مقاومت به انسولین چیست و چه تفاوتی با حساسیت به انسولین دارد؟

هورمون انسولین در لوزالمعده ترشح می‌شود. نقش اصلی آن تنظیم مقدار مواد مغذی است که در جریان خون به حرکت درمی‌آید. اگرچه انسولین بیشتر مسئول کنترل قند خون است، روی متابولیسم چربی و پروتئین بدن‌مان هم اثر می‌گذارد.

وقتی ما غذایی حاوی کربوهیدرات می‌خوریم، قند خون بدن افزایش می‌يابد. سلول‌های موجود در لوزالمعده متوجه این افزایش قند خون می‌شوند و شروع به ترشح انسولین و فرستادن آن به درون خون می‌کنند.

وقتی مقدار انسولین در خون بالا رفت، سلول‌های بدن، قند خون را جمع‌آوری می‌کنند. در نتیجه از قند خون کاسته شده و در سلول‌های بدن برای استفاده یا ذخیره‌سازی جمع می‌شود.

اما گاهی اوقات به دلایلی (که در ادامه خواهیم گفت)، سلول‌های مسئول جمع‌آوری قند خون به انسولین واکنش نشان نمی‌دهند. به عبارت دیگر، آنها به انسولین مقاوم می‌شوند.

وقتی این مقاومت رخ می‌دهد، لوزالمعده حتی انسولین بیشتری ترشح می‌کند تا از مقدار قند خون بکاهد. این وضعیت مقدار هورمون انسولین در خون را تا حد بسیاری بالا می‌برد و اصطلاحا فرد دچار هایپرانسولینمی (hyperinsulinemia) می‌شود.

این مشکل ممکن است تا مدت زمانی طول بکشد و سلول‌های بدن بیش از پیش به مقاومت انسولین مبتلا شوند و در نتیجه مقدار انسولین و قند خون، هر دو، در خون بسیار شوند.

در نهایت، لوزالمعده نمی‌تواند به این وضعیت ادامه دهد و سلول‌های آن صدمه می‌بیند. آسیب به لوزالمعده، تولید انسولین را کم می‌کند و کمبود انسولین باعث می‌شود که هیچ سلولی به این هورمون واکنش نشان ندهد و در نتیجه مقدار قند خون افزایش شدیدی نشان دهد.

وقتی قند خون از حد و مرز عادی خود بگذرد، بیماری دیابت نوع ۲ شکل می‌گیرد. در حقیقت، این مطلب به شکلی ساده نشان می‌دهد که دیابت نوع ۲ چگونه به وجود می‌آید.

تفاوت مقاومت به انسولین با حساسیت به انسولین

مقاومت به انسولین و حساسیت به انسولین، دو روی یک سکه‌اند.

اگر شما گرفتار مقاومت به انسولین باشید، از حساسیت بدن‌تان به انسولین کاسته می‌شود. برعکس، اگر به انسولین حساس باشید، مقاومت به انسولین در شما کم می‌شود.

مقاومت به انسولین، شما را دچار مشکل می‌کند. اما حساس بودن به انسولین، اتفاق خوبی است.

علت بروز مقاومت به انسولین

دلایل متعدد بالقوه‌ای در ایجاد مقاومت به انسولین وجود دارد. یکی از این دلایل اصلی، وجود مقدار زیادی چربی در خون است.

بررسی‌های بیشماری نشان داده است که وجود اسیدهای چرب آزاد در خون، موجب توقف واکنش سلول‌های بدن (مانند سلول‌های ماهیچه‌ای) می‌شود.

این وضعیت تا حدی به وسیله چربی‌ها و متابولیت‌های اسید‌های چرب که درون سلول‌های ماهیچه‌ای تشکیل می شوند، به وجود می‌آید. این چربی انترامیوسلولار یا بین میوسلولی نامیده می‌شود و می‌تواند در مسیرهای ارسال علایم که برای عملکرد صحیح انسولین ضروری هستند، اختلال ایجاد کند.

اصلی‌ترین دلیل افزایش اسیدهای چرب آزاد، مصرف کالری بسیار زیاد و داشتن چربی اضافی بدن است. در حقیقت، پرخوری، اضافه وزن و چاقی به شدت با مقاومت به انسولین در ارتباط هستند.

چربی شکمی باعث می‌شود که اطراف اندام‌های بدن، چربی جمع شود که بسیار خطرناک است. به نظر می‌رسد این نوع چربی، اسیدهای چرب آزاد بسیاری وارد جریان خون می‌کند و حتی می‌تواند موجب ترشح هورمون‌های التهابی شود که در فرد مقاومت به انسولین ایجاد می‌کند.

البته افراد لاغر یا با وزن نرمال هم ممکن است به مشکل مقاومت به انسولین مبتلا شوند. اما این مشکل در افرادی که به اضافه وزن مبتلا هستند، بیشتر دیده می‌شود.

از دلایل دیگر ابتلا به مقاومت به انسولین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فروکتوز: مصرف بیش از حد فروکتوز (فروکتوز موجود در مواد دارای شکر افزوده، نه میوه‌ها) در موش‌های آزمایشگاهی و انسان مقاومت به انسولین به وجود می‌آورد.
• التهاب: افزایش تنش اکسیداتیو و التهاب در بدن منجر به مقاومت به انسولین می‌شود.
• عدم فعالیت: فعالیت فیزیکی، حساسیت به انسولین را افزایش می‌دهد و عدم فعالیت موجب مقاومت به انسولین می‌شود.
• باکتری‌های روده: شواهد علمی نشان داده است، اختلال در محیط زیست باکتری‌های روده موجب التهاب در بدن می‌شود و حالت مقاومت به انسولین و مشکلات دیگر سوخت و سازی در فرد شدت می‌گیرد.

البته عوامل ژنتیکی و اجتماعی هم در ایجاد مقاومت به انسولین نقش دارند و افراد از نژادهای سیاه، هیسپانیک (اسپانیایی و پرتغالی زبان‌‌‌‌ها) و آسیا هم در خطر بالای ابتلا به این مشکل هستند.

البته دلایل مطرح شده در این فهرست قطعی نیستند و دلایل بسیار دیگری وجود دارد که می‌تواند روی وضعیت مقاومت به انسولین/ حساسیت به انسولین اثرگذار باشد.

چگونگی تشخیص مقاومت به انسولین

پزشک با چند روش می‌تواند احتمال مقاومت به انسولین را در شما تشخیص دهد. به طور مثال، بالا بودن انسولین هنگام ناشتا، علامت خوبی در تشخیص مقاومت به انسولین است.

تستی به نام HOMA-IR وجود دارد که با استفاده از آن می‌توان قند خون و مقدار انسولین را بررسی کرد و احتمال مقاومت به انسولین را تشخیص داد. این تست نسبتا دقیق کار می‌کند.

روش‌های دیگری برای اندازه‌گیری مستقیم قند خون وجود دارد که از آنها می‌توان به تست تحمل گلوکز خوراکی اشاره کرد. در این نوع تست به شما کمی گلوکز داده می‌شود و چند ساعت بعد مقدار قند خون‌تان اندازه‌گیری می‌شود.

اگر شما دارای اضافه وزن یا چاق هستید و به‌ویژه اگر دور شکم‌تان چربی زیادی جمع شده باشد، پس احتمال اینکه دچار مقاومت به انسولین شده باشید، بسیار زیاد است.

نوعی بیماری پوستی به نام آکانتوزیس نیگریکانس (acanthosis nigricans) وجود دارد که موجب بروز لکه‌های تیره روی پوست می‌شود. ابتلا به این بیماری نشاندهنده مقاومت به انسولین است.

کمبود کلسترول خوب بدن و بالا بودن تری‌گلیسیرید خون (کلسترول بد)، دو عاملی هستند که به شدت در ابتلا به مقاومت به انسولین اثر می‌گذارند.

مقاومت به انسولین، سندروم متابولیک و دیابت نوع ۲

مقاومت به انسولین، نشانه دو مشکل بسیار معمول سندرم متابولیک و دیابت نوع ۲ است.

سندرم متابولیک، مجموعه‌ای از مشکلاتی است که سلامتی افراد را به خطر می‌اندازد و با دیابت نوع ۲، بیماری قلبی و دیگر مشکلات ارتباط مستقیم دارد.

علائم ابتلا به سندرم متابولیک، مقدار بسیار بالای تری‌گلیسیرید خون، کلسترول خوب کم، فشار خون بالا، چاقی مرکزی (چربی شکمی) و قند خون بالاست.

گاهی اوقات این مشکل را با نام «سندرم مقاومت به انسولین» می‌نامند. همچنین مقاومت به انسولین موجب ابتلای فرد به دیابت نوع ۲ می‌شود. قند خون بالا زمانی رخ می‌دهد که سلول‌ها به انسولین واکنشی نشان نمی‌دهند.

به مرور زمان سلول‌های تولیدکننده انسولین در لوزالمعده، دست از کار برمی‌دارند و باعث کاهش مقدار انسولین می‌شوند.

با پیشگیری از بیماری مقاومت به انسولین، می‌توان از ابتلا به بیشتر بیماری‌های مربوط به سندرم متابولیک و همچنین دیابت نوع ۲ پیشگیری کرد.

مقاومت به انسولین و ارتباط آن با بیماری‌های قلبی و بیماری‌های دیگر

مقاومت به انسولین علاوه بر اینکه منجر به بیماری‌های سندرم متابولیک یا دیابت نوع ۲ می‌شود، با بزرگترین بیماری مهلک دنیا، یعنی بیماری قلبی هم در ارتباط است.

در حقیقت، افرادی که دچار مقاومت به انسولین هستند، یا سندرم متابولیک دارند، تا ۹۳ درصد در معرض خطر بیماری قلبی قرار دارند.

بیماری‌های متعدد دیگری وجود دارد که به بیماری مقاومت به انسولین مرتبط است. از این بیماری‌ها می‌توان به بیماری کبد چرب غیرالکلی، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، آلزایمر و سرطان اشاره کرد.

روش‌های کاهش مقاومت به انسولین و بهبود حساسیت به انسولین

خبر خوب اینکه، مقاومت به انسولین را می‌توان به راحتی درمان کرد. در حقیقت، شما می‌توانید با تغییر سبک زندگی، بیماری مقاومت به انسولین خود را کاملا درمان کنید.

در ادامه چند روش که بر اساس شواهد علمی ثابت شده‌اند برای کاهش مقاومت به انسولین شرح داده شده است:

1. ورزش: شاید بتوان گفت، آسان‌ترین روش بهبود حساسیت به انسولین، ورزش است. ورزش به سرعت اثر خود را نشان می‌دهد.
2. کاهش چربی شکمی: کم کردن چربی بدن، به‌ویژه چربی احشایی از کبد و شکم، از مقاومت به انسولین می‌کاهد.
3. ترک سیگار: مصرف تنباکو موجب مقاومت به انسولین می‌شود، بنابراین ترک آن به درمان کمک می‌کند.
4. کاهش مصرف قند: از مصرف خوراکی‌های دارای شکرافزوده، به‌ویژه نوشیدنی‌هایی که با شکر شیرین شده‌اند، بکاهید.
5. مصرف غذای سالم: غذاهای سالم مبتنی بر خوراکی‌های کامل و فرآوری‌نشده، از جمله آجیل و ماهی چرب، مصرف کنید.
6. اسیدهای چرب امگا۳: اسیدهای چرب امگا۳، در بسیاری موارد می‌تواند از مقاومت به انسولین بکاهد. آنها همچنین می‌توانند تری‌گلیسیرید خون را که مقدار آن در افراد مبتلا به مقاومت به انسولین زیاد است، کاهش دهند.
7. مکمل‌ها: مصرف مکملی به نام بربرین می‌تواند در بهبود حساسیت به انسولین و کاهش قند خون موثر باشد. مکمل‌های منیزیم هم مفید هستند.
8. خواب: شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد بدخوابی منجر به ایجاد مقاومت به انسولین می‌شود، بنابراین با بهبود کیفیت خواب، این مشکل برطرف می‌شود.
9. کاهش اضطراب: سعی کنید اضطراب بیش از حدتان را کنترل کنید. یکی از روش‌های موثر در مدیریت اضطراب، مدیتیشن است.
10. اهدای خون: وقتی آهن بدن بیش از حد مجاز می‌شود، فرد دچار مقاومت به انسولین می‌شود. مردها و زنان یائسه‌ای که به این مشکل مبتلا هستند، احتمال دارد با اهدای خون، درمان شوند.
11. روزه متناوب: پیروی از نوعی رژیم غذایی به نام روزه متناوب (مثلا، یک روز در میان)، می‌تواند حساسیت به انسولین را بهبود بخشد.

بیشتر مواردی که در این فهرست عنوان شده‌اند، معمولا مواردی هستند که به طور کل سلامت افراد و طول عمر آنها را بالا برده و از آنها در برابر بیماری‌ها محافظت می‌کند.

با تمام این احوال، به خاطر داشته باشید که این مقاله نمی‌تواند جایگزین راهنمایی‌های پزشکی شود.

مقاومت به انسولین، بدن را به بیماری‌های خطرناکی مبتلا می‌کند و بهتر است در مورد وضعیت خود و روش‌های درمانی‌تان با پزشک مشورت کنید. در ضمن درمان‌های پزشکی گوناگونی وجود دارد که می‌توانند موثر باشند.

درمان مقاومت به انسولین با رژیم غذایی کم‌کربوهیدرات

موضوع دیگری که در درمان این بیماری اهمیت خود را نشان می‌دهد، رژیم غذایی کم‌کربوهیدرات است.

رژیم‌های غذایی که در آن مصرف کربوهیدرات محدود است، به طور چشمگیری فوایدی عالی در برابر سندرم متابولیک و دیابت نوع ۲ دارند و این نوع رژیم غذایی می‌تواند تا حدی مقاومت به انسولین را کاهش دهد.

از طرفی، رژیم غذایی که بسیار کم‌کربوهیدرات است، مانند رژیم کتوژنیک (Ketogenic)، بدن را در حالت مقاومت به انسولین قرار می‌دهد تا از هدر رفتن قند خون که برای عملکرد مغز مهم است، پیشگیری کند. به این وضعیت مقاومت به انسولین «روانشناختی» گفته می‌شود که متضاد با وضعیت «آسیب‌شناسی» است و مشکل به حساب نمی‌آید.

کلام آخر

مقاومت به انسولین یکی از اصلی‌ترین دلایل بیماری‌های مزمن امروز است که باعث مرگ میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا می‌شود. خبر خوب اینکه این بیماری را می‌توان با تغییر سبک زندگی، مانند لاغر شدن، مصرف غذای سالم و ورزش به‌راحتی درمان کرد.

پیشگیری از بیماری مقاومت به انسولین، ممکن است تنها روش قدرتمندی برای داشتن عمری طولانی،‌ بدنی سالم و زندگی شادتر باشد.