سوزاندن عود برای تولید عطر خوشایند از آن کارهایی است که طرفداران و مخالفانی جدی دارد؛ یعنی بعضی‌ها عاشق این کارند و بعضی دیگر اصلا و ابدا از آن استقبال نمی‌کنند. استفاده از عود از زمان‌های باستان رایج بوده و حتی در مراسم مذهبی مصریان، بابِلی‌ها و یونانی‌ها حضوری پررنگ داشته است. فقط دلایل مذهبی، علت استفاده از عود نبوده و نیست. عوامل دیگری مانند ازبین‌بردن بوهای ناخوشایند یا پراکنده‌کردن ارواح بد و خبیث هم از دلایلی است که افراد را به سوزاندن عود وادار می‌کرده و می‌کند. اما عقاید خرافی را که کنار بگذاریم، خواص عود چیست و واقعا چرا آن را می‌سوزانند؟
عود از چه چیزی ساخته شده است؟
عود از ماده‌ای خوش‌عطر و قابل‌سوزاندن ساخته می‌شود. زمانی که آن را می‌سوزانید، رایحه‌ای خوش به وجود می‌آید. مواد عطرآگین عود معمولا پایه گیاهی دارند؛ برای مثال، عودها را از انواع صمغ‌ها، پوست درختان، دانه‌ها، ریشه‌ها و گل‌ها می‌سازند، مثل:
- سرو؛
- دارچین؛
- کُندر؛
- سدار؛
- مشک؛
- صمغ مِر؛
- مریم‌گلی؛
- نعنای هندی؛
- چوب صندل؛
- و… .
علاوه بر مواد خوش‌بوکننده عود، موادی قابل‌سوزاندن هم در آن وجود دارد که باعث می‌شود عود دود کند و رایحه‌اش پخش شود. زغال یا پودر چوب از جمله مواد قابل‌سوزاندنی هستند که در ترکیب عودها به کار می‌روند. خواص عود از راه دودکردن و سوزاندن آن در محیط پراکنده می‌شود.
چگونه عود را می‌سوزانند؟
انواع عود به شکل‌های مختلفی ساخته می‌شود:
- مارپیچی؛
- مخروطی؛
- پودری؛
- میله‌ای.
برای سوزاندن عود، باید ابتدا آن را به‌آرامی روشن کنید. برای مثال، اگر عودتان میله‌ای است، ابتدا با فندک یا کبریت، سر آن را به‌آرامی آتش بزنید. بعد از اینکه عود آتش گرفت، با فوت‌کردن شعله آن را خاموش کنید. در این حالت، عود می‌درخشد و دود عطرآگینش در هوا پخش می‌شود.
مدت‌زمانی که طول می‌کشد تا عود کاملا بسوزد، در هر موردی متفاوت است؛ مثلا عود میله‌ای معمولا طی ۵۰ تا ۹۰ دقیقه می‌سوزد. بعد از سوختن کامل عود، خودش خاموش می‌شود. یادتان باشد که سوزاندن عود می‌تواند خطرات آتش‌سوزی به‌همراه داشته باشد. پس درباره آنها به نکات زیر دقت کنید:
- برای سوزاندن عود، یک پایه برای نگه‌داشتن آن و ریختن خاکسترهایش داشته باشید.
- هرگز عودِ درحال سوختن و دودکردن را به‌حال خود رها نکنید و حواس‌تان باشد که امکان آتش‌سوزی وجود دارد.
- پایه عود را در جایی بگذارید که نسوز است و اگر شعله عود با آن تماس پیدا کرد، سریع شعله‌ور نشود و آتش‌سوزی ایجاد نکند.
خواص عود چیست؟ آیا واقعا خواصی هم دارد؟
قرن‌هاست که بشر عود دود می‌کند؛ اما فایده و خواصی هم دارد؟ درباره خواص عود تحقیقات گسترده‌ای انجام نشده است. بیشتر تحقیقات موجود به موادی مانند مِر و کندر معطوف‌اند. آیا در میان خواص عود واقعا آرامش‌بخش‌بودن هم وجود دارد؟ آیا عود می‌تواند روی روان اثرگذار باشد؟ قرن‌هاست که از این ماده برای مدیتیشن و ایجاد آرامش در مراسم مذهبی استفاده می‌کنند، اما خواص عود واقعا چیست؟
در سال ۲۰۰۸، تحقیقی روش موش‌ها با کِشت یاخته‌ها انجام شد. بنا به این تحقیقات، در صمغ کندر ترکیبی وجود داشت که مشابه برخی از داروهای ضدافسردگی عمل می‌کرد. با استشمام بوی عود، بخش‌هایی از مغز که درگیر افسردگی و اضطراب بودند، پاسخ‌های مثبت بروز می‌دادند و گیرنده‌های دریافت احساس راحتی هم باوجود عودهای کندر فعال می‌شدند.
در سال ۲۰۱۷ هم پژوهشی انجام شد که نشان می‌داد ترکیبات موجود در صمغ کندر و مر می‌تواند التهاب در موش‌ها را کاهش بدهد. بنا به میزان دُز ترکیبات موجود در صمغ‌ها، امکان دفع التهاب در بدن موش‌های آزمایشگاهی وجود داشت.
مضرات عود چیست؟ دود آن برای سلامتی ضرر هم دارد؟
برخی از مطالعات و تحقیقات نشان از فواید عود دارد اما این ماده جنبه‌های منفی هم دارد؟ دود عود می‌تواند مضر باشد؟
دود عود شامل ترکیبات متنوعی است؛ مثلا ذرات ریزی در آن وجود دارد که بعد از سوزاندن تولید می‌شوند. گازهایی هم با سوزاندن عود به‌وجود می‌آید، مثل کربن‌مونوکسید.
پژوهش‌هایی مختلفی بیانگر ضررهای مختلف دود ناشی از عود یا استنشاق آن است:
- در سال ۲۰۰۸، تحقیقی در سنگاپور روی بزرگ‌سالان انجام شد و نشان داد که استفاده بلندمدت از عود می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان سلول سنگ‌فرشی ریه را افزایش بدهد.
- در سال ۲۰۰۹، تحقیقی در عمان روی کودکان انجام شد و نشان داد که سوزاندن عود می‌تواند خِس خِس سینه در کودکان مبتلا به آسم را افزایش بدهد. دقت کنید که سوزاندن عود باعث به‌وجودآمدن آسم نمی‌شود اما می‌تواند وضعیت مبتلایان را بدتر کند.
- در سال ۲۰۱۵، تحقیقی در چین روی بزرگ‌سالان انجام شد و نشان داد که سوزاندن عود می‌تواند نقش مهمی در افزایش خطر ابتلا به فشار خون بالا داشته باشد.
تحقیقات دیگر درباره خواص عود چه می‌گویند؟
همان‌طور که در بخش قبلی هم گفته شد، در کنار فواید عود برای ایجاد آرامش، معایبی هم وجود دارد که نباید آنها را دست‌کم گرفت؛ برای مثال:
سرطان
در عودها ترکیباتی طبیعی و غیرطبیعی وجود دارد که با سوزاندن‌شان قابل‌استنشاق می‌شوند. در سال ۲۰۰۹، پژوهش‌هایی انجام شد که نشان می‌داد عود می‌تواند سرطان‌زا باشد: سرطان‌هایی که به ریه و مجاری تنفسی مربوط هستند.
مطالعه‌ای دیگر هم بر سرطان‌زا بودن عود صحه می‌گذارد. البته این پژوهش فقط روی حیوانات و در شرایط درون‌کشتگاهی(in vitro) انجام شده بود. در هر حال، ترکیبات سمی و آزاردهنده‌ای در عودها وجود دارد، مثل:
- بنزن؛
- کربونیل؛
- هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای.
آسم
علاوه بر وجود نشانه‌هایی مبنی بر سرطان‌زا بودن برخی ترکیبات موجود در عود، احتمال بروز مشکلات تنفسی مانند آسم هم با استنشاق دود آن ممکن است. تحقیقی روی ۳ هزار دانش‌آموز انجام شده که نشان می‌دهد ارتباطی میان ابتلای به آسم و استنشاق دود عود وجود دارد. قرارداشتن در معرض دود عود می‌تواند با ابتلا به آسم و شکل‌گرفتن علائمی مانند علائم آسم مثل خس‌خس سینه ارتباط داشته باشد.
التهاب
در بخش‌های قبلی از نتیجه آزمایشی در ارتباط با خواص عود روی کاهش التهاب در بدن موش‌ها گفته شد، اما نتیجه آن تحقیق در شرایطی خاص به‌دست آمده بود؛ یعنی فقط برخی ترکیبات موجود در عود در نظر گرفته شده بود و میزان دُز آنها هم در اثرگذاری بر کاهش التهاب نقش داشت. اما تحقیقات دیگر نشان می‌دهند که دود عود می‌تواند موجبات التهاب مزمن را در بدن فراهم کند.
بنا به نتایج یک پژوهش، دود عود هم باعث التهاب شش‌ها می‌شود و هم کبد. البته این تحقیق هم فقط روی حیوانات انجام گرفته است؛ بنابراین نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد. در هر حال، التهاب روی سوخت‌وساز بدن اثرات منفی می‌گذارد و مشکلاتی مانند استرس اکسیداتیو به‌وجود می‌آورد.
سوخت‌وساز بدن
همان‌طور که می‌بینید، در کنار خواص عود، معایب زیادی هم وجود دارد. البته این عیب‌ها و ایرادها احتمالی‌اند و برخی از آنها برای اثبات نهایی به پژوهش‌های متعدد دیگر نیاز دارند. در هر حال، ترکیبات موجود در عود می‌توانند روی متابولیسم یا سوخت و ساز بدن هم اثرات منفی بگذارند.
تحقیقی روی موش‌ها نشان داده که یکی از معایب عود، کاهش وزن ناخوشایند و کاهش سطح کلسترول خوب در بدن است. البته این موضوع روی انسان آزمایش نشده و نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد.
سلامت قلب
دود عود می‌تواند سلامت قلب را هم به مخاطره بیندازد. در مطالعه‌ای که روی ۶۰ هزار شهروند سنگاپوری انجام گرفت، اثرات منفی و کُشنده استفاده از عود در بلندمدت مشخص شد. این تحقیق نشان داد که قرارداشتن در معرض دود عود در بلندمدت می‌تواند روی قلب و عروق اثرات منفی بگذارد. مرگ‌های ناشی از مشکلات قلبی و عروقی در این تحقیق بی‌ارتباط به استنشاق مداوم دود عود نبودند.
خواص عود از معایب آن کمتر است؟ به تحقیقات اعتماد کنیم؟
در بخش‌های قبلی مقاله از معایب عود خواندید؛ اما می‌توان به همه این پژوهش‌ها اعتماد کرد؟ واقعیت این است که خیر. نخست باید مرجع و منبع هر تحقیق را به‌خوبی بررسی کرد و بعد با مطالعه دقیق آن، در صورت استانداردبودن، نتایج را پذیرفت.
درباره خواص عود و معایب آن باید به این نکته دقت کنید که برخی نتایج می‌توانند ناشی از تعصب باشند. برای مثال، یکی از پژوهش‌هایی که نشان می‌دهد دود عود از سیگار هم بدتر است، از سوی دانشمندان شرکت تولیدکننده تنباکو انجام شده و شاید نباید به نتایج آن اعتماد کرد.
علاوه بر آن، فضای نمونه تحقیق هم مهم است. اگر این فضا محدود و کوچک باشد، اعتبار تحقیق پایین می‌آید.
اثرگذاری دود سیگار بر شش‌ها و اعضای دیگر بدن بسیار مستقیم‌تر و بیشتر از دود عود است. نکته دیگری که در تحقیقات درباره عیب‌های عود وجود دارد، این است که فقط روی برخی از انواع عود کار شده و مواد مختلفی که در ساخت انواع عود به کار می‌رود در این تحقیقات بررسی نشده‌اند. پس نمی‌توان مضربودن مواد و ترکیبات یک نوع عود را به تمام انواع آن تعمیم داد. برای نتیجه‌گیری باید انواع عود و خواص آنها به‌دقت بررسی شود.
بیماری‌هایی هم که نام برده شد با دود عود ارتباط دارند و نوعی همبستگی میان تشدید آنها و استنشاق دود عود وجود دارد؛ اما هیچ‌یک بر اثر بوییدن عود به‌وجود نمی‌آیند.
متخصصان درباره خواص عود و معایب آن چه می‌گویند؟
کارشناسان و محققان با مطالعه خواص بوی عود و معایب آن به دستاوردهایی رسیده‌اند. آنها متوجه شده‌اند که در بوییدن دود عود باید مواردی را در نظر داشت و دقت کافی به خرج داد. سازمان حفاظت از محیط‌زیست آمریکا (EPA) تأکید می‌کند که سوزاندن عود می‌تواند مشکلاتی به وجود بیاورد. زمانی که عود در فضای بسته و به‌طور مستقیم استنشاق می‌شود، امکان مضربودن آن افزایش پیدا می‌کند. خطرات احتمالی عود شامل موارد زیر است:
- سرطان؛
- آسم؛
- درماتیت تماسی.
البته کماکان باید تذکر بدهیم که در این نتایج هم معلوم نیست که از چه نوع عودهایی استفاده شده و محدودیت‌ها و شرایط آزمایش و تحقیقات چه بوده است.
چه جایگزین مناسبی برای عود سراغ داریم؟
برای اینکه دقیقا مشخص نیست که خواص عود یا معایب آن چگونه است و باید تحقیقات بیشتری درباره آن انجام شود، راهکارهای جایگزین زیر می‌توانند مطلوب باشند. استفاده از مواد زیر برای تولید عطر خوشایند به‌جای عود، فکر بدی نخواهد بود:
- سوزاندن گیاهانی مانند مریم گلی؛
- استفاده از روغن های معطر؛
- سوزاندن شمع‌های بدون فتیله؛
- خوش‌بوکننده‌های طبیعی محیط.
در آخر
خواص عود سال‌ها موردتأیید انسان‌ها بوده اما خب! علم هم پا به میان گذاشته و دستاوردهایی متضاد در این زمینه رو کرده است. پس باید محتاطانه‌تر از این ماده خوش‌بو استفاده کنید. هرچند که خواص بوی عود از سوی بسیاری از فرهنگ‌ها و آیین‌ها تأیید شده اما نباید به دستاوردهای علمی در این زمینه بی‌توجه باشید.
البته بیشتر پژوهش‌ها در این زمینه محدود هستند و نیاز به بررسی‌های بیشتر دارند. احتیاط و مطالعه بیشتر در انتخاب عود و استفاده از آن را جدی بگیرید.
