انسولین هورمونی است که به سلول‌ها کمک می‌کند تا از گلوکز (قند) برای تولید انرژی استفاده کنند. انسولین مانند کلیدی عمل می‌کند که اجازهٔ ورود قند از خون به سلول‌ها را می‌دهد. در دیابت نوع ۱ بدن انسولین تولید نمی‌کند. در دیابت نوع ۲ بدن نمی‌تواند به‌درستی از انسولین استفاده کند. این موضوع باعث میشود که لوزالمعده نتواند انسولین موردنیاز بدن را تولید کند. معمولا بیماری دیابت با رژیم غذایی مناسب، ورزش، درمان دارویی (تزریق میزان موردنیاز انسولین) کنترل میشود. اگر به بیماری دیابت نوع ۱ مبتلا هستید، برای ادامهٔ زندگی لازم است انسولین تزریق کنید و چه بهتر که خودتان نحوه تزریق انسولین را یاد بگیرید. شاید در ابتدا سخت به نظر برسد، ولی با کمک پزشک، عزم و اراده، و تمرین کردن می‌توانید خودتان انسولین را به‌درستی تزریق کنید. در ادامه ابتدا با انواع روش‌های تزریق و محل تزریق انسولین آشنا می‌شوید، سپس در ۱۱ قدم ساده و واضح نحوه تزریق انسولین را یاد می‌گیرید. با ما همراه باشید.
روش‌های تزریق انسولین
روش‌های مختلفی برای تزریق انسولین وجود دارد. سرنگ، قلم انسولین، پمپ‌های انسولین و جت اینجکتور (افشانهٔ بدون سوزن زیرپوستی) از راه‌های دریافت انسولین هستند. پزشک کمک می‌کند که بهترین روش را برای خودتان انتخاب کنید. استفاده از سرنگ معمول‌ترین روش تزریق انسولین است. این روش ارزان‌تر از روش‌های دیگر است و شرکت‌های بیمه معمولا آن را تحت پوشش قرار می‌دهند.
سرنگ
سرنگ‌ها ازنظر میزان انسولینِ تزریقی و اندازهٔ سوزن متفاوت هستند. آنها از پلاستیک ساخته می‌شوند و باید بعد از استفاده دور انداخته شوند. در گذشته، از سوزن‌های ۱۲٫۷ میلی‌متری برای تزریق انسولین استفاده می‌شد. تحقیقات اخیر نشان داده است که استفاده از سوزن‌های نازک‌ترِ ۴، ۶ و ۸ میلی‌متری بسته به حجم تودهٔ بدن، به همان اندازه تأثیرگذارند. در نتیجه، امروزه تزریق انسولین نسبت به گذشته درد کمتری دارد.
انسولین باید به کجا تزریق شود؟
انسولین به‌صورت زیرجلدی در چربی زیر پوست تزریق میشود. در این نوع تزریق، از یک سوزن کوتاه برای تزریق انسولین به لایهٔ چربی بین پوست و ماهیچه استفاده میشود.
انسولین باید در بافت چربی و درست زیر پوست شما تزریق شود. اگر انسولین را عمیق‌تر به عضله‌تان تزریق کنید، بدن‌تان آن را خیلی سریع جذب می‌کند. این روش تزریق معمولا دردناک‌تر است و ممکن است تأثیر انسولین را زودتر از بین ببرد. همچنین تزریق عمیق انسولین می‌تواند منجر به کاهش بیش از حد سطح قند خون شود.
درصورت تزریق هرروزهٔ انسولین، باید محل تزریق را دائم عوض کنید. انجام این کار بسیار مهم است، زیرا استفاده از یک نقطهٔ همیشگی برای تزریق، ممکن است منجر به «لیپودیستروفی پیش‌رونده» شود. در این وضعیت، چربی زیر پوست یا از بین می‌رود و یا بیش از حد ساخته میشود. همین مسئله باعث ایجاد توده‌های برآمده یا فرورفتگی‌هایی میشود که در جذب انسولین اختلال ایجاد می‌کنند.
برای تزریق می‌توانید نقاط مختلفی از شکم‌تان را انتخاب کنید و هر بار بهاندازهٔ چند سانتی‌متر از نقطهٔ قبلی برای تزریق فاصله بگیرید. همچنین می‌توانید از سایر اندام‌ها مانند ران، بازو و باسن برای تزریق استفاده کنید.
شکم
در بین اندام‌ها برای تزریق انسولین، شکم در اولویت قرار دارد. انسولین از این بخش از بدن سریع‌تر و مطمئن‌تر جذب میشود. شکم نسبت به سایر نواحی بدن بیشتر در دسترس است. برای تزریق، جایی بین پایین دنده‌ها و ناحیهٔ شرمگاهی را انتخاب کنید و مطمئن شوید از هر طرف ناف حدود ۵ سانتی‌متر فاصله داشته باشد. همچنین از زخم‌ها، خال‌ها، لکه‌های پوستی، رگ‌های خونی آسیب‌دیده و واریس سیاهرگ‌ها نیز فاصله بگیرید. این مناطق می‌توانند در جذب انسولین اخلال ایجاد کنند.
ران
برای تزریق در ناحیهٔ ران می‌توانید در قسمت بالایی و خارجی ران، در منطقه‌ای حدود ۱۰ سانتی‌متر زیر لگن و ۱۰ سانتی‌متر بالای زانو تزریق را انجام دهید.
بازو
برای تزریق در بازو، از قسمت دارای چربی پشت بازو که بین شانه و آرنج قرار دارد استفاده کنید.
نحوه تزریق انسولین چگونه است؟
قبل از تزریق، کیفیت انسولین را بررسی کنید. اگر انسولین در یخچال بود، صبر کنید تا به دمای اتاق برسد. اگر انسولین کدر شده باشد، شیشۀ آن را چند ثانیه بین کف دستان‌تان بغلتانید تا محتویاتش مخلوط شود. مواظب باشید آن را تکان ندهید. انسولین با اثر کوتاه‌مدت نباید کدر باشد. همچنین از انسولین غلیظ، بافت‌دار و تغییررنگ‌داده استفاده نکنید.
برای آشنایی با نحوه تزریق انسولین این مراحل را دنبال کنید:
مرحلهٔ ۱
وسایل موردنیاز را آماده کنید:
- ویال (ظروف شیشه‌ای که برای نگهداری دارو استفاده می‌شوند)؛
- سوزن و سرنگ؛
- پد الکلی؛
- گاز پانسمان؛
- بانداژ؛
- ظروف مقاوم در برابر سوراخ شدن برای جمع‌آوری مناسب سوزن و سرنگ.
دستان خود را با آب گرم و صابون بشویید. حتما قسمت‌های پشت دست، بین انگشتان و زیر ناخن‌ها را بشویید. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) توصیه می‌کند که شست‌وشو باید دست‌کم ۲۰ ثانیه طول بکشد.
مرحلهٔ ۲
سرنگ را به‌صورت قائم (طوری که سوزنش رو به بالا باشد) نگه دارید و پیستون آن را به پایین بکشید تا پیستون بهاندازهٔ مقدار موردنظر برای تزریق برسد.
مرحلهٔ ۳
درپوش‌ها را از ویال و سوزن انسولین جدا کنید. اگر قبلا از این ویال استفاده کرده‌اید، درپوش بالای آن را با یک پد یا پنبهٔ آغشته به الکل پاک کنید.
مرحلهٔ ۴
سوزن را در داخل ویال فرو کنید و پیستون آن را به طرف پایین فشار دهید تا هوای سرنگ وارد بطری شود. سپس هوا با مقدار انسولینی که از ویال می‌کشید، جایگزین میشود.
مرحلهٔ ۵
سوزن را داخل ویال نگه دارید و ویال را به‌طرف بالا بچرخانید. پیستون سرنگ را به پایین بکشید تا قسمت بالای پیستون به دُز صحیح روی سرنگ برسد.
مرحلهٔ ۶
اگر در سرنگ حباب وجود دارد، به‌آرامی روی آن ضربه بزنید تا حباب‌ها به‌سمت بالا بروند. پیستون سرنگ را فشار دهید تا حباب‌ها را به‌داخل ویال برگردانید. پیستون را دوباره بکشید تا به دُز صحیح برسید.
مرحلهٔ ۷
ویال انسولین را پایین بگذارید. دست‌تان را از روی پیستون سرنگ بردارید و سرنگ را طوری با انگشتان‌تان بگیرید که انگار دارت در دست دارید.
مرحلهٔ ۸
محل تزریق را با پد الکلی تمیز کنید و بگذارید تا چند ثانیه قبل از تزریق، خشک شود.
مرحلهٔ ۹
برای آنکه از تزریق در عضله جلوگیری کنید، چند سانتی‌متر از پوستِ ناحیهٔ تزریق را بین انگشتان‌تان بگیرید و بالا بیاورید. سپس سوزن را با زاویهٔ ۹۰ درجه وارد کنید و پیستونِ آن را به‌داخل فشار دهید و ۱۰ ثانیه صبر کنید. برای سوزن‌های کوتاه نیازی به بالا آوردن پوست ناحیهٔ تزریق نیست.
مرحلهٔ ۱۰
بلافاصله پس از فرو کردن سوزن و فشار دادن پیستون، پوست کشیده‌شده را رها کنید. پس از تزریق، محل آن را نمالید. اگر در محل تزریق، خونریزی دیدید، آن را با فشار آرام گاز پانسمان، کنترل یا بانداژ کنید.
مرحلهٔ ۱۱
سوزن و سرنگ را پس از استفاده، در ظرف مقاوم در برابر سوراخ شدن بگذارید.
نکات مفیدی که باید بدانید
برای تزریق راحت‌تر و مؤثرتر این نکات را رعایت کنید:
- می‌توانید چند دقیقه قبل از تمیزکردن پوست با الکل، پوست خود را با یک قطعه یخ بی‌حس کنید.
- اگر می‌خواهید از پد الکلی استفاده کنید، قبل از تزریق صبر کنید تا الکل خشک شود. این کار باعث میشود سوزش کمتری احساس کنید.
- از تزریق در محل ریشهٔ موهای بدن خودداری کنید.
- برای پیگیری محل تزریق، از پزشک خود بخواهید محل‌های تزریق را برای‌تان در جدولی یادداشت کند.
از بین‌بردن سرنگ، سوزن و تیغ پس از تزریق
بر اساس اعلام سازمان حفاظت از محیط‌‌زیست امریکا، مردم سالانه بیش از ۳ میلیارد سوزن و سرنگ استفاده می‌کنند. این محصولات برای افرادِ دیگر خطرناک است و باید پس از مصرف، به‌درستی از بین بروند. باید مقررات نحوه‌ٔ از بین بردن این وسایل را بدانید.
شما در درمان دیابت و استفاده از انسولین تنها نیستید. قبل از شروع انسولین‌درمانی، پزشک یا بهیارتان شما را با این کار آشنا می‌کند.
اگر اولین بار است که انسولین تزریق می‌کنید و با مشکلی روبرو می‌شوید یا سؤالی دارید، برای مشاوره و دریافت دستورالعمل به پزشک‌تان مراجعه کنید.
