بیماری افسردگی برای بسیاری از مردم مانند یک مبارزه‌ی دائمی است. این بیماری به دلایل گوناگونی ایجاد می‌شود و به‌شدت بازگشت‌پذیر است. حتی پس از برطرف شدن نشانه های افسردگی نیز، احتمال بازگشت آن وجود دارد. این بیماری بسیار پیچیده است؛ حتی هنگامی که کاملا تحت کنترل بیمار قرار دارد، باز هم ممکن است فرد را از درمان ناامید کند. با این حال شناخت نشانه‌های بازگشت افسردگی و عواملی که در آن نقش دارند، می‌تواند تا حد زیادی به بهبودی بیمار کمک کند و احتمال بازگشت آن را به حداقل برساند.
تفاوت بازگشت افسردگی با عود افسردگی
از نظر عموم، بازگشت افسردگی (relapse) با عود مجدد آن (recurrence) هیچ تفاوتی ندارد، اما واقعیت این است که معنای این دو واژه یکی نیست. برای درک تفاوت این دو، ابتدا به تفاوت تعریف بهبودی اولیه با بهبودی کامل یا ریکاوری (recovery) دقت کنید: بهبودی کامل زمانی اتفاق می‌افتد که بیمار حداقل ۴ ماه پس از بهبودیِ اولیه، دیگر علائم افسردگی را نداشته باشد. بازگشت افسردگی به این معنی است که پس از بهبود اولیه‌ی بیمار و قبل از آنکه به بهبودی کامل برسد، افسردگی بازگردد. اما عود مجدد افسردگی به‌حالتی گفته می‌شود که بیمار پس از بهبودی کامل، دوباره به افسردگی مبتلا شود.
به گفته‌ی روان‌شناسان، فردی که دو بار حمله‌ی افسردگی داشته است تا ۸۰ درصد احتمال دارد که بیماری‌اش برگردد و فردی که سه بار حمله‌ی افسردگی را تجربه کرده است، به احتمال ۹۰ درصد بیماری‌اش باز خواهد گشت.
در این مطلب، ابتدا به نشانه‌های بازگشت افسردگی می‌پردازیم و سپس عواملی را که سبب بازگشت این بیماری می‌شوند مورد بررسی قرار خواهیم داد. در پایان، چند راه‌کار ساده برای کاهش احتمال بازگشت افسردگی و از بین بردن عوامل تحریک‌کننده‌ی آن ارائه خواهیم داد.
نشانه‌های بازگشت افسردگی
بسیاری از افراد فقط یک‌بار در طول زندگی خود ممکن است نشانه‌های خفیف افسردگی را تجربه کنند، اما برای برخی دیگر این بیماری چنان شدید است که پس از برطرف شدن علائم، باز هم به آن مبتلا می‌شوند. در ادامه، با ۱۰ مورد از نشانه‌های هشداردهنده‌ی افسردگی آشنا خواهید شد. در صورت مشاهده‌ی این علائم، می‌توانید پیش از بروز بیماری از آن پیشگیری کنید یا به‌موقع نسبت به درمان آن اقدامات لازم را انجام بدهید.
۱. کناره‌گیری از اجتماع
اگر دل‌تان می‌خواهد تنها باشید و از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی لذت نمی‌برید، احتمال بازگشت افسردگی در شما زیاد است. کناره‌گیری از اجتماع سبب کاهش انرژی بدن می‌شود. سعی کنید به گروه‌های اجتماعی ملحق شوید و در فعالیت‌های گروهی شرکت کنید. در این میان، افرادی که قبلا افسردگی را تجربه کرده‌اند و در حال حاضر بهبود یافته‌اند گزینه‌ی مناسبی به‌شمار می‌روند، چرا که آنها بهتر از هرکسی شما را درک خواهند کرد.
۲. بی‌علاقگی نسبت به همه چیز
یکی از نشانه‌های اولیه‌ی بازگشت افسردگی، از دست دادن علاقه و اشتیاق نسبت به چیزهایی است که قبلا برای‌تان لذت‌بخش بوده‌اند. مواردی از قبیل علاقه به شریک زندگی، لذت بردن از زندگی زناشویی و پرداختن به سرگرمی‌ها. به محض اینکه چنین علائمی را در خود یافتید، با یک پزشک مشورت کنید. در غیر این صورت، این رفتار ممکن است اطرافیان شما را آزار بدهد و آنها نیز این تأثیر منفی را به شما انتقال می‌دهند. به این ترتیب خطر ابتلا به بازگشت افسردگی در شما دوچندان خواهد شد.
۳. یأس و ناامیدی
همه‌ی ما هنگامی که رویدادهای ناگواری مانند از دست دادن شغل، مرگ عزیزان یا فروپاشی یک رابطه را تجربه می‌کنیم، دچار غم و اندوه می‌شویم. این موضوع کاملا طبیعی است و معمولا باید پس از مدت کوتاهی برطرف شود. اما اگر به مدت دو یا چند هفته مدام در حال گریه و زاری هستید یا احساس پوچی و بدبختی می‌کنید (و این روال در زندگی عادی شما اختلال ایجاد کرده است) به‌طور بالینی به افسردگی مبتلا شده‌اید. اگر این شرایط را دارید، کاملا جدی به دنبال درمان آن باشید.
۴. اختلالات خواب
هر تغییری در برنامه‌ی خواب مانند کم‌خوابی، پُرخوابی یا خوب نخوابیدن (که به مدت طولانی، هر شب تکرار شود)، از نشانه‌های احتمالی بازگشت افسردگی به‌شمار می‌رود. افرادی که افسردگی دارند، مدام در اندیشه‌ی حوادث روز هستند و این افکار، خواب راحت شب را از آنها می‌گیرد. روان‌درمان‌گران می‌توانند هم از طریق تجویز دارو و هم با مشاوره‌ی درمانی به شما کمک کنند.
۵. کج‌خلقی
یکی از علائم اولیه‌ی بازگشت افسردگی، کاهش سطح تاب‌آوری (tolerance) است. در این حالت، فرد به‌شدت زودرنج و تحریک‌پذیر می‌شود. اگر مدام با اعضای خانواده یا اطرافیان‌تان در حال مجادله هستید و به‌خاطر هر چیزی به‌سرعت ناراحت می‌شوید، احتمال بازگشت افسردگی در شما زیاد است. افسردگی معمولا خود را پشت خشم و سرخوردگی پنهان می‌کند. از مراجعه به روان‌درمان‌گر هراس نداشته باشید و برای درمان خود اقدام کنید.
۶. از خود بیزاری
برخی افراد به‌طور مداوم احساس گناه و بی‌ارزش‌بودن می‌کنند، به‌شدت خود را مورد انتقاد قرار می‌دهند و همیشه بر نقص‌ها و شکست‌هایشان در زندگی تمرکز دارند. احتمال ابتلا به افسردگی (یا بازگشت افسردگی) در این افراد بسیار زیاد است. روان‌درمانی می‌تواند در بازسازی عزت‌نفس و بهبود افسردگی بسیار مفید باشد.
۷. تغییرات وزن
افرادی که افسردگی دارند، معمولا یا بیش از حد پُرخوری می‌کنند یا اینکه اشتهای‌شان را از دست می‌دهند. تغییر در عادات غذا خوردن سبب تغییر در وزن بدن می‌شود. اگر ۵ درصد از وزن بدن‌تان در کم‌تر از یک ماه افزایش یا کاهش یافته است و هم‌زمان نشانه‌های دیگری از افسردگی را در خود می‌بینید، حتما با یک درمان‌گر مشورت کنید.
۸. خستگی
افرادی که معمولا انرژی کافی ندارند و همیشه (بدون اینکه کار زیادی انجام داده باشند) احساس خستگی مفرط می‌کنند، به احتمال زیاد افسردگی دارند. این افراد معمولا صبح‌ها به‌راحتی نمی‌توانند از رختخواب خارج شوند یا انجام کارهای ساده‌ای مانند شستن حتی یک لباس برای‌شان غیر قابل تحمل است. برای رفع این حالت، ورزش و داشتن رژیم غذایی سالم بسیار مفید است.
۹. مغز مه‌آلود (brain fog)
فردی که افسردگی دارد، به‌راحتی نمی‌تواند تمرکز کند و در به‌خاطر سپردن هر چیزی با مشکل مواجه می‌شود. حتی تصمیم‌گیری و حل مشکلات نیز برایش بسیار دشوار است. به این حالت، بیماری مغز مه‌آلود گفته می‌شود که در آن فرد احساس سردرگمی می‌کند و نمی‌تواند مسیر شغلی و زندگی شخصی خود را به‌سادگی دنبال کند.
۱۰. احساس درد
افسردگی نه فقط بر سلامت روانی فرد بلکه بر سلامت جسمانی او نیز تأثیرگذار خواهد بود. اگر قبلا تجربه‌ی افسردگی را داشته‌اید و حالا نشانه‌هایی مانند درد مزمن عضلات، سردرد، معده درد و درد در قفسه‌ی سینه را در خود می‌بینید (و حس می‌کنید که بی‌دلیل هستند)، ممکن است افسردگی‌تان بازگشته باشد. بنابراین حتما با پزشک مشورت کنید.
عواملی که سبب بازگشت افسردگی می‌شوند
درست است که برخی رویدادهای خاص وجود دارند که می‌توانند هرکسی را تحت تأثیر قرار دهند، اما این بدان معنا نیست که همه‌ی این عوامل سبب بازگشت افسردگی می‌شوند. عوامل بازگرداننده‌ی افسردگی بسیار شخصی هستند. به عنوان مثال، ممکن است یک عامل سبب ایجاد تنش در یک فرد شود، اما دلیلی ندارد که این عامل در دیگران نیز همین تأثیر را داشته باشد. اگر برخی عوامل سبب افسردگی یا بازگشت آن می‌شوند به این دلیل است که فرد توانایی مقابله با آن عامل را ندارد. در ادامه به ۷ مورد از این عوامل خواهیم پرداخت.
۱. ترک درمان
بازگشت افسردگی در بیمارانی که درمان را قطع می‌کنند، بسیار زیاد است. بیشتر این افراد به محض اینکه از احساس بهتری برخوردار می‌شوند، داروهای خود را قطع می‌کنند یا روان‌درمانی را کنار می‌گذارند. در نتیجه، به بهبودی کامل نمی‌رسند و علائم افسردگی به‌آرامی برمی‌گردند. خواب کافی، ورزش منظم، رژیم غذایی سالم، اجتناب از مصرف الکل و مواد مخدر و نیز عدم معاشرت با افراد ناسالم، همگی بخشی از درمان افسردگی هستند. شیوه‌ی زندگی سالم تا حد زیادی می‌تواند احتمال بازگشت افسردگی را کاهش بدهد.
۲. طلاق
بر اساس یک مطالعه در سال ۲۰۱۴، طلاق یکی از عوامل بازگشت افسردگی در افرادی است که سابقه‌ی این بیماری را از قبل داشته‌اند. محققان دریافته‌اند که نزدیک به ۶۰ درصد از افراد مطلقه که سابقه‌ی افسردگی داشته‌اند، بازگشت این بیماری را تجربه کرده‌اند. این در حالی است که فقط ۱۰ درصد از افراد مطلقه بدون سابقه‌ی افسردگی، آن را تجربه کرده‌اند.
۳. از دست دادن عزیزان
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که از هر ۵ نفر، یک نفر پس از مرگ عزیزانش دچار افسردگی می‌شود. پس از چنین اتفاقاتی، داشتن غم و اندوه طبیعی است اما اگر به‌مدتی طولانی فرد را عذاب بدهد، ممکن است به افسردگی تبدیل شود. این دسته از افراد به رسیدگی و درمان کامل برای افسردگی و غم و اندوه طولانی‌شان نیاز دارند.
۴. سندرم آشیانه‌ی خالی (empty nest syndrome)
هنگامی که فرزندان خانه‌ی والدین‌شان را برای اولین بار (به دلیل رفتن به دانشگاه، ازدواج یا دلایل دیگر) ترک می‌کنند، این بیماری برای والدین اتفاق می‌افتد. این سندرم نوعی احساس غم و اندوه است، اما در برخی از افراد ممکن است سبب افسردگی شود. در صورتی که این احساسات مدتی طولانی در فرد دیده شود، حتما باید برای درمان به متخصص مراجعه کند. در غیر این صورت ممکن است در زندگی و شغل خود با مشکل مواجه شود. مادران بیشتر از پدران به این سندرم مبتلا می‌شوند.
۵. وقایع آسیب‌زا (تروما)
حوادث وحشتناک مانند حملات تروریستی یا بلایای طبیعی ممکن است سبب بازگشت افسردگی یا عود مجدد آن در فرد شوند. یادآوری حوادث بد، به‌سادگی می‌تواند سبب تحریک این افراد شود. یک مطالعه در سال ۲۰۱۶ نشان داد افرادی که درگیر جنگ، بلایای طبیعی یا حملات نظامی بوده‌اند احتمال بیشتری برای ابتلا به افسردگی دارند.
۶. تغییرات هورمونی
تغییرات هورمونیِ منحصربه‌فرد در زنان، می‌تواند در بازگشت افسردگی مؤثر باشد. تغییرات هورمونی، مواد شیمیایی مغز را (که کنترل‌کننده‌ی احساسات و خلق‌وخو هستند) تحت تأثیر قرار می‌دهد. زنان به‌ویژه در دوران بلوغ، دوران بارداری و دوره‌ی پیش از یائسگی (دوره‌ای که زن علائم یائسگی را تجربه می‌کند اما هنوز یائسگی آغاز نشده است) در برابر افسردگی آسیب‌پذیر هستند. داشتن یک اختلال افسردگی در دوره‌ی قبل از بارداری، خطر بازگشت افسردگی پس از زایمان را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
۷. اعتیاد
تردیدی نیست که اعتیاد به الکل، مواد مخدر و قمار می‌تواند از دلایل اصلی ابتلا به افسردگی و بازگشت آن باشد. جالب اینجاست که حتی تلویزیون هم می‌تواند سبب تحریک افسردگی شود. بر اساس یک مطالعه در سال ۲۰۱۵، تماشای بیش از حد سریال‌های تلویزیونی به‌صورت متوالی می‌تواند سبب استرس، اضطراب و افسردگی شود. فردی که به تلویزیون اعتیاد دارد، درست مانند فرد معتاد به الکل و مواد مخدر در صورتی‌که نتواند تلویزیون تماشا کند، دچار تغییر ناگهانی در اعصاب و احساس ناراحتی می‌شود.
روش‌های کاهش تحریک افسردگی
برخی از محرک‌های افسردگی (و نه همه‌ی آنها) قابل اجتناب هستند. افراد باید یاد بگیرند که چگونه از رویدادها یا تجربه‌های تلخ عبور کنند. برخی از راه‌کارهای زیر می‌توانند کمک‌کننده باشند:
- با خودتان صحبت کنید و کلمات مثبت به‌کار ببرید. به خودتان بگویید: «این یک اتفاق گذرا است، من به‌زودی بهتر خواهم شد، فقط در یک لحظه‌ی بد این اتفاق برای من رخ داد، زندگی‌ام آن‌قدرها که به‌نظر می‌رسد بد نیست.»
- به خودتان آرامش بدهید. برای این کار می‌توانید موسیقی ملایم گوش بدهید، یک فنجان چای یا قهوه میل کنید. در محیطی که هستید، از عطرهای آرامش‌بخش مانند نعناع، گل‌های خوش‌بو یا چوب‌های معطر استفاده کنید. روشن کردن شمع و پیاده‌روی در فضای آزاد می‌تواند به شما آرامش بدهد. یک حمام آب‌گرم نیز می‌تواند تسکین‌دهنده‌ی خوبی باشد.
- با دیگران ارتباط برقرار کنید. سعی کنید تنها نمانید. تنهایی و انزوا می‌تواند به‌راحتی شما را به‌سوی افسردگی سوق بدهد. به یک گروه حمایت از افراد افسرده ملحق شوید و در مورد تلاشی که برای درمان افسردگی انجام می‌دهید صحبت کنید. این افراد دقیقا درک‌تان می‌کنند و شما را می‌فهمند.
اگر احساس می‌کنید که در حال تجربه‌ی مجدد افسردگی هستید، حتما با درمان‌گر خود تماس بگیرید. به‌یاد داشته باشید که بازگشت افسردگی بسیار شایع است و اصلا نباید بابت آن شرمنده باشید. این نکته را به‌یاد داشته باشید که افراد زیادی از این بیماری رنج می‌برند.
