نقد فیلم Vox Lux - وکس لوکس

ناتالی پورتمن آمده است تا یکبار دیگر، همچون نینای قوی سیاه، با نمایش دو وجه سیاه و سفید یک خواننده، صحنه را به تسخیر خود در بیاورد

دوربین کوربت در فیلم اولش با پلانی از روی ریل­ قطار و در فیلم دوم با پلان­‌هایی در دل جاده، هربار ما را به سفری ماجراجویانه دعوت می‌­کند. سفری در جاده زمان و به مقصد گذشته. تیتراژِ شروع که بیشتر به تیتراژ پایانی فیلم شبیه است و اسامی را از آخر به اول پدیدار می­‌کند نیز گواه همین سفر است که گویی کوربت تاکید دارد که همه چیز را به عقب برگردانیم تا صرفا به‌جای نمایش یک خواننده محبوب، به مسیر محبوب شدنش بنگریم. همچنین در هر دو فیلم با فضا سازی هولناک و راز آلود که به کمک موسیقی و نورپردازی کم مایه‌­اش (یا به اصطلاح Low key) زمینه سازی می‌­شود، او قصد دارد که همواره ما را نسبت به اتفاقات پیش روی شخصیت اصلی‌­اش نگران کند. اما مشکل آنجاست که در هر دو فیلم به آن اندازه که انتظار داریم شاهد اتفاقات نگران کننده‌­ای برای شخصیت اصلی نیستیم. به‌عنوان مثال در فیلم تولد یک رهبر، ما همواره منتظر یک طغیان اثرگذار از پسر بچه فیلم هستیم اما تا پایان صرفا او را مرموز می‌­بینیم که مشخص نیست قصد انجام دادن چه اقدامی را دارد. چندین بار شاهد پرخاش­گری و سرپیچی او از دستورها پدر و مادرش هستیم اما حتی آن سرپیچیِ آخر در مهمانی نیز به قدر کافی ما را ارضا نمی‌­کند. درواقع انتظار ما به دلایل زمینه­ سازی­‌هاییست که فیلمساز برای ما ایجاد کرده است و وقتی در طول مسیر فیلم شاهد به تکرار افتادن ایده­‌های او هستیم، طبیعیست که فیلم آنگونه که باید در فرم خود توجه ما را جلب نکند و بیشتر به ارائه محتوای خود بپردازد.

در فیلم وکس لوکس نیز، اگرچه در ابتدا به یک حادثه هولناک تیراندازی در مدرسه پرداخته می‌­شود، اما فیلمساز در طول مسیر فیلم قصد ندارد به ابعاد چنین جنایتی بپردازد و صرفا از آن به‌عنوان دستمایه‌­ای برای شروع یک قصه با لحنی کاملا متفاوت با هولناکی ابتدای فیلم استفاده می‌­کند. اگرچه در اینجا نسبت به فیلمِ تولد یک رهبر شرایط بهتر است و کوربت در ادامه نیز مسیر جنجالی و پر فراز و نشیب سلست را به ما نشان می‌­دهد و همواره ما را نسبت به آینده او کنجکاو می‌­کند، اما می‌­توانست لحن شروع فیلمش را نیز با ادامه مسیرش یک دست طراحی کند.

وقتی راوی در توصیف ترانه­‌ای که سلست در مراسم سوگواری به یاد کشته شدگان حادثه تروریستی خواند­، به ما می­‌گوید: «به توصیه یک تهیه کننده او به‌جای ضمیر من از ضمیر ما استفاده کرد تا یک ملت را در غم خود شریک کند»، کسانی را مورد هدف قرار می‌­دهد که سوار بر موج یک اتفاق دردناک می‌­شوند و با برانگیختن احساساتِ مخاطب می‌­توانند رفته رفته به محبوبیت برسند. آن هم به گونه­‌ای که دیگر شاید خود آن حادثه و قربانیانش فراموش شوند و تنها خواننده مورد توجه قرار بگیرد. شاید به همین دلیل هم می‌­تواند باشد که کوربت دیگر آن حادثه را دنبال نمی‌­کند تا نشان دهد که برای ما نیز از جایی به بعد آن حادثه فراموش می‌­شود و چیزی که برای دنبال کردن فیلم کنجکاومان می­‌کند، سرنوشت سلست است. همچنین انتظار آن می‌رفت که پرداخت بیشتری از روند پشت پرده این سناریو (مشهور شدن در واکنش به یک فاجعه) از جانب آدم‌­هایی مثل مدیر برنامه سلست (با بازی جود لا) ببینیم تا تاکید بیشتری بر ابعاد این موضوع بشود. چرا که به نظر می­‌رسد سلست و همچنین خواهرش الی (با بازی استیسی مارتین) معصوم­تر از آن هستند که بتوانند چنین سناریویی را طراحی کنند و آن‌ها نیز کاملا بازیچه یک سرمایه‌گذاری می‌­شوند.

کوربت این پرسش را مطرح می‌کند که آیا این موسیقیست که بر حوادث بیرون تاثیر می­‌گذارد یا حوادث بیرون بر موسیقی؟

کوربت در پرداخت شخصیت سلست درواقع به‌دنبال همین است. اینکه چگونه سلست، قربانی مسیری طراحی شده می­‌شود که اگرچه به ظاهر سرشار از شهرت و مادیات است اما رفته رفته آنقدر فضای زندگی او را تحت تاثیر قرار می‌­دهد که حتی از شنیدن صدای خود در رستوران نیز بیزار می­‌شود. کوربت بیش از آنکه به‌دنبال کنش موسیقی باشد، بیشتر به واکنش­‌ها و تاثیرات موسیقی بر افراد نگاه دارد. به‌عنوان مثال همه ما می‌­دانیم که پس از محبوب شدن اولین قطعه سلست، مسیر اوج گرفتنش به چه صورت است. تور­های کنسرت فراوان در کشور­های مختلف و به‌دنبال آن شهرت و ثروت! به همین دلیل کوربت خیلی سریع با تصاویری مستند گونه و با دور تند از تمام این سال­‌ها عبور می‌­کند. آن وقت ببینید روی چه صحنه­‌ها و لحظاتی مکث می‌­کند؟

 صحنه‌­ای داریم که عده‌­ای موزیسین مشغول نواختن ساز­های الکترونیک هستند و سبکی نزدیک به راک را اجرا می­‌کنند. در کارگردانی و همچنین تدوین این اجرا، صرفا پلان­‌هایی از ری اکشن و حال و هوای شنوندگان این نوع موسیقی به نمایش گذاشته می­‌شود و دکوپاژ کوربت با وجود موزیکال بودن فیلم، اصلا در راستای شنیدن کامل این اجرا و لذت بردن از این سبک موسیقی نیست. در ادامه سلست با یکی از اعضای این گروه رابطه نزدیکی برقرار می­‌کند. سلستِ نوجوان در پلانی اعتراف گونه به موزیسین راک می­‌گوید که جوان تروریست موسیقی­‌هایی شبیه به کار شما را دنبال می‌­کرد. همچنین سلست ادعا می‌­کند که موسیقی پاپ به‌دلیل اینکه مردم را بیشتر به احساسی شدن وا می‌دارد تا تفکر در موسیقی، نسبت به راک ارجحیت دارد. اما آیا سلست بر سر این عقیده می‌ماند؟ در صحنه بعد او درحالی‌که ماسکی به صورتش زده است این ترانه را سر می‌دهد: «وانمود کن و دروغ بگو...» آن هم در تونلی شبیه به کابوسی که پیش از آن برای پسر موزیسین تعریف کرده بود. رو به دوربین پشت صحنه می‌گوید: «اول برای پول و دوم برای نمایش» و در ادامه راوی اشاره می‌کند که سلست دخترانگی‌اش را از دست داده است. این نقطه پایانیست بر فصل اول و همچنین معصومیت سلست.

حال وقتی با شروع نیمه دوم فیلم بر عنوان بندی حک می‌شود: «پیدایش مجدد». کوربت یکبار دیگر ما را با واقعه‌ای همچون شروع فیلم رو‌به‌رو می‌کند. آن هم با اختلاف زمانی ۱۶ سال. دوباره گذشته تکرار می‌شود و باید دید واکنش سلست و تهیه کنندگانش این بار به حادثه تروریستی چیست؟ به سراغ فرضیه‌ای که در مقدمه مطلب به آن اشاره شد برویم. اینکه نیت کوربت در به نمایش گذاشتن این سیر کنش و واکنش بین موسیقی و رخداد‌های جامعه چیست؟ در ابتدا سلست بر موج یک حادثه سوار شد و به محبوبیت رسید. حال پس از رسوایی‌های فراوانی که در این فاصله زمانی ۱۶ ساله برای سلست رخ داده و کوربت از نمایش آن‌ها عبور کرده است (گویی همه ما ادامه این مسیر را می‌دانیم!)، این حادثه می‌تواند بار دیگر فرصتی ‌شود که او تولدی دوباره داشته باشد و با اجرای نهایی‌اش بتواند مسیر تازه‌ای را از سر بگیرد.

کوربت بیش از آنکه به‌دنبال کنشِ موسیقی باشد، بیشتر به واکنش­ها و تاثیرات موسیقی بر افراد نگاه دارد

به لحاظ ترتیب موقعیت‌های فیلمنامه نیز چنین به نظر می‌رسد که سلست در نوجوانی با وجه معصومانه و احساسی خود در مقابله با تاثیرات تاریک موسیقی راک گام بر می‌دارد اما از نقطه‌ای که خود او نیز در کلیپ‌هایش در تاریکی فرو می‌رود و مسیر اغوا کننده پول و نمایش تمام وجود او را در برمی‌گیرد، فصل جدید زندگی او در سال ۲۰۱۷ نیز با یک حادثه تروریستی آغار می‌شود که این‌بار عوامل این حادثه ماسک و هولوگرام گروه سلست را بر چهره گذاشته‌اند. این حلقه یعنی کوربت در دل یک ریشه یابی تاریخی از زندگی سلست، چرخه‌ای از خشونت را نشان می‌دهد که کاملا تحت تاثیر سبک موسیقی و موزیک ویدئو‌های خوانندگان، می‌تواند هربار جهت دهی شود و فاجعه‌ای تازه به بار بیاورد.

حال وقتی که در تمام مسیر فیلم از روند تربیتی و رشد شخصیت سلست آگاه شده‌ایم و همچنین وجه در هم شکسته او را پس از به شهرت رسیدنش با بازی بی نظیر ناتالی پورتمن دیده‌ایم، نوبت آن است که او را روی صحنه ببینیم. در تمام مدت فیلم، کوربت ما را منتظر نگه داشته است تا زندگی یک خواننده را از پشت صحنه تا روی صحنه تماشا کنیم. از ترانه‌ها و اجرای سلست مشخص است که او قصد احیا کردن مجدد خود را دارد. سلستی که روی صحنه می‌بینیم همچون نینای قوی سیاه، هر دو وجه سیاه و سفید خود را در هم آمیخته است تا بتواند روی مخاطبانش تاثیر بگذارد. پیش از آن گفتیم که تاکید کوربت بر واکنش‌هاست. همه مخاطبان به موسیقی او واکنش نشان می‌دهند اما واکنشی که برای ما مهم است و نشان از تولد دوباره سلست دارد، واکنش خواهر و دختر اوست. آن‌ها در اوایل این اجرا گویی هنوز وجه پشت صحنه سلست را از یاد نبرده‌اند و در میان خیل هواداران گم شده‌اند. گویی تا زمانی‌که آن‌ها سلستِ گذشته را از یاد نبرند، تولدی رخ نخواهد داد. در آخرین لحظات فیلم آن‌ها نیز به وجد می‌آیند و تنها کسی که هیچ واکنشی ندارد مدیر برنامه‌های اوست که طبیعتا هیچ‌گاه به‌دنبال به وجد آمدن نبوده است! اما سؤال اینجا است که اثرات موسیقی سلست برمخاطبان، این بار هم حوادثی را به‌دنبال خواهد داشت؟ یا این به وجد آمدن کاملا از سر احساسات است و هیچ واکنش مخربی ندارد؟ بسته شدن ناگهانی باند صدای موسیقی در پایان فیلم، ما را در این نگرانی و دوگانگی تنها می‌گذارد...