از جراحی، مایعات شفاف و خالص (بدون هرگونه ذرات جامد) بنوشید و در صورت تحمل بدن، خوردن غذاهای جامد را شروع کنید.
توصیه می‌شود چند ساعت پس از جراحی لاپاروسکوپی بلند شوید و راه بروید. وقتی به این مرحله رسیدید، پس از دریافت دستوراتی درمورد مراقبت از محل زخم، از بیمارستان مرخص می‌شوید. اگر جراحی لاپاروسکوپی انجام داده باشید، ممکن است که حدود ۲۴ ساعت در شانه‌تان احساس درد کنید. شاید حالت تهوع و استفراغ نیز داشته باشید و دچار اسهال، یبوست، گاز معده یا سردرد شوید. معمولا این مشکلات پس از چند روز برطرف می‌شوند.
- پس از جراحی به‌شیوه باز
بهبودی پس از جراحی باز زمان بیشتری می‌برد و ممکن است چند روز در بیمارستان بمانید. دست‌کم در شب اول برای دریافت مایعات و دارو به سرم وصل خواهید بود. ممکن است از لوله پلاستیکی باریکی که از بینی وارد معده می‌شود برای خروج مایعات معده و هوای بلعیده‌شده استفاده شود. وقتی روده‌ها دوباره بتوانند به‌صورت طبیعی کار کنند، این لوله برداشته می‌شود.
صبح بعد از جراحی، پزشکتان شما را تشویق می‌کند بلند شوید و راه بروید و تا پیش از مرخصی چند بار در روز از تخت بلند شوید. احتمالا وقتی برای نخستین بار از تخت بلند می‌شوید به مسکن نیاز دارید، زیرا عضلات شکمی بریده شده‌اند و بهبود آنها طول می‌کشد.
زمان لازم برای بهبودی کامل بعد از عمل آپاندیس
زمان بهبودیِ بعد از عمل آپاندیس متغیر است و به نوع جراحی (لاپاروسکوپی یا جراحی باز)، نوع بی‌هوشی، شدت عفونت، پارگی یا عدم‌پارگی آپاندیس و عوارضی که ممکن است پس از جراحی به وجود بیایند بستگی دارد. ممکن است جراحی آپاندیس لاپاروسکوپی به‌صورت سرپایی انجام شود و بیمار بلافاصله مرخص شود، در حالی که در جراحی باز بیمار باید یک شب یا بیشتر در بیمارستان بماند. احتمالا ظرف ۱ تا ۳ هفته بعد از عمل آپاندیس لاپاروسکوپی به کار یا زندگی عادی خود برمی‌گردید. منتها در جراحی باز ممکن است این روند ۲ تا ۴ هفته طول بکشد.
به‌گفته کالج جراحان آمریکا، اگر آپاندیس پاره نشده باشد، معمولا بیمار پس از ۱ یا ۲ روز بستری در بیمارستان می‌تواند به خانه برود. منتها اگر آپاندیس پاره شده باشد، بیمار باید مدت بیشتری در بیمارستان بماند. در این حالت، بیمار آنتی‌بیوتیک قوی دریافت می‌کند و از نظر نشانه‌های عوارض عمل آپاندیس تحت‌نظر قرار می‌گیرد.
پس از چند روز می‌توان فعالیت‌های عادی را از سر گرفت، ولی بهبودی کامل ۴ تا ۶ هفته طول می‌کشد و در طول این مدت باید از فعالیت‌های شدید پرهیز کرد. تمام دستورات پزشک درمورد مراقبت از زخم، حمام‌کردن و ازسرگیری فعالیت‌های عادی و ورزش را انجام دهید. حتما برای پیگیری روند درمان، ۲ تا ۳ هفته پس از جراحی یا هر زمانی که پزشک توصیه کرده است به پزشک خود مراجعه کنید.
نکات لازم برای بهبودی پس از عمل آپاندیس
معمولا پزشک پیش از رفتن به خانه نکاتی را برای بهبود سریع‌تر و کاهش خطر عفونت به بیمار می‌گوید. سرعت بهبودی هرکس با دیگران متفاوت است. با انجام توصیه‌های زیر با بیشترین سرعت ممکن بهبود خواهید یافت:
۱. فعالیت بدنی
- از پزشک بپرسید چه زمانی می‌توانید رابطه جنسی داشته باشید؛
- هر زمان احساس خستگی کردید، استراحت کنید. خواب کافی به بهبودی شما کمک می‌کند؛
- احتمالا ۱ تا ۳ هفته بعد می‌توانید به سر کارتان بروید. اگر جراحی باز انجام داده‌اید، این زمان می‌تواند ۳ تا ۴ هفته باشد؛
- تا زمانی که پزشک به شما اجازه نداده است، از انجام فعالیت‌های شدیدی مانند دوچرخه‌سواری، دویدن، وزنه‌برداری یا ورزش‌های هوازی بپرهیزید؛
- سعی کنید هر روز پیاده‌روی کنید. هر روز کمی بیشتر از روز قبل پیاده‌روی کنید و به‌تدریج میزان پیاده‌روی‌تان را افزایش دهید. راه‌رفتن باعث تقویت گردش خون می‌شود و به جلوگیری از ذات‌الریه و یبوست کمک می‌کند؛
- در چند روز اولِ پس از لاپاروسکوپی، حرکت‌دادن پاها و بالاتنه (برای نمونه با کمی راه‌رفتن) می‌تواند مفید باشد. تحرک موجب افزایش حرکات لوله گوارش می‌شود و این حرکات به خروج گازهای حبس‌شده کمک می‌کنند؛
- ۳ تا ۵ روز پس از جراحی لاپاروسکوپی و ۱۰ تا ۱۴ روز پس از جراحی باز از بلند‌کردن اشیای سنگین‌تر از ۴٫۵۳ کیلوگرم خودداری کنید. یعنی چیزهایی مانند بچه، کیسه سنگین خریدهای خانه، چمدان یا کوله‌پشتی سنگین و جاروبرقی را بلند نکنید؛
- زمانی می‌توانید رانندگی کنید که دیگر داروی مسکن مصرف نمی‌کنید و می‌توانید به‌سرعت پاهایتان را روی پدال گاز و ترمز جابه‌جا کنید. همچنین، باید بتوانید مدتی طولانی بدون احساس ناراحتی بنشینید، زیرا حتی اگر لازم نیست مسیری طولانی را رانندگی کنید، ممکن است که در ترافیک گرفتار شوید.
۲. رژیم غذایی بعد از عمل آپاندیس
- مایعات فراوان بنوشید (مگر اینکه پزشک شما را منع کرده باشد)؛
- اگر معده‌تان ناراحت است، از غذاهای ملایم و کم‌چربی مانند برنج ساده، مرغ کبابی، نان تُست و ماست استفاده کنید؛
- در چند روز اولِ پس از لاپاروسکوپی ممکن است که دچار درد شکمی ناشی از گاز دی‌اکسید‌کربنی شوید که هنوز در شکم باقی مانده است. جرعه‌جرعه نوشیدن آب گرم و لیمو یا چای نعناع می‌تواند به تسکین درد ناشی از تجمع گاز کمک کند؛
- شاید پس از جراحی اجابت مزاجتان مانند گذشته نباشد. این کاملا طبیعی است. از یبوست و فشارآوردن در زمان اجابت‌مزاج بپرهیزید. شاید لازم باشد هر روز مکمل فیبر مصرف کنید. اگر پس از چند روز اجابت مزاج نداشتید، از پزشک درمورد مصرف ملین ملایم سؤال کنید؛
- می‌توانید رژیم غذایی معمولتان را داشته باشید. منتها توجه کنید در جراحی باز، تا زمانی که لوله برداشته نشده است، نمی‌توانید چیزی بخورید و بنوشید. در این زمان می‌توانید با جرعه‌های کوچکی از مایعات خالص شروع کنید. اگر مصرف مایعات خالص مشکلی ایجاد نکند، می‌توانید خوردن غذاهای نرم را شروع کنید و در نهایت رژیم غذایی معمول خود را از سر بگیرید.
۳. مراقبتهای دارویی بعد از عمل آپاندیس
- اگر آسپرین یا داروی رقیق‌کننده خون دیگری مصرف می‌کنید، از پزشک بپرسید چه زمانی می‌توانید دوباره مصرف آن را شروع کنید؛
- از پزشک بپرسید چه زمانی می‌توانید مصرف داروهای خود را از سر بگیرید. پزشک درمورد مصرف داروهای جدید نیز دستورات لازم را می‌دهد؛
- در صورت پارگی آپاندیس باید آنتی‌بیوتیک مصرف کنید. آنتی‌بیوتیک را طبق دستور پزشک مصرف کنید و زمانی که حس کردید حالتان بهتر شده است، مصرف آن را متوقف نکنید. حتما باید دوره مصرف آنتی‌بیوتیک را کامل کنید.
- داروهای مسکن و مدیریت درد
در زمان ترک بیمارستان، دستوراتی درمورد چگونگی مدیریت درد و نسخه‌ای نیز برای داروهای مسکن مخدر مانند اُکسی‌کانتین (اُکسی‌کدون) یا Percocet (اکسی‌کدون با استامینوفن) دریافت خواهید کرد.
- دو یا چند داروی مسکن را باهم مصرف نکنید، مگر اینکه پزشک تجویز کرده باشد. بسیاری از داروهای مسکن دارای استامینوفن‌اند و مقدار زیاد استامینوفن مضر است؛
- داروهای مسکن را طبق دستور پزشک مصرف کنید. اگر پزشک داروی مسکنی تجویز نکرده است، از داروهای بدون نسخه‌ای مانند استامینوفن، ایبوپروفن یا ناپروکسن استفاده کنید. تمام دستورات روی برچسب دارو را مطالعه و اجرا کنید.
گرچه داروهای مخدر (Narcotic) مسکن‌های بسیار مؤثری‌اند، داروهای اعتیادآور هستند و فقط باید در شرایط ضروری مصرف شوند؛ چون عوارضی مثل حالت تهوع، یبوست، احتباس ادرار، اختلال در مهارت‌های تفکر و عملکرد تنفسی ضعیف در پی خواهند داشت.
- اگر داروی مسکن موجب حالت تهوع و استفراغ شده است:
- از پزشک بخواهید داروی مسکن دیگری برایتان تجویز کند؛
- دارو را پس از غذا مصرف کنید (مگر اینکه پزشک این کار را منع کرده باشد).
ممکن است پزشک برای برطرف‌کردن مشکل یبوست، داروی نرم‌کننده مدفوع را تجویز کند و برای کاهش احتمال انسداد روده افزایش مصرف آب را توصیه کند. از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی بدون نسخه مانند استامینوفن و ایبوپروفن نیز می‌توانید برای درمان درد پس از جراحی استفاده کنید. برای بسیاری از بیماران، مصرف این داروها کافی است. بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند که این دو دارو به تناوب مصرف شوند.
۴. مراقبتهای محل زخم
- پیش از لمس‌کردن ناحیه نزدیک محل برش، دست‌ها را با آب گرم و صابون بشویید؛
- اگر نوارچسب‌هایی روی محل برش است، ۱ هفته یا تا زمانی که نیفتاده‌اند آنها را برندارید؛
- از پوشیدن لباس‌های تنگی که ممکن است با محل برش سایش داشته باشند و موجب ناراحتی شوند بپرهیزید؛
- پیش از سرفه یا حرکت‌کردن برای کاهش فشار روی محل برش، بالشی را روی شکم نگه دارید و آن را فشار دهید؛
- اگر جراحی باز داشته‌اید، در محل برش بخیه‌هایی خواهید داشت. پس از ۷ تا ۱۰ روز پزشک این بخیه‌ها را می‌کشد؛
- پانسمان را ازنظر نشانه‌های عفونت بررسی کنید. این نشانه‌ها می‌تواند شامل خروج مایعی غلیظ با بویی تند یا قرمزی و درد در محل برش باشد.
- ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از جراحی می‌توانید محل برش را با آب گرم و صابون بشویید، مگر اینکه پزشک شما را منع کرده باشد. با ضربات آهسته محل را خشک کنید؛
- محل برش را تمیز و خشک نگه دارید. اگر محل برش ترشح می‌کند یا با لباس اصطکاک دارد، می‌توانید آن را با گاز پانسمان بپوشانید. هر روز پانسمان را عوض کنید؛
- ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از جراحی می‌توانید دوش بگیرید (مگر اینکه در محل برش لوله تخلیه داشته باشید). محل برش جراحی را خشک کنید. در ۲ هفته اول یا تا زمانی که پزشک اجازه نداده است، از وان حمام استفاده نکنید. اگر در محل برش لوله تخلیه دارید به دستورات پزشک عمل کنید.
- قراردادن پانسمان در داخل زخم
اگر آپاندیس پاره شده باشد، پانسمانی را داخل زخم قرار می‌دهند. پانسمان را طبق دستور پزشک عوض کنید:
- ابتدا ممکن است که تعویض پانسمان ناراحت‌کننده باشد. مصرف مسکن حدود نیم ساعت پیش از تعویض پانسمان می‌تواند مفید باشد. اگر پانسمان به زخم می‌چسبد، حدود ۱۰ دقیقه پیش از برداشتن، آن را با آب گرم خیس کنید. می‌توانید این کار را زیر دوش یا با قراردادن حوله مرطوب روی پانسمان انجام دهید. گاز قدیمی را بردارید و محل برش را با آب بشویید. به‌آرامی و با ضربات ملایم روی زخم را خشک کنید. اندازه برش مشخص می‌کند که باید چقدر گاز پانسمان داخل آن قرار دهید. گاز را یک بار تا کنید، نه چند بار تا قلمبه نشود و به زخم آسیب نرساند. به‌دقت گاز را داخل زخم بگذارید. باید کناره‌های زخم از تماس محافظت شوند. می‌توانید با گوش‌پاک‌کن گاز را به داخل هل دهید. پد گاز پانسمان را روی زخم بگذارید و آن را با چسب بچسبانید. شاید با شروع بهبودی متوجه خروج مایع خاکستری مایل به سبزی از زخم شوید. این طبیعی است و نشان می‌دهد که زخم در حال بهبودی است.
اگر برش‌های جراحی با چسب‌های بخیه استری‌استریپ (Steri-Strip) بسته شده‌اند، این چسب‌ها را تا زمانی که بیفتند (معمولا پس از چند روز) یا به‌دست دکتر برداشته شوند خشک نگه دارید. اگر بخیه داشته باشید، در مراجعه پیگیری پس از عمل کشیده خواهند شد.
چه زمانی می‌توانیم زندگی عادی را از سر بگیریم؟
چند روز پس از جراحی نباید به خودتان فشار بیاورید. بیشتر افراد می‌توانند پس از حدود یک هفته (یا کمتر، در صورت انجام جراحی لاپاروسکوپی) فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرند. منتها توصیه می‌شود یک هفته یا بیشتر از انجام فعالیت‌های شدید و ورزش بعد از عمل آپاندیس بپرهیزید.
بعد از عمل آپاندیس، باید تا ۲ روز از رانندگی، نوشیدن الکل و کار با ماشین‌آلات پرهیز کنید. باید از تصمیم‌گیری‌های مهم نیز خودداری کنید، زیرا داروی بی‌هوشی موجب می‌شود تا چند روز نتوانید درست و واضح فکر کنید. پزشک درمورد محدودیت فعالیت و زمان بهبودی موردانتظار با شما صحبت می‌کند. محدودیت فعالیت معمولا تا ۱۴ روز پس از جراحی وجود دارد.
بیشتر کودکان، در صورتی که دچار پارگی آپاندیس نشده باشند، ظرف یک هفته بعد از عمل آپاندیس می‌توانند به مدرسه برگردند. منتها اگر دچار پارگی آپاندیس شده باشند، این زمان به ۲ هفته افزایش می‌یابد.
عوارض جانبی و خطرات بعد از عمل آپاندیس
هر عمل جراحی خطرات و عوارضی دارد. خطرات کلی همه جراحی‌ها، یعنی عفونت و واکنش به داروهای بی‌هوشی، در این جراحی نیز وجود دارد. جراح باید به‌روشنی خطرات جراحی آپاندیس را پیش از انجام آن برای بیمار توضیح دهد. خطرات احتمالی بعد از عمل آپاندیس عبارت‌اند از:
۱. انسداد روده
برآورد می‌شود که ۳ درصد افراد دچار این عارضه پس از جراحی می‌شوند. انسداد روده از عبور مدفوع، گاز و مایع از روده‌ها جلوگیری می‌کند. این انسداد در صورت درمان‌نشدن ممکن است به عوارض شدیدی منجر شود.
۲. زایمان زودرس
جراحی آپاندیس در طول بارداری در حدود ۸ تا ۱۰ درصد موارد به زایمان زودرس منجر می‌شود. اگر آپاندیس پاره شود، این احتمال افزایش می‌یابد. میزان ازدست‌رفتن جنینِ ناشی از این جراحی تقریبا ۲ درصد است.
۳. عفونت زخم
عفونت زخم رایج‌ترین عارضه جراحی آپاندیس است. این عارضه در ۱٫۹ درصد از افرادی که جراحی لاپاروسکوپی انجام داده‌اند و ۴٫۳ درصد از کسانی که جراحی باز انجام داده‌اند ایجاد می‌شود. ممکن است که ورم چرکی یا آبسه نیز در ناحیه آپاندیس برداشته‌شده یا برش جراحی تشکیل شود.
۴. سایر خطرات
سایر عوارض می‌تواند شامل ایلئوس (نبود حرکات لوله گوارش)، آسیب‌های ناشی از جراحی به اندام‌ها یا ساختارهای مجاور مانند روده کوچک، حالب یا مثانه، قانقاریای روده و پریتونیت یا التهاب صفاق (عفونت در حفره صفاقی) باشد. جراحی آپاندیس می‌تواند خطر فتق برشی، آپاندیسیت استامپ (stump appendicitis، عفونت‌های ناشی از یک قسمت باقی‌مانده از آپاندیس) و نشت در لبه روده بزرگ را نیز ایجاد کند.
کمتر از یک درصد از کسانی که جراحی آپاندیس انجام می‌دهند، دچار عوارض زیر می‌شوند:
- مرگ؛
- ایجاد لخته خون؛
- ذات‌الریه (سینه‌پهلو)؛
- عفونت مجاری ادراری؛
- عوارض قلبی مانند حمله قلبی.
گرچه بروز این عوارض نادر است، اگر درمورد علائم خود نگرانی‌هایی دارید، باید فورا با پزشک تماس بگیرید.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد جراحی آپاندیس باز و لاپاروسکوپی نرخ پایینی از عوارضِ پس از جراحیِ بلندمدت را دارند. زمان بهبودی و خطر عوارض به شدت آپاندیسیت و پارگی یا عدم‌پارگی آپاندیس بستگی دارد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در موارد زیر و هر زمان که احساس کردید به مراقبتهای اورژانسی نیاز دارید، به پزشک مراجعه کنید یا با ۱۱۵ تماس بگیرید.
- بی‌هوش شده‌اید (هوشیاری خود را از دست داده‌اید)؛
- دچار مشکل در تنفس، سرفه مداوم یا نفس‌تنگی شده‌اید؛
- حالت تهوع و استفراغ دارید یا نمی‌توانید مایعات بنوشید؛
- ۲ یا چند روز نمی‌توانید مدفوع یا گاز دفع کنید؛
- درد با مصرف داروی مسکن بهتر نمی‌شود؛
- دچار گرفتگی، تورم یا درد شکمی شدید شده‌اید؛
- علائم عفونت دارید، از جمله: خروج چرک از زخم؛ درد، گرما، قرمزی، تورم، خون‌ریزی؛ مشاهده رگه‌های قرمزی که از زخم بیرون آمده؛ تب بالاتر از ۱۰۱ درجه فارنهایت (۳۸ درجه سانتی‌گراد) یا لرز.
- بخیه‌ها شل شده‌اند یا محل برش باز شده است؛
- خون قرمز روشن پانسمانِ روی زخم را خیس کرده است؛
- نشانه‌هایی از لخته خون در پاها دارید (که ترومبوز سیاهرگی عمقی نامیده می‌شود)، مانند: قرمزی و تورم در ساق پا یا کشاله ران؛ درد در ساق پا، پشت زانو، ران یا کشاله ران.
- درد اطراف محل برش پس از روز سوم افزایش یافته است؛
- اشتها یا توانایی نوشیدن یا خوردن را از دست داده‌اید؛
- بیش از ۳ روز دچار اسهال آبکی شده‌اید.
سخن پایانی
جراحی آپاندیس یکی از رایج‌ترین جراحی‌های اورژانسی در جهان است و هرساله افراد زیادی این جراحی را انجام می‌دهند. آپاندیس اندام کوچک و لوله‌مانندی است که به روده بزرگ چسبیده است. از آنجا که آپاندیس نقش مهمی در بدن ندارد و خطرات پارگی آن بیشتر از جراحی است، جراحی آپاندیس نخستین روش درمانی برای آپاندیسیت است. برداشتن آپاندیس در بلندمدت اهمیت چندانی نخواهد داشت و بیمار می‌تواند بدون آن به زندگی خود ادامه دهد.
تا زمانی که دستورات پزشک درمورد فشارنیاوردن به خود و پرهیز از انجام فعالیت‌های شدید را رعایت کنید، به‌احتمال زیاد به‌زودی بهبود کامل پیدا می‌کنید و به فعالیت‌های عادی خود بازمی‌گردید.
