نمک ترکیبی از ۴۰ درصد سدیم و ۶۰ درصد کلرید سدیم است. پس با مصرف نمک مقدار زیادی سدیم وارد بدن‌مان می‌شود. براساس تحقیقات علمی مصرف روزانه ۵۰۰ میلی‌گرم سدیم برای ایجاد تعادل مایعات بدن و تثبیت محیط داخلی آن لازم است. اما متأسفانه بسیاری از ما حدود بیش از ۶ برابر این مقدار، یعنی روزانه تقریبا ۳۲۰۰ میلی‌گرم سدیم مصرف می‌کنیم. این مقدار بیش از دوبرابر حداکثر (۱۵۰۰میلی‌گرم در روز) مقداری است که سازمان‌های بهداشتی مثل انجمن قلب آمریکا توصیه کرده‌اند. این نوشته را بخوانید تا بیشتر با مضرات نمک و تأثیر مصرف بیش از حد آن بر اندام‌های حیاتی بدن آشنا شوید.
همه‌ی ما می‌دانیم که رژیم غذایی پرنمک فشارخون را بالا می‌برد و افزایش فشارخون خطر سکته‌ی قلبی و ناراحتی‌های دیگر را افزایش می‌دهد. اما در برخی افراد مصرف زیاد نمک به بالا رفتن فشارخون منجر نمی‌شود که از این لحاظ می‌توان آنها را افراد خوش‌شانسی دانست، به هر حال فشارخون بالا فقط یکی از مضرات نمک است. خیلی‌ها فکر می‌کنند چون فشارخون‌شان نرمال است، لزومی ندارد نگران میزان مصرف نمک باشند، اما این باور درستی نیست و نتایج تحقیقات جدید نشان می‌دهد مضرات نمک فراتر از مشکل فشارخون است. حتی اگر نمک موجب بالا رفتن فشارخون نشود، مصرف بیش از حد سدیم در رژیم غذایی اثرات منفی بر اندام‌های مهم بدن مثل عروق خونی، کلیه‌ها و مغز خواهد داشت.
مضرات نمک برای عروق خونی
افزایش سطح سدیم بدن بر عملکرد پوشش داخلی رگ‌های خونی که به آن اندوتلیوم (Endothelium) گفته می‌شود، تأثیر منفی دارد. یعنی با مصرف بیش از حد نمک در واقع کمر به نابودی رگ‌های خونی می‌بندیم!
بروس آلبرت (Bruce Albert) و گروه نویسندگان کتاب زیست‌شناسی سلولی‌مولکولی پایه معتقدند که عملکرد تمام بافت‌ها به جریان خون وابسته است و جریان خون هم به سلول‌های اندوتلیال (سلول‌های تشکیل دهنده‌ی پوشش داخلی رگ‌ها) وابسته است. اندوتلیوم، کارایی انواع مواد شیمیایی مثل اکسید نیتریک را که باعث انبساط و انقباض درست رگ‌های خونی می‌شوند کنترل می‌کند. به عبارت ساده‌تر رگ‌های خونی باید خاصیت ارتجاعی خوبی برای عبور خون داشته باشند تا بتوانند در برابر هر ضربان و پمپاژ پرفشار جریان خون درست کِش بیایند و دوباره به حالت عادی خود باز گردند. اما با مصرف بیش از حد نمک، رگ‌ها مدام سفت‌تر می‌شوند و این موضوع عملکرد قلب را هنگام پمپاژ خون سخت‌تر می‌کند. در نهایت قلب فرسوده می‌شود و این به معنای بروز نارسایی قلبی است.
یکی دیگر از وظایف کلیدی اندوتلیوم، حذف عواملی است که منجر به چسبندگی پلاکت‌ها می‌شوند. این عمل موجب می‌شود پلاکت‌های خونی به‌هم نچسبند و گلبول‌های قرمز مثل ماشین‌هایی که در ترافیک روان یک بزرگراه مشغول حرکت هستند به‌راحتی در رگ‌ها جریان داشته باشند. هنگامی‌که اندوتلیوم به علت سوء مصرف نمک و سایر عوامل مرتبط با سبک زندگی اشتباه مثل انسولین بالا، کلسترول بد و قندخون بالا عملکرد درستی نداشته باشد، زمینه‌ی مناسب برای التهاب رگ‌ها فراهم می‌شود. کلسترول پلاک‌های چربی می‌سازد که در رگ‌ها رسوب می‌کنند و در نتیجه فرد به بیماری‌های قلبی و عروقی دچار می‌شود.
مضرات نمک برای قلب
فشارخون بالا عامل خطرناکی برای بروز هیپرتروفی بطن چپ (left ventricular hypertrophy) به‌شمار می‌رود. بافت‌های عضلانی در قلب وجود دارد که دیواره‌ی حفره‌ی اصلی پمپاژکننده‌ی قلب را شکل می‌دهند. هیپرتروفی بطن چپ منجر به بزرگ شدن این عضلات می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهد مصرف زیاد سدیم فارغ از بالا بردن فشارخون، ممکن است باعث ضخیم‌تر شدن دیواره‌ی بطن چپ شود. مطالعاتی که روی عده‌ای از بزرگ‌سالان سالم که فشارخون طبیعی یا فشارخون بالای خفیف داشتند انجام شد، نشان داد این افراد مقدار زیادی سدیم دفع می‌کنند و هیپرتروفی بطن چپ در آنها مشاهده می‌شود.
ابتلا به هیپرتروفی بطن چپ می‌تواند به مشکلات قلبی متعددی از جمله آریتمی (ضربان غیرطبیعی قلب)، حمله‌ی قلبی، ایست قلب (از کار افتادن ناگهانی قلب) و نارسایی قلبی (ناتوانی قلب در پمپاژ خون به سراسر بدن) منجر شود.
مضرات نمک برای کلیه‌ها
یکی از راه‌های ارزیابی عملکرد درست کلیه‌ها، آزمایش فیلتراسیون گلومرولی (Glomeruli) است. گلومرول‌ها صافی‌های ریزی در کلیه‌ها هستند که مواد زائد خون را فیلتر می‌کنند.
هرچه میزان فیلتراسیون گلرومرال کلیه‌ها بالاتر باشد یعنی کلیه‌ها عملکرد بهتری در تصفیه‌‌ی مواد زائد دارند و بهتر می‌توانند بدن را از شر آلودگی‌ها خلاص کنند. مطالعات نشان می‌دهد مصرف زیاد نمک حتی اگر فشارخون فقط کمی افزایش پیدا کند، می‌تواند به کاهش میزان فیلتراسیون گلومرولی منجر شود که نشانه‌ی بیماری‌های مزمن کلیوی است و در صورتی که تشخیص داده نشود به نارسایی کلیوی منجر خواهد شد.
از طرفی مصرف میزان بالای سدیم باعث می‌شود کلیه‌ها پروتئین دفع کنند که این امر ممکن است بیماری‌های قلبی و کلیوی را در پی داشته باشد. اما خبر خوب این است که محدود کردن مصرف سدیم، دفع پروتئین را کاهش می‌دهد و فشارخون را در افراد مبتلا به هایپرتنشن (Hypertension) یا پرفشاری خون پایین می‌آورد. یعنی جلوی ضرر را از هر کجا بگیریم منفعت است!
مضرات نمک برای مغز
هنوز هم بیشتر محققان که به تازگی مقالات خود را در مجله‌ی آمریکایی قلب و عروق منتشر کرده‌اند به این نکته اشاره می‌کنند که مصرف زیاد نمک ممکن است تأثیرات منفی روی مغز داشته باشد. نمک اضافی، سیستم اعصاب سمپاتیمک را در شرایط پراسترس وادار به ترشح میزان بالای هورمون استرس‌زا می‌کند و در نتیجه فرد موردنظر واکنش‌های افراطی از خود نشان می‌دهد.
در این شرایط حتی اگر فشارخون فرد را اندازه بگیرید و میانگین بالایی را نشان ندهد، این مقدار واکنش به استرس به افزایش فشارخون منجر می‌شود. یعنی وقتی فرد هنگام عصبانیت یا هنگامی که تحت فشار است، عکس‌العمل‌های شدید از خود نشان می‌دهد، ناخودآگاه فشارخونش هم بالا می‌رود.
افزایش گهگاه فشارخون بدان معناست که فرد مستعد بالا رفتن موقتی فشارخون است. هرچند در گذشته پزشکان تصور می‌کردند تا زمانی که فشارخون فرد عددی طبیعی را نشان می‌دهد خطری وجود ندارد، اما رفته رفته علم دریافت که ناپایداری فشارخون به خودی خود می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را بالا ببرد و با مرگ در اثر این مشکلات مرتبط باشد.
سخن آخر
ما به دلایل بی‌شماری فراتر از مشکل فشارخون بالا، نباید بیش از حد مجاز (۱۵۰۰میلی‌گرم در روز) سدیم مصرف کنیم که این تنها یک راه حل ساده و روشن دارد: به غذا زیاد نمک نزنیم!
دوستان عزیزم در همین رابطه می‌خواهم شما را به یک چالش مفید برای بدن یعنی چالش دور انداختن نمکدان دعوت کنم. حدود ۷۰ درصد سدیم موجود در رژیم غذایی ما از غذاهای فرآوری‌شده‌ای تأمین می‌شود که ما آنها را شور نمی‌دانیم! مثل انواع نان‌ها، غلات و حبوبات. پس دیگر نیازی به دریافت سدیم با اضافه کردن بیش از اندازه‌ی نمک به غذاها نیست. از طرفی باید یادمان باشد که غذاهای رستورانی معمولا بیش از غذاهای خانگی نمک دارند.
پس از همین حالا سعی کنید از وعده‌های غذایی‌تان بدون همراهی نمکدان سر میز غذا لذت ببرید و به سلامت بدن خود کمک کنید.
