دستور پزشک برای ارزیابی شنوایی معمولا نه به‌معنی وجود مشکل بلکه برای اطمینان از نبود مشکل است. کودکان به‌ندرت دچار مشکلات شنوایی جدی می‌شوند، اما ارزیابی شنوایی زودهنگام باعث می‌شود هرگونه مشکلی به‌سرعت شناسایی و برای درمان اقدام شود. کارشناسان توصیه می‌کنند افراد بزرگسال تا پیش از ۵۰سالگی، هر ۱۰ سال و پس از آن، هر ۳ سال ارزیابی شنوایی داشته باشند. در این مطلب، درباره ارزیابی شنوایی در کودکی و بزرگسالی، نشانه‌ها و دلایل مشکلات شنوایی و راه‌های درمان صحبت می‌کنیم.
گاهی افزایش سن سبب کاهش شنوایی می‌شود. حدود ۱۴ درصد از بزرگسالان ۴۵ تا ۶۴ساله دچار درجه‌ای از کاهش شنوایی هستند. این رقم در افراد بالای ۶۵ سال به ۳۰ درصد می‌رسد؛ به همین دلیل، پزشکان ارزیابی شنوایی بزرگسالان را به‌صورت هر چند سال یک بار تجویز می‌کنند. توصیه می‌شود شنوایی‌سنجی در نوزادان و کودکان به‌طور منظم انجام شود تا هر مشکلی به‌سرعت شناسایی و زودتر درمان شود.
چرا ارزیابی شنوایی اهمیت دارد؟
ارزیابی شنوایی در هنگام تولد باعث می‌شود ضعف شنوایی شدید، درصورت وجود، در نوزادان شناسایی شود. ارزیابی منظم شنوایی در ادامهٔ کودکی، هم به شناسایی مشکلاتی کمک می‌کند که با گذر زمان شدت می‌گیرند و هم سبب تشخیص بیماری‌هایی می‌شود که پیش‌تر تشخیص داده نشده‌اند.
بدون ارزیابی منظم، ممکن است مشکلات شنوایی تا ماه‌ها و حتی سال‌ها ناشناخته بمانند. تشخیص زودهنگام مشکلات شنوایی نوزادان و کودکان اهمیت زیادی دارد؛ زیرا بر حرف‌زدن، پیشرفت زبانی، مهارت‌های اجتماعی و آموزش کودک تأثیرگذار است. هرچه مشکل زودتر تشخیص داده شود، درمان مؤثرتر خواهد بود.
این موضوع برای بزرگسالان هم اهمیت دارد. برخی افراد متوجه مشکل شنوایی خود هستند. این افراد در شلوغی به‌سختی صدای آدم‌ها را می‌شنوند. برخی همیشه نیاز دارند صدای تلویزیون را زیاد کنند. اما همهٔ کسانی که مشکل شنوایی دارند، از این مشکل آگاه نیستند؛ زیرا کاهش شنوایی معمولا فرایندی تدریجی است؛ به همین دلیل، ارزیابی شنواییِ دوره‌ای لازم است.
در سنین بالاتر، اگر افراد متوجه مشکل شنوایی نشوند و برای درمان اقدام نکنند، ممکن است احساس تنهایی و جداماندگی کنند. این افراد مانند سابق از مراسم‌ها و رخدادهای اجتماعی لذت نمی‌برند؛ زیرا به‌طور کامل متوجه نمی‌شوند که چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است. حتی ممکن است با دوستان و اقوام قطع‌رابطه کنند، چون به‌خاطر اینکه حرف دیگران را نمی‌شنوند، خجالت‌زده می‌شوند. انزوا احتمال افسردگی را بیشتر می‌کند. بنابراین شناسایی مشکل و پیگیری درمان امر مهمی است.
چه زمانی برای ارزیابی شنوایی کودک مناسب است؟
شنوایی کودکتان را می‌توانید در زمان‌های زیر ارزیابی کنید:
به فاصله چند هفته پس از تولد ـ غربالگری شنوایی نوزاد معمولا پیش از ترک بیمارستان پس از تولد انجام می‌شود. غربالگری شنوایی نوزاد، معاینه‌ای رایج برای نوزادان تازه‌متولدشده است.
بین ۹ماهگی تا دوونیم سالگی ـ می‌توانید در برنامهٔ معاینه و کنترل رشد کودکان، ارزیابی شنوایی را هم بگنجانید.
حدود ۴ تا ۵سالگی ـ شنوایی بیشتر کودکان هنگام ورود به مهدکودک یا پیش‌دبستانی، ارزیابی می‌شود. این کار در مدارس یا مراکز شنوایی‌سنجی انجام می‌شود.
درهرحال، هر زمان احساس کردید مشکلی وجود دارد، برای ارزیابی شنوایی کودکتان اقدام کنید. اگر نگران مسئله‌ای هستید، از پزشک عمومی یا پزشک کودکتان راهنمایی بگیرید.
غربالگری شنوایی نوزادان
در غربالگری شنوایی، با ۲ آزمایش ساده و بدون درد، سطح شنوایی نوزاد بررسی می‌شود. این آزمایش‌ها معمولا در بخش نوزادان، پس از تولد و پیش از ترک بیمارستان انجام می‌شوند.
انواع آزمایش شنوایی در خردسالان و کودکان
آزمایش‌های مختلفی برای ارزیابی شنوایی کودکان وجود دارد. این آزمایش‌ها در مراکز شنوایی‌سنجی یا بخش شنوایی‌سنجی مراکز درمانی انجام می‌شوند. در ادامه با برخی از این آزمایش‌ها آشنا می‌شوید:
۱. شنوایی‌شنجی مبتنی بر تقویت دیداری
شنوایی‌شنجی مبتنی بر تقویت دیداری یا VRA معمولا بین ۶ماهگی و دوونیم سالگی انجام می‌شود. در این آزمایش، درحالی‌که کودک روی پایتان یا روی صندلی نشسته است، صداهایی پخش می‌شود. مسئول آزمایش به کودک یاد می‌دهد صداهایی را که می‌شنود با معادل دیداری آن مانند اسباب‌بازی یا تصویری رایانه‌ای، ارتباط دهد. پس از اینکه کودک این کار را با صدای بلند انجام داد، صدا به‌تدریج کم می‌شود. این‌گونه مشخص می‌شود پایین‌ترین صدایی که کودک می‌شنود، چه اندازه‌ای است.
۲. شنوایی‌سنجی مبتنی بر بازی
این آزمایش برای کودکان یک‌ونیم تا ۵ساله انجام می‌شود. در این آزمایش، صدا به‌وسیلهٔ هدفون یا بلندگو برای کودک پخش می‌شود. هم‌زمان از کودک خواسته می‌شود با شنیدن صداها فعالیت ساده‌ای را انجام دهد: از گذاشتن توپ‌ها در سبد تا کامل‌کردن پازل. به روشی مشابه با VRA، سطح پایین‌ترین صدای قابل‌شنیدن برای کودک مشخص می‌شود.
۳. شنوایی‌سنجی تون خالص
برای بچه‌های بزرگ‌تر ممکن است آزمایش شنوایی‌سنجی تون خالص یا PTA مناسب باشد. این آزمایش معمولا پیش از آغاز مدرسه انجام می‌شود. این آزمایش مانند آزمایش شنوایی بزرگسالان است. در طول آزمایش، ماشین صداهایی در اندازه و فرکانس‌های مختلف تولید می‌کند. از فرد خواسته می‌شود هر زمان صدایی شنید، دکمه‌ای را فشار دهد. با تغییر اندازهٔ صدا، روشن می‌شود پایین‌ترین صدایی که فرد می‌شنود، کجاست.
۴. آزمایش هدایت استخوانی
در آزمایش هدایت استخوانی (Bone conduction test)، صدا به‌جای هدفون یا بلندگو از وسیلهٔ کوچک لرزانی پخش می‌شود که در پشت گوش قرار می‌گیرد. این ابزار از طریق استخوان‌ها، صدا را به‌طور مستقیم به گوش درونی می‌فرستد. به‌کمک این روش می‌توان تشخیص داد کدام بخش از گوش به‌خوبی کار نمی‌کند.
۵. تمپانومتری
تمپانومتری (Tympanometry) آزمایشی است برای تعیین میزان انعطاف‌پذیری پرده گوش. برای شنوایی بدون مشکل، پرده گوش باید انعطاف‌پذیر باشد تا بتواند صدا را از خود عبور دهد. اگر پرده گوش به دلایل مختلف (مثل جمع‌شدن مایع در پشت آن) خیلی سفت باشد، صدا به‌جای عبور از پرده به بیرون برمی‌گردد.
در این آزمایش، لوله لاستیکی نرمی در دهانهٔ گوش کودک قرار می‌گیرد. بلندگوی ریز درون لوله، همراه با جریان هوای ملایم، صدا را به درون گوش می‌فرستد. سپس لوله میزان صدایی را که برمی‌گردد، اندازه می‌گیرد.
آزمایش شنوایی در بزرگسالان
این آزمایش حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد و بدون درد است. در این آزمایش، اغلب از فرد خواسته می‌شود با هدفون به صداهایی گوش کند که در اندازه و سطح‌های مختلف پخش می‌شوند. در هر مرحله، صدا در یک گوش بخش می‌شود. در این آزمایش، مشخص می‌شود فرد صداهای بلند را می‌شنود یا آهسته، صداهای بم را می‌شنود یا زیر؛ همین‌طور روشن می‌شود کدام گوش مشکل شنوایی دارد.
ممکن است از شما خواسته شود به کلماتی با بلندی و فرکانس‌های مختلف گوش دهید. صدا کم می‌شود و ممکن است از شما بخواهند بعضی کلمه‌ها را تکرار کنید. این آزمایش یا در اتاقی ساکت انجام می‌شود یا پرسروصدا؛ چون برخی افراد فقط در فضای شلوغ و پرسروصدا مشکل شنوایی دارند.
تحلیل نتیجه آزمایش
نتیجهٔ آزمایش شنوایی صفر و صد نیست. نتیجه نشان می‌دهد که آیا در یک گوشتان کاهش شنوایی دارید یا هر دو؛ و اگر دارید، به چه اندازه.
شدت صدا با واحد دسی‌بل سنجیده می‌شود. نجوای درگوشی، ۳۰ دسی‌بل، صحبت‌کردن معمولی ۶۰ دسی‌بل و فریادزدن ۸۰ دسی‌بل است. کاهش شنوایی تا ۲۵ دسی‌بل در بزرگسالان طبیعی است.
کاهش شنوایی در سطوح زیر رخ می‌دهد:
- کاهش شنوایی خفیف: ۲۶ تا ۴۰ دسی‌بل.
- کاهش شنوایی متوسط: ۴۱ تا ۵۵ دسی‌بل.
- کاهش شنوایی نیمه‌شدید: ۵۶ تا ۷۰ دسی‌بل.
- کاهش شنوایی خیلی شدید: ۹۱ تا ۱۰۰ دسی‌بل.
گاهی افراد با آگاهی از اینکه دچار کاهش شنوایی خفیف، متوسط یا حتی شدید هستند، غافل‌گیر می‌شوند، به‌ویژه اگر این مسئله به‌تدریج شدت گرفته باشد. شاید لازم باشد به متخصص گوش و حلق و بینی یا پزشک شنوایی‌سنجی مراجعه کنید.
دلایل مشکل شنوایی در نوزادان و کودکان
کودکان به دلایل گوناگونی دچار کاهش شنوایی می‌شوند. برخی از دلایل احتمالی کاهش شنوایی که با آزمایش‌های رایج شنوایی قابل‌تشخیص هستند، عبارت‌اند از:
- عفونت گوش میانی: جمع‌شدن مایع در گوش میانی که در بچه‌ها رایج است؛
- عفونت هنگام جنینی یا هنگام تولد مانند سرخجه یا سیتومگالوویروس (Cytomegalovirus) که ممکن است باعث کاهش شنوایی پیش‌رونده شود؛
- مشکلات ارثی مانند اتواسکلروز که مانع عملکرد درست گوش و اعصاب آن می‌شوند؛
- آسیب (به دلایل مختلف مانند ضربه شدید به سر، قرارگرفتن در معرض صدای بلند یا جراحی سر) به اعصاب حلزونی یا شنوایی که سیگنال‌های شنوایی را به مغز منتقل می‌کنند؛
- کمبود اکسیژن در هنگام تولد؛
- بیماری‌هایی مانند مننژیت و انسفالیت که با ورم مغزی همراه‌اند.
دلایل مشکل شنوایی در بزرگسالان
برخی از دلایل کاهش شنوایی در بزرگسالی عبارت‌اند از:
- قرارگرفتن در معرض صدای بلند در هنگام کار؛
- کار با ابزار برقی؛
- کار با اسلحه و شلیک پیوسته؛
- موسیقی بلند زنده یا ضبط‌شده؛
- جرم بیش‌ازاندازهٔ گوش؛
- ضربه به سر؛
- عفونت؛
- مصرف برخی داروها؛
- مشکلات شنوایی ارثی.
شناسایی نشانه‌های مشکل شنوایی در کودکان
حتی باوجود معاینهٔ منظم کودک، پدر و مادر باید مراقب نشانه‌ها باشند. اگر چیزی باعث نگرانی‌تان شد، راهنمایی بگیرید.
با راهنمایی پزشک یا مشاور سلامت، می‌توانید شنوایی نوزادتان را بسنجید. باید حواستان به صداهایی باشد که کودک تولید می‌کند یا به آنها واکنش نشان می‌دهد.
برخی از نشانه‌های احتمالی شنوایی در کودکان بزرگ‌تر عبارت‌اند از:
- ناتوانی در تمرکز یا توجه؛
- نداشتن واکنش به بردن نامشان؛
- بلند صحبت‌کردن و تماشای تلویزیون با صدای بلند؛
- دشواری در تشخیص منبع صدا؛
- تلفظ اشتباه کلمه‌ها؛
- تغییر روند پیشرفت در مدرسه.
اگر دربارهٔ شنوایی کودکتان نگران هستید، به پزشک مراجعه کنید. ارزیابی شنوایی کودک در هر سنی ممکن است.
درمان مشکلات شنوایی
ما نمی‌توانیم شنوایی ازدست‌رفته را بازیابی کنیم اما راه‌هایی برای جایگزینی آن و محافظت از شنوایی باقی‌مانده وجود دارد.
در صورت نیاز به استفاده از ابزارهای کمکی مانند سمعک، باید بدانید که انواع متنوعی وجود دارند. نمونه‌های امروزی بسیار کوچک‌تر از انواعی هستند که پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های ما در گذشته استفاده می‌کردند. برخی پشت گوش و برخی داخل آن قرار می‌گیرند. برخی هم به‌تمامی درون حفره گوش جا می‌گیرند و اصلا دیده نمی‌شوند.
شاید به ابزار تقویت‌کننده صدا نیاز داشته باشید. برخی از این ابزارها صدای پخش‌شده از تلفن را بلندتر می‌کنند. برخی دیگر در سالن‌های نمایش یا عبادتگاه‌ها استفاده می‌شوند و به افراد کمک می‌کنند بهتر صداها را بشنوند.
یادگیری لب‌خوانی به فهمیدن حرف دیگران کمک می‌کند. با آموزش و تمرین از عهده این کار برمی‌آیید.
ممکن است پزشکتان توصیه کند هنگام انجام کارهای پرسروصدا، در کنسرت‌ها یا دیگر موقعیت‌های پرسروصدا از گوش‌گیر استفاده کنید. این‌گونه از باقی‌ماندهٔ شنوایی‌تان محافظت می‌کنید.
آخرین باری که شما برای ارزیابی شنوایی به پزشک مراجعه کردید، کی بود؟ آیا تجربۀ کنارآمدن با مشکل شنوایی را دارید؟ در برنامه معاینۀ منظم کودکتان، ارزیابی شنوایی هم جایی دارد؟ خوب است تجربه‌تان را با ما و مخاطبانمان در میان بگذارید.
