پوکی استخوان علائم کمی دارد و تشخیص آن فقط با تست تراکم استخوان انجام می‌شود. بدون این آزمایش، ممکن است تا زمان شکستن یک استخوان، به بیماری‌تان پی نبرید. این عارضه شکنندگی استخوان‌ها و افزایش احتمال شکستن آنها را به همراه دارد. برای انجام آزمایش، با استفاده از اشعه ایکس، میزان کلسیم و سایر مواد معدنی را در قسمت خاصی از استخوان می‌سنجند. برای آشنایی با موارد انجام، نحوه اجرا و نیز تفسیر تست تراکم استخوان با ما همراه باشید.
تست تراکم استخوان چیست؟
انسان بالغ ۲۰۶ استخوان در بدن خود دارد. این استخوان‌ها برای حرکت، محافظت از اندام‌های حیاتی و ذخیره مواد معدنی ضروری‌اند. برای انجام وظایف خود نیز به تراکم نیاز دارند. حدود ۹۰ درصد از حجم استخوان هر فرد از ماده خارج سلولی ساخته شده است که بخش سخت آن را تشکیل می‌دهد. این ماده خارج سلولی دو بخش آلی و معدنی دارد. ۱۰ درصد از استخوان فرد نیز از سلول‌های استخوانی تشکیل شده است. این سلول‌های استخوانی ماده خارج سلولی را تولید می‌کنند و مسئول کنترل عبور مواد معدنی از استخوان هستند.
استخوان‌ها حجم زیادی از مواد معدنی بدن را در خود نگه می‌دارند. حدود ۹۹ درصد از ذخیره کلسیم بدن، ۸۵ درصد از ذخیره فسفر بدن و ۶۰ تا ۴۰ درصد از ذخیره منیزیم و سدیم بدن در استخوان‌ها نگهداری می‌شود. بیماری، مصرف داروها، افزایش سن ممکن است باعث کاهش تراکم استخوان شوند. هنگامی که تراکم استخوان کاهش بیابد، احتمال شکستگی و ابتلا به پوکی استخوان نیز بیشتر می‌شود. برای تشخیص این شرایط‌‌ها می‌توان از تست تراکم استخوان استفاده کرد.
چرا تست تراکم استخوان انجام می‌شود؟
پزشکان برای این موارد تست تراکم استخوان را تجویز می‌کنند:
- تشخیص کاهش تراکم استخوان پیش از شکستن آن؛
- مشخص‌کردن احتمال شکستن استخوان؛
- تأیید تشخیص پوکی استخوان؛
- پیگیری درمان پوکی استخوان.
هرقدر استخوانتان مواد معدنی بیشتری داشته باشد، تراکم آن بیشتر است. هرقدر تراکم استخوانتان بیشتر باشد، یعنی قوی‌تر است و کمتر دچار شکستگی می‌شود. تست تراکم استخوان از اسکن استخوان متفاوت است. پیش از اسکن استخوان، ماده‌ای تزریق می‌شود و عموما برای تشخیص شکستگی، سرطان، عفونت و سایر اختلالات و بیماری‌های استخوانی دیگر انجام می‌شود.
چه زمانی تست تراکم استخوان انجام می‌شود؟
با اینکه پوکی استخوان در زنان مسن شایع‌تر است، مردان نیز به آن مبتلا می‌شوند. فارغ از سن یا جنس شما، پزشکتان به دلایل زیر تست تراکم استخوان را برای شما تجویز می‌کند:
۱. کاهش قد
افرادی که حداقل ۴ سانت از قدشان کم شود، ممکن است بر اثر فشردگی دچار ترک در ستون فقرات خود شوند. از دلایل اصلی این پدیده پوکی استخوان است.
۲. شکستن استخوان
شکستگی بر اثر شکنندگی هنگامی رخ می‌دهد که استخوان به‌اندازه‌ای شکننده می‌شود که آسان‌تر از حد انتظار می‌شکند. این نوع شکستگی ممکن است بر اثر یک سرفه یا عطسه قوی نیز رخ دهد.
۳. مصرف بعضی داروها
استفاده طولانی‌مدت از داروهای استروئیدی، مانند پردنیزون، با بازسازی استخوان تداخل ایجاد می‌کند. این امر باعث بروز پوکی استخوان می‌شود.
۴. کاهش شدید هورمون‌ها
علاوه بر کاهش طبیعی هورمون‌ها پس از یائسگی، ممکن است استروژن زنان پس از درمان بعضی سرطان‌ها نیز افت کند. همچنین، بعضی درمان‌ها برای سرطان پروستات نیز باعث کاهش سطح تستوسترون در مردان می‌شود. کاهش این هورمون‌های جنسی ضعف استخوان‌ها را به همراه دارد.
چه افرادی باید تست تراکم استخوان را انجام دهند؟
باید برای انجام این تست با پزشک خود مشورت کنید. در صورت داشتن این شرایط، پزشک ممکن است این آزمایش را برای شما تجویز کند:
- زنان بالای ۶۵ سال؛
- افرادی که قوز کرده‌اند؛
- زنان یائسه بالای ۵۰ سال؛
- افرادی که پیوند عضو داشته‌اند؛
- افرادی که بی‌دلیل دچار کمردرد می‌شوند؛
- افرادی که کاهش شدید هورمون را تجربه کرده‌اند؛
- مردان بالای ۵۰ سال که در معرض پوکی استخوان قرار دارند؛
- افرادی که از زمان بزرگ‌سالی ۴ سانتی‌متر کاهش قد داشته‌اند؛
- زنانی که بدون حاملگی یا یائسگی، دچار قاعدگی نامنظم هستند؛
- افرادی که در سن بالای ۵۰سالگی، دچار شکستگی استخوان شده‌اند؛
- زنانی که در سن یائسگی هستند و ریسک بالایی برای شکستن استخوان دارند؛
- زنانی زیر ۶۵ سال که به یائسگی رسیده‌اند و به‌دلایل دیگر نیز در معرض پوکی استخوان قرار دارند.
آماده‌سازی برای آزمایش
تست تراکم استخوان آسان و سریع و بدون درد است. در واقع، آمادگی خاصی نیاز ندارد. لازم است در صورتی که به‌تازگی آزمایش باریم داده‌اید یا برای آزمایش سی‌تی‌اسکن یا یک آزمایش پزشکی هسته‌ای کنتراست تزریق کرده‌اید، از پیش به پزشک خود اطلاع دهید.
- غذا و دارو
۲۴ ساعت پیش از آزمایش از مصرف مکمل‌های کلسیم خودداری کنید.
- لباس و وسایل شخصی
لباس‌های گشاد و راحت بپوشید و از پوشیدن لباس‌هایی که زیپ، کمربند یا دکمه دارند خودداری کنید. جواهرات خود را در خانه بگذارید و تمام وسایل فلزی، مانند کلید و سکه را از جیب خود خارج کنید.
در انجام تست تراکم استخوان باید منتظر چه باشید؟
تست پوکی استخوان بر روی استخوان‌هایی انجام می‌شود که احتمال بیشتری برای شکستن بر اثر پوکی استخوان دارند، برای مثال:
- استخوان‌های پایینی ستون فقرات (در بخش کمر)؛
- گردن باریک استخوان ران، نزدیک مفصل لگن؛
- استخوان‌های ساعد دست.
اگر این آزمایش را در بیمارستان انجام دهید، احتمالا با دستگاهی انجام می‌شود که روی سطح نرم آن می‌خوابید و بازویی مکانیکی از بالای بدن شما عبور می‌کند. شما در معرض مقدار بسیار کمی اشعه قرار می‌گیرید و تست حدود ۱۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.
از آنجا که ممکن است میزان تراکم استخوان در هر نقطه از بدن شما با نقطه دیگر متفاوت باشد، انجام آزمایش با دستگاه‌های کوچک و قابل‌حمل کاملا دقیق نیست. این دستگاه‌ها معمولا استخوان‌های انتهایی بدن (مانند انگشت، مچ یا پاشنه) را آزمایش می‌کنند. اگر آزمایش خود را روی یکی از این نقاط انجام دهید و پاسخ آن مثبت باشد، ممکن است پزشک توصیه کند این آزمایش را در ستون فقرات یا ران خود تکرار کنید.
تفسیر تست تراکم استخوان
پس از انجام این آزمایش، شما دو نتیجه دریافت می‌کنید:
۱. نمره T
این نتیجه تراکم استخوان شما را با یک استخوان سالم فردی جوان با جنسیت مشابه مقایسه می‌کند. این نمره مشخص می‌کند که آیا تراکم استخوان شما عادی، کمتر از عادی یا در حد پوکی استخوان است. تفسیر آن به این گونه است:
- ۱- و بالاتر: تراکم استخوان شما عادی است؛
- ۱- تا ۲٫۵-: تراکم استخوان شما کم است و ممکن است به پوکی استخوان منجر شود؛
- ۲٫۵- یا کمتر: پوکی استخوان دارید.
۲. نمره Z
این نمره به شما اجازه می‌دهد حجم استخوان خود را با افرادی با سن، جنسیت و اندازه خودتان مقایسه کنید. اگر نمره Z زیر ۲٫۰- باشد، یعنی نسبت به شخصی مشابه خود حجم استخوان کمتری دارید و ممکن است بر اثر عاملی به‌جز افزایش سن باشد.
۱. تفاوت در روش‌های آزمایش
دستگاه‌هایی که تراکم استخوان در ستون فقرات یا استخوان ران را اندازه می‌گیرند دقت بیشتری دارند. منتها از دستگاه‌هایی که تراکم استخوان انگشت یا پاشنه را اندازه می‌گیرند گران‌ترند.
۲. مشکل‌های پیشین ستون فقرات
نتیجه تست تراکم استخوان ممکن است در افرادی که اختلالات ساختاری در ستون فقرات خود دارند دقیق نباشد. از این اختلالات می‌توان به آرتروز، جراحی‌های قبلی ستون فقرات و اسکولیوز اشاره کرد.
۳. قرارگرفتن در معرض اشعه
این تست از اشعه ایکس استفاده می‌کند. با وجود اینکه میزان اشعه استفاده شده بسیار کم است، زنان باردار باید از انجام آن خودداری کنند.
۴. اطلاعات کم درباره علت
یک تست تراکم استخوان می‌تواند تأیید کند که استخوان‌های شما تراکم کمی دارند؛ اما اطلاعاتی درباره دلیل آن نمی‌دهد. برای یافتن دلیل آن، نیاز است به‌طور کامل‌تری معاینه شوید.
۵. پوشش بیمه محدود
بعضی بیمه‌های سلامت هزینه تست تراکم استخوان را تحت پوشش ندارند. باید پیش از انجام آزمایش از شرکت بیمه خود درباره پرداخت هزینه آن سؤال کنید.
در صورت ابتلا به پوکی استخوان چه اقداماتی لازم است؟
این‌طور نیست که درمان یا بهبود کمبود تراکم استخوان همیشه ممکن باشد؛ اما در بسیاری از موارد، با بهبود سبک زندگی می‌توان باعث بهبود آن نیز شد. تغییراتی که می‌توانید در زندگی خود اعمال کنید عبارت‌اند از:
- رژیمی سرشار از کلسیم داشته باشید؛
- اگر سیگار می‌کشید، سیگار را ترک کنید؛
- از نوشیدنی‌های الکلی اجتناب کنید؛
- مکمل ویتامین دی مصرف کنید:
- به‌طور منظم ورزش کنید.
همچنین، داروهای بسیاری وجود دارند که می‌توانند با بیماری‌های ناشی از کمبود تراکم استخوان، برای مثال پوکی استخوان مقابله کنند.
سخن پایانی
داشتن تراکم استخوان خوب بر سلامت کلی شما تأثیرگذار است. کاهش تراکم استخوان شاید نشانه‌ای از پوکی استخوان باشد که احتمال بروز شکستگی را در شما افزایش می‌دهد. مهم است که در صورتی که دارای شرایط ابتلا به پوکی استخوان هستید، تست تراکم استخوان را انجام دهید تا از این بیماری و عواقب آن پیشگیری کنید. با این کار، می‌توانید پیش از شدیدترشدن بیماری خود، تحت درمان قرار بگیرید. تداوم انجام این تست با افزایش سن مهم‌تر نیز می‌شود؛ پس به‌طور منظم از سالم‌بودن استخوان‌های خود مطمئن شوید.
