نوردرمانی چیست و چه کاربردی دارد؟

دلایل متعددی برای استفاده از فتوتراپی وجود دارد، مثلا:

• نور درمانی روشی ایمن است و عوارض کمی دارد؛
• پزشکان آن را برای رهایی از علائم اختلال عاطفی فصلی (SAD) یا مشکلات دیگر تجویز می‌کنند؛
• با استفاده از این روش، اثرگذاری درمان‌های دارویی (داروهای ضدافسردگی) یا جلسات مشاوره بیشتر می‌شود؛
• زمانی که به‌خاطر شیردهی یا بارداری امکان استفاده از داروهای ضدافسردگی وجود ندارد، نور درمانی مؤثر خواهد بود؛
• استفاده از این روش درمانی به بیماران کمک می‌کند تا میزان مصرف داروهای شیمیایی ضدافسردگی را کاهش بدهند.

برای درمانِ چه مشکلاتی، از نور درمانی استفاده می‌شود؟

نور درمانی راه‌حلی برای بسیاری از آسیب‌هاست، ازجمله:

• زوال عقل؛
• اختلالات خواب؛
• اختلال عاطفی فصلی؛
• پرواززدگی یا جت لَگ (Jet lag)؛
• انواعی از افسردگی که وابسته به فصول مختلف نیست؛
• مشکل تطبیق‌دادن خود با شرایط خواب برای کسانی که شیفتی کار می‌کنند.

نور درمانی برای پسوریازیس و برخی مشکلات پوستی دیگر هم تجویز می‌شود. البته نور درمانی برای پوست با نور درمانی موارد بالا متفاوت است. در درمان‌های پوستی با نور درمانی، از لامپی استفاده می‌شود که نوری از جنس اشعه فرابنفش از خود ساطع می‌کند، اما برای درمان اختلالات دیگر مانند اختلال عاطفی فصلی، نور این لامپ باید فیلتر شود تا به پوست و چشم‌ها آسیبی نرسد. پس شیوه استفاده از نور درمانی صورت و پوست با درمان مشکلات دیگر، متفاوت است.

عملکرد نور درمانی در بدن چگونه است؟

نور درمانی روشی است که می‌تواند روی اعضای داخلی و بیرونی بدن اثرات مثبت بگذارد. کشف و اختراع آن هم کار دانشمندان ژاپنی است. زمانی که آنها موش‌ها را در معرض نور درخشان قرار دادند، موجی از هورمون‌های گلوکوکورتیکوئید (glucocorticoids) در بدن موش‌ها ترشح شد. این هورمون‌ها در فرایندهای گوناگونی مانند سوخت و ساز، پاسخ به استرس، التهاب و سیستم ایمنی بدن نقش دارند.

دانشمندان ژاپنی برای بررسی اثرگذاری نور بر بدن موش‌ها، گروهی از موش‌ها را در تاریکی مداوم و مطلق گذاشتند و بعد از مدتی، آنها را برای زمانی کوتاه در معرض نور قرار دادند. پژوهشگران ژن‌های موجود در غدد آدرنال موش‌ها را بررسی کردند و دریافتند که قرارگرفتن در معرض نور می‌تواند فعالیت ژن در غدد آدرنال را افزایش بدهد؛ درنتیجه هورمون بیشتری هم ترشح می‌شود. این غدد در بالای کلیه‌ها قرار دارند و هورمون‌های گلوکوکورتیکوئید تولید می‌کنند.

حرکت هورمون‌های تولیدشده در بدن می‌تواند در هر سلولی، زمینه افزایش سوخت‌وساز را فراهم کند. شدت نوری که به موش‌ها تابیده می‌شد، روی مقدار ترشح هورمون‌ها اثرگذار بود. هرقدر که میزان تابش نور بیشتر می‌شد، میزان ترشح هورمون‌ها هم افزایش می‌یافت.

اثرات نور بر مغز

محققان روی بخشی از مغز موش‌ها متمرکز شدند که با ساعت زیستی بدن آنها در ارتباط است. این بخش مغز هسته فوق‌چلیپایی نام دارد. در پژوهشی دیگر، دانشمندان هسته فوق‌چلیپایی را از مدار تحقیقات حذف کردند و متوجه شدند که بدون آن، واکنش هورمونی در بدن موش‌ها رخ نمی‌دهد.

خطرات نور درمانی چیست؟

به‌طورکلی، نور درمانی خطرناک نیست. اگر هم عارضه‌ای جانبی در پی این درمان رخ بدهد، موقتی و کوتاه‌مدت خواهد بود. این خطرات و عوارض محدود می‌توانند به شکل‌های زیر رخ بدهند:

• فشار باصره یا خستگی چشم؛
• سردرد؛
• حالت تهوع؛
• زودرنجی و بی‌قراری؛
• شیدایی، سرخوشی، بیش‌فعالی یا تحرک زیاد مرتبط با اختلال دوقطبی.

بعد از گذشت چند روز از درمان، این عوارض خودبه‌خود از بین می‌روند. امکان کم‌کردن اثرات منفی درمان هم وجود دارد: با کاهش زمان درمان، افزایش فاصله از جعبه نور درمانی، ایجاد وقفه و استراحت میان جلسات طولانی و تغییر زمانی از روز که نور درمانی می‌کنید.

اگر هم مشکلات و عوارضی جدی مشاهده کردید، باید با پزشک درباره‌ آنها صحبت کنید.

قرارگرفتن زیر نظر پزشک

بهتر است در طول درمان زیر نظر متخصص باشید. مشورت با پزشکان قبل از شروع روند درمان، فکر خوبی است، به‌ویژه اگر حالت‌های زیر وجود داشته باشند:

• دچار مشکلاتی مانند لوپوس منتشر باشید و پوست‌تان در مقابل نور حساس باشد؛
• داروهایی مانند آنتی بیوتیک هایی خاص، داروهای ضدالتهابی یا مکمل گیاهی گل راعی مصرف می‌کنید و به همین خاطر به نور حساس شده‌اید؛
• دچار شرایطی هستید که چشم‌هایتان در مقابل نور آسیب‌پذیر شده‌اند.

اشعه فرابنفش

جعبه‌های نور درمانی باید طوری طراحی شوند که نور خطرناک اشعه فرابنفش را تصفیه و فیلتر کنند. البته برخی از جعبه‌ها تمام اشعه‌های مضر را فیلتر نمی‌کنند. این اشعه باعث آسیب‌رسیدن به پوست و چشم می‌شود. در نور درمانی باید به‌دنبال جعبه‌ای باشید که کمترین مقدار اشعه فرابنفش را ساطع می‌کند. در صورت وجود نگرانی‌ها بابت اشعه فرابنفش، باید با متخصص پوست مشورت کنید.

سولاریوم یا تخت برنزه: جایگزینی مناسب؟

برخی از افراد مدعی‌اند که تخت‌های برنزه‌کردن بدن یا سولاریوم می‌توانند جایگزینی برای نور درمانی باشند؛ یعنی همان‌طور که نور درمانی در افسردگی و درمان آن نقش دارد، سولاریوم هم می‌تواند روشی مناسب باشد؛ اما چنین چیزی اثبات نشده است. اشعه فرابنفش این تخت‌ها باعث آسیب‌‌رسیدن جدی به پوست و بروز سرطان پوستی می‌شود.

نقش نور درمانی در اختلال دوقطبی

نور درمانی در برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، باعث تحریک حالت شیدایی می‌شود. پس چنین بیمارانی باید قبل از نور درمانی با پزشک درباره وضعیت‌شان صحبت کنند. نمی‌توان اثرات احتمالی این روش درمانی را بر خلق‌وخو یا افکار نادیده گرفت.

شیوه آمادگی برای نوردرمانی چیست؟

برای خرید جعبه نور درمانی نیازی به نسخه پزشک ندارید اما این موضوع باعث نمی‌شود که بدون مشورت با پزشک یا متخصصِ سلامت روان، اقدام به خرید این وسیله کنید. متخصصان به شما یاد می‌دهند که چه نکاتی را درباره استفاده از جعبه نور درمانی رعایت کنید. همچنین باید احتیاط در استفاده از آن را یاد بگیرید. مشورت‌کردن با متخصصان به شما کمک می‌کند که بهترین و مناسب‌ترین وسیله نور درمانی را برای خود تهیه کنید تا کمترین عوارض جانبی ممکن را برای شما داشته باشد.

اگر قصد خرید جعبه نور درمانی را دارید، باید حواستان به ویژگی‌ها و امکانات آنها باشد. از میان گزینه‌های مختلف، به‌سراغ خرید موردی بروید که ایمنی و کیفیت لازم را دارد. پس حتما در خرید دقت داشته باشید.

در طول نور درمانی چه می‌گذرد؟

شروع نور درمانی

به‌طورکلی، بیشتر افرادی که دچار اختلال عاطفی فصلی هستند، در آغاز پاییز، به‌سراغ استفاده از جعبه نور درمانی می‌روند؛ چون معمولا با شروع فصل پاییز، هوا در بیشتر نقاط دنیا ابری می‌شود. درمان معمولا تا بهار ادامه پیدا می‌کند؛ یعنی زمانی که نور محیط خارجی کافی است و می‌تواند انرژی را افزایش بدهد و سطح خلق‌وخو را بهبود ببخشد.

اگر شما در پاییز و زمستان، دچار افسردگی فصلی می‌شوید، احتمالا با طولانی‌شدن روزهای ابری و بارانی در فصول دیگر هم علائم افسردگی را در خود احساس خواهید کرد. بنا به مدت و زمان بروز نشانه‌های افسردگی، با همراهی پزشک می‌توانید برنامه نور درمانی را کنترل کنید. اگر هم می‌خواهید از نور درمانی برای رفع مشکلات دیگر بهره ببرید، برای دریافت بهترین نتایج، باید از پزشکان برای برنامه ریزی صحیح کمک بگیرید.

در طول نور درمانی

در طول جلسات نور درمانی، لازم است در نزدیکی جعبه نور بشینید یا کار خود را انجام دهید. برای اینکه اثرگذاری درمان بیشتر شود، باید نور به‌شکل غیرمستقیم به چشم‌ها بتابد. در غیر این صورت، اگر فقط پوست‌تان را در معرض نور قرار دهید و به این نکته توجه نکنید، به‌اندازه تابش غیرمستقیم نور به چشم‌ها، نتیجه خوبی دریافت نمی‌کنید.

شیوه کار این‌چنین است: چشم‌ها را نمی‌بندید اما به‌طور مستقیم هم به دستگاه و نور آن نگاه نمی‌کنید؛ چون نور درخشان می‌تواند به چشم‌هایتان آسیب بزند. باید به توصیه‌های پزشک و دستورالعمل‌های استفاده از دستگاه دقت کافی داشته باشید. نور درمانی به صرف زمان و پشتکار نیاز دارد.

دستگاه نور درمانی می‌تواند روی یک میز معمولی یا میز کار در خانه یا محل کارتان قرار بگیرد. در این حالت، امکان انجام کارهای دیگر مانند مطالعه، استفاده از رایانه، نوشتن، تماشای تلویزیون، صحبت با تلفن یا حتی خوردن هم وجود خواهد داشت. دقت کنید که برنامه نور درمانی باید همیشه با شکل و روشی مشابه پیش برود و نباید در استفاده از این روش زیاده‌روی کنید.

سه عامل مهم در افزایش اثرگذاری نور درمانی

اگر شدت نور درمانی، مدت آن و زمانش مناسب باشد، اثرگذاری درمان بیشتر خواهد بود:

• شدت: شدت نور دستگاه نور درمانی با واحد لوکس (lux) ثبت می‌شود. لوکس مقیاسی برای سنجش مقدار نوری است که به فرد در طول درمان وارد می‌شود. به بیماران مبتلا به اختلال عاطفی فصلی توصیه می‌شود که از جعبه‌ای ۱۰هزارلوکسی استفاده کنند و فاصله صورت‌شان تا آن حدود ۴۱ تا ۶۱ سانتی‌متر باشد.
• مدت: اگر از جعبه‌ای ۱۰هزارلوکسی استفاده می‌کنید، باید مدت جلسات درمان را به‌طور روزانه، ۲۰ تا ۳۰ دقیقه تعیین کنید؛ اما اگر شدت نور پایین‌تر بیاید و مثلا به ۲ هزار و ۵۰۰ لوکس برسد، مدت جلسات درمان طولانی‌تر خواهد شد. به دستورالعمل‌های استفاده از جعبه و توصیه‌های پزشک در این زمینه توجه کنید. شاید پزشک معتقد باشد که باید کار را از جلسات کوتاه‌تر شروع کرد و به‌تدریج، زمان را افزایش داد.
• زمان: نور درمانی برای بیشتر افراد در صبحگاه اثرگذاری بیشتری دارد؛ یعنی زمانی که تازه از خواب بیدار شده‌اند. در تدوین برنامه ‌زمانی مناسب جهت درمان، پزشک می‌تواند به شما کمک کند.

نتایج نور درمانی

این روش درمانی برای همه مؤثر نیست؛ اما با رعایت نکاتی می‌توان اثرگذاری‌اش را افزایش داد:

• انتخاب جعبه نور درمانی مناسب: قبل از خرید، تحقیق کنید و با پزشکان مشورت کنید. با این کار مطمئن می‌شوید که دستگاهی ایمن با میزان درخشش نور مناسب خواهید خرید. پس دستگاهی خواهید داشت که نوع مناسبی از نور را با ویژگی‌هایی مطلوب در اختیارتان قرار می‌دهد.
• داشتن پشتکار: باید به برنامه روزانه نور درمانی خود متعهد بمانید و پشتکار داشته باشید تا نتایج خوبی دریافت کنید. اگر امکان نور درمانی روزانه برایتان وجود ندارد، این کار را با یک یا دو روز فاصله انجام بدهید اما خلق‌وخو و علائم دیگرتان را زیر نظر داشته باشید. شاید لازم باشد که برنامه‌ای روزانه برای افزایش اثرگذاری این درمان ترتیب بدهید.
• تعهد به زمان‌بندی مناسب: اگر درمانتان در زمستان متوقف شود یا با ظاهرشدن نتایج مثبت اولیه و با نزدیکی به بهار درمان را رها کنید، امکان بازگشت علائم قبلی‌تان وجود خواهد داشت. پس به زمان‌بندی متعهد باشید و برنامه را به‌طور منظم از پاییز شروع کنید و تا بهار ادامه دهید. این روند به شما کمک می‌کند تا برنامه سال بعدتان را هم بدانید.
• استفاده از روش‌های درمانی دیگر: اگر مشکلات‌تان با نور درمانی حل نشد، احتمالا باید از روش‌های درمانی دیگر هم کمک بگیرید. با پزشک خود درباره روش‌های دیگر مثلا استفاده از داروهای ضدافسردگی یا مشاوره صحبت کنید.