معمولا انسان‌ها بر اساس ایده باینری جنسیتی، از بدو تولد در یکی از ۲ دسته زن یا مرد گنجانده می‌شوند. اما بسیاری از آنها به‌مرور زمان در قلب و ذهن خود احساس می‌کنند که کاملا مرد یا زن نیستند. هویت آنها در هاله ابهامی میان زن‌بودن و مردبودن مانده است. این افراد نان باینری نامیده می‌شوند. همراه ما باشید تا بیشتر درباره آنها بدانید.
نان باینری چیست؟
هویت جنسیتی همه آدم‌های روی زمین را نمی‌توان در ۲ دسته زن و مرد گنجاند. برخی افراد، اصطلاحا نان باینری‌ها، هویت و نقش جنسیتی و ویژگی‌ها و صفاتی بین این دو دارند، یعنی هم زن هم مرد یا شاید هم نه زن و نه مرد!
درک این افراد از جنسیت خود ممکن است با ویژگی‌های بیولوژیکی که با آن متولد شده‌اند مطابقت نداشته باشد. البته دقت کنید که هویت جنسی و گرایش جنسی افراد دو مقوله کاملا مجزاست. افراد غیر باینری مثل همه انسان‌های دیگر گرایش جنسی دارند و ممکن است دگرجنس‌گرا، هم‌جنس‌گرا، دوجنس‌گرا یا غیرجنس‌گرا باشند.
جنسیت کوئیر (Genderqueer)، غیرباینری (Non-binary) یا غیردوگانه چتر بزرگی برای بسیاری از انواع هویت‌های جنسی است که صرفا در دسته زن و مرد نمی‌گنجند. مواردی همچون:
- جندر فلوید یا هویت جنسی شناور؛
- ای‌جندر یا بی‌جنسیت؛
- بای‌جندر یا دوجنسیتی؛
- دمی‌جندر یا نیمه‌جنسیتی (مثل نیمه‌دختر، نیمه‌پسر یا نیمه‌سیال)؛
- پن‌جندر یا همه‌جنسیتی.
شاید فکر کنید مفهوم غیرباینری پدیده‌ای نوظهور و حاصل گرایش سبک زندگی امروزی به مدرنیته و غرب‌گرایی است، اما وجود این افراد در تاریخ ثبت شده است، آن هم ۴ صده قبل از میلاد مسیح.
تفاوت نان باینری‌ها و ترنسجندر‌ها
بعد از آشنایی با معنی نان باینری، احتمالا می‌پرسید نان باینری همان ترنسجندر است یا خیر. اصطلاح ترنسجندر برای افرادی به کار می‌رود که با کالبد مرد یا زن متولد می‌شوند و بعدا با انجام عمل جراحی تغییر جنسیت، هویت جنسیتی خود را تغییر می‌دهند. ممکن است زنی در جسم مرد باشد یا مردی در جسم زن.
همه افراد تراجنسیتی غیرباینری نیستند. اگر فردی جنسیت خود را منحصرا مرد یا زن بداند و هرگز خود را در هر ۲ دسته نبیند، اصطلاح ترنسجندر برای او به کار می‌رود. در حالی که فرد نان باینری هر دو جنسیت را در وجود خود احساس می‌کند.
تفاوت هویت و بیان جنسیتی
هویت جنسیتی احساس درونی فرد به جنسیتش است. کلماتی مانند مرد، زن، نان باینری، ای‌جندر و بی‌جندر همگی برای توصیف هویت فرد به کار می‌روند. باور کنید یا نه، دامنه انواع هویت‌های جنسی تا بی‌نهایت ادامه دارد.
بیان جنسیتی شامل رفتار انسان، پوشش و حتی طرز صحبت‌کردن اوست. وقتی کسی از لباس‌پوشیدن به‌سبک زنانه، مردانه یا آندروژین صحبت می‌کند، در واقع بیان جنسیتی خود را آشکار می‌کند.
بسیاری از ما این را همچون اصل پذیرفته‌ایم که اکثر افراد نان باینری در جامعه سراغ سبک و استایل آندروژین می‌روند، یعنی لباس و لوازمی که نشانگر ترکیبی از خصوصیات فیزیکی زن و مرد باشند. البته این فرض درست نیست. خیلی از آنها ممکن است بیان جنسیتی مردانه، زنانه یا ترکیبی از این دو داشته باشند.
با توجه به تفاوت این ۲ مفهوم، نمی‌توان هویت افراد را صرفا با توجه به پوشش و ظاهر آنها تشخیص داد. فراموش نکنید هویت و بیان جنسی انسان‌ها کاملا شخصی است و توصیف آنها کاملا به خود فرد بستگی دارد.
درک جنسیت همچون طیف
این تصور که جنسیت انسان‌ها همیشه و تحت هر شرایطی در یکی از ۲ دسته زن یا مرد جای می‌گیرد، نوعی ساختار اجتماعی است که در طول تاریخ برای تمایز بین صفات بیولوژیکی زنان و مردان به کار رفته است. اما ایده طیف جنسیت هم تقدم تاریخی دارد هم در علم زیست‌شناسی پذیرفته شده است. در تاریخ همیشه بوده‌اند کسانی که جنسیت آنها در ۲ مفهوم کلیشه‌ای زن و مرد نمی‌گنجیده است. وجود این نمونه‌های ناسازگار در طول تاریخ، زمینه خوبی برای درک تنوع هویت جنسی امروزی فراهم کرد.
حتی اگر از دید بیولوژیکی نگاه کنیم، جنسیت بشر همیشه لزوما دوتایی نیست. از هر ۲هزار نفر یکی با مشخصات «Intersex» متولد می‌شود، یعنی کسی که به‌خاطر ویژگی‌های کروموزم‌ها و آناتومی بدنش منحصرا زن یا مرد نیست.
ایده دسته‌بندی هویت به ۲ دسته زن و مرد نادرست نیست، اما ناقص است. بسیاری از افراد با ترکیبی از مؤلفه‌های بیولوژیکی متولد می‌شوند که خارج از محدوده زن یا مردبودن است.
چالش‌های افراد نان باینری در جامعه
به‌رغم رخنه مدرنیته در تاروپود فرهنگ امروزی کل دنیا، هنوز هم افرادی با هویت‌های جنسی متفاوت با تبعیض‌ها و باورهای نادرستی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند؛ خیلی‌ها معتقدند این افراد اصلا وجود رسمی در جامعه ندارند، بی‌جنسیتی یا چندجنسیتی آنها ناشی از بیماری‌های روانی است یا صرفا تشنه توجه‌اند و خیلی زود از این مرحله عبور می‌کنند. در کنار آسیب‌ها و درد ناشی از این قسم تفکرات ناآگاهانه، بسیاری از این افراد با استرس بسیار ناشی از این موارد روبه‌رو هستند:
- تصمیم‌گیری درباره اعلام نان باینری بودن و افرادی که این مسئله را با آنها در میان می‌گذارند؛
- افزایش اطلاعات اطرافیان درباره هویت غیر باینری؛
- خطاب‌شدن با ضمایر اشتباه؛
- احساس نیاز به دفاع از هویت خود یا اثبات آن به جامعه.
افراد نان باینری را چگونه خطاب کنیم؟
بهترین راهکار برای به‌چالش‌کشیدن کلیشه‌های جنسیتی، استفاده از زبان خنثی و بی‌طرف در مکالمات روزمره است. استفاده از ضمیر یا کلمه‌ای که زن یا مردبودن را القا کند، برای افراد نان باینری خشونت مبتنی بر جنسیت محسوب می‌شود. انسان جایزالخطاست و تشخیص جنسیت افراد یکی از اشتباهاتی است که ممکن است بارها مرتکب شویم. در این حالت عذرخواهی کنید و برای جلوگیری از تکرار این اشتباه، از زبان جنسیتی بی‌طرفانه بهره بگیرید و برای افراد نان باینری این اصطلاحات را جایگزین کنید:
- به‌جای پسر، دختر، زن و مرد بگویید شخص، فرد، انسان.
- به‌جای خانم‌ها و آقایان بگویید مردم.
- به‌جای پسربچه و دختربچه بگویید کودک.
- به‌جای مادر یا پدر بگویید والد.
- به‌جای زن یا شوهر بگویید همسر.
مادامی که از این کلمات جایگزین استفاده می‌کنید، کلام شما به‌هیچ‌وجه برای افراد نان باینری آزاردهنده نخواهد بود. البته بهتر است در اولین ملاقات با این افراد از خودشان بپرسید دوست دارند چگونه خطاب شوند.
رفتار محترمانه با افراد نان باینری
بسیاری از ما با این باور بزرگ شده‌ایم که در دنیا فقط ۲ جنسیت زن و مرد وجود دارد و هر چیزی خارج از این چارچوب برایمان تازه و غیرملموس است. برای همین شاید در اولین برخورد با افراد کوئیر آن‌طور که باید محترمانه رفتار نکنیم. در حالی که با توجه به نگاه قضاوتگر جامعه به این گروه از افراد، بهتر است حواسمان به چند نکته جمع باشد:
- آماده یادگیری باشید. البته همین که در حال مطالعه این مقاله هستید، نشان می‌دهد شما آماده یادگیری درباره انواع هویت جنسی هستید.
- باورشان کنید. احترام و حمایت از افراد غیر باینری با احترام به هویت آنها شروع می‌شود. اگر کسی جنسیت خود را غیر باینری معرفی کرد، به‌جای نگاه عاقل اندر سفیه و اظهارات طولانی درباره گذرابودن این مرحله از زندگی، باورش کنید. وقتی آگاهانه هویت کسی را می‌پذیرید، حمایت از او و احترام‌گذاشتن به او برایتان راحت‌تر است.
- درست خطابشان کنید. علاوه بر استفاده از ضمایر صحیح، از نام دلخواه شخص استفاده کنید. برخی از افراد غیر باینری نام خود را تغییر می‌دهند. از آنها نپرسید نام قدیمی‌شان چه بوده است و چرا تغییرش داده‌اند.
- هویتشان را فاش نکنید. نگاه جامعه به این افراد همچنان خصمانه است. بهتر است به‌جای آنکه بلندگو به دست بگیریم و هویتشان را جار بزنیم، اجازه دهیم این مسئله شخصی را خودشان عنوان کنند.
- پرس‌و‌جو نکنید. در برخورد با این افراد خیلی سؤال‌و‌جواب نکنید. نپرسید دختر به دنیا آمده‌اند یا پسر، چه زمانی متوجه هویت اصلی خود شده‌اند و چه برنامه‌ای برای آینده دارند. همه این پرسش‌ها نامحترمانه و غیرضروری تلقی می‌شوند. البته می‌توانید کمی از جریان زندگی آنها بپرسید تا ببینید چه مشکلاتی را پشت‌سر گذاشته‌اند و بهتر بتوانید درکشان کنید.
- به دیگران آموزش دهید. به‌اشتراک‌گذاری مقالات و منابع معتبر درباره هویت غیر باینری نگاه جامعه به این گروه از افراد را عوض می‌کند. هرچه بیشتر بدانند، طبیعتا رفتار متفاوتی خواهند داشت. به آنها بیاموزید از زبان فراگیر و بی‌طرف استفاده کنند.
- از سیاست‌های ضدتبعیض حمایت کنید. هر سیاستی که فکر می‌کنید شرایط حضور در مدرسه، محل کار و جامعه را برای افراد غیر باینری راحت‌تر می‌کند.
- مهربان باشید. یادتان باشد متفاوت‌بودن هویت یک فرد از او انسان خوب یا بد نمی‌سازد. البته در عین مهربانی و توجه، از مرزهایشان عبور نکنید.
کلام آخر
با تصدیق و تأیید انواع هویت‌های جنسیتی از جمله شخصیت کوئیر یا غیر باینری، فضایی برای ظهور تنوع جنسیتی و آرامش زندگی افرادی فراهم می‌کنیم که با تفاوت‌های بیولوژیکی متولد شده‌اند و به‌اندازه ما سهمی از این جهان دارند. فراموش نکنید هریک از ما نقش مهمی در تضمین امنیت و حمایت از این افراد ایفا می‌کنیم و نگاه ما به آنها تا حد زیادی نگاه اطرافیانمان را شکل می‌دهد.
شما بگویید
شما چه اطلاعات دیگری درباره شخصیت نان باینری دارید؟ اگر تا‌به‌حال تجربه تعامل با این گروه از افراد را داشته‌اید، منتظر شنیدن تجربه‌های ارزشمندتان هستیم. شاید بتوانیم در کنار هم تجربه زندگی در این جهان را برای این افراد راحت‌تر کنیم.
