غده تیروئید هورمون‌هایی را تولید می‌کند که در بسیاری از سیستم‌های مختلف بدن ما نقش دارند. زمانی که تیروئید این هورمون‌های مهم را خیلی کم یا خیلی زیاد تولید کند، مشکلاتی تحت عنوان مشکلات تیروئید بروز خواهد کرد. از جمله مهم‌ترین مشکلات تیروئید می‌توانیم به تیروئید پرکار (هیپرتیروئیدیسم)، کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)، تیروئیدیت و تیروئیدیت هاشیموتو اشاره کنیم. در این مطلب، از مشکلات تیروئید، علائم، علل، راه‌های تشخیص و درمان آن سخن خواهیم گفت.
تیروئید چیست؟
غده تیروئید عضو کوچکی از بدن است که در قسمت جلوی گردن قرار دارد و به دور نای پیچیده است. این غده ظاهری شبیه به پروانه دارد. غده تیروئید هورمون‌هایی را تولید می‌کند که به کنترل بسیاری از عملکردهای بدن کمک می‌کنند. زمانی که تیروئید شما به‌درستی کار نکند، ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید.
اگر بدنتان بیش‌ازحد هورمون تیروئید تولید کند، به بیماری پرکاری تیروئید مبتلا خواهید شد و در صورتی که هورمون تیروئید بسیار کمی تولید کند، گرفتار مشکلی به‌نام کم‌کاری تیروئید خواهید شد.
تیروئید چه‌کاری انجام می‌دهد؟
تیروئید شما نقش مهمی در بدن ایفا می‌کند؛ ترشح و کنترل هورمون‌هایی که متابولیسم را کنترل می‌کنند وظیفه تیروئید است. متابولیسم فرایندی است که طی آن غذای واردشده به بدن به انرژی تبدیل می‌شود. این انرژی در سراسر بدن شما استفاده می‌شود تا بسیاری از سیستم‌های بدنتان به‌درستی کار کنند. تیروئید با چند هورمون خاص از جمله T۴ (تیروکسین، حاوی چهار اتم یدید) و T۳ (تری یدوتیرونین، حاوی سه اتم یدید) متابولیسم شما را کنترل می‌کند. این دو هورمون میزان انرژی‌ای را که سلول‌های بدن باید استفاده کنند مشخص می‌کنند.
غده هیپوفیز، که در مرکز جمجمه در زیر مغز شما قرار دارد، میزان هورمون‌های تیروئید را در جریان خون شما کنترل می‌کند. هنگامی که غده هیپوفیز کمبود هورمون‌های تیروئید یا سطح بالایی از این هورمون‌ها را در بدن شما احساس کند، مقدار آن را با هورمون خاص خود تنظیم می‌کند. نام این هورمون هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH) است.
مشکلات تیروئید کدام‌ها هستند؟
مشکلات تیروئید یا بیماری‌های تیروئید اصطلاحی عمومی برای شرایطی است که تیروئید را از تولید مقدار مناسب هورمون بازمی‌دارد. کم‌کاری تیروئید و پرکاری تیروئید ۲ نوع اصلی مشکلات تیروئید هستند. هر دوی این مشکلات را بیماری‌های دیگری که بر عملکرد غده تیروئید تأثیر می‌گذارند می‌توانند ایجاد کنند.
۱. پرکاری تیروئید
تیروئید در حالت معمول هورمون‌هایی را تولید می‌کند که عملکرد طبیعی بدن را حفظ می‌کنند. وقتی تیروئید بیش‌ازحد هورمون تولید می‌کند، بدن شما خیلی سریع از انرژی استفاده می‌کند. به این حالت پرکاری تیروئید گفته می‌شود. استفاده سریع از انرژی خیلی زود شما را خسته خواهد کرد. این شرایط می‌تواند ضربان قلب شما را تندتر کند، بدون هیچ تلاشی وزنتان را کاهش دهد و حتی باعث عصبی‌شدن شما شود.
علائم پرکاری تیروئید
تولید بیش‌ازحد هورمون تیروئید ممکن است به علائمی مانند موارد زیر منجر شود:
- تعریق زیاد.
- کاهش وزن؛
- ضعف عضلانی؛
- حساسیت نسبت به گرما؛
- اختلالات مربوط به خواب؛
- بزرگ‌شدن غده تیروئید یا گواتر؛
- مشکلات بینایی یا سوزش چشم؛
- قاعدگی‌های نامنظم یا توقف چرخه قاعدگی؛
- تجربه احساساتی نظیر اضطراب، تحریک‌پذیری و عصبی‌شدن.
علل پرکاری تیروئید
شرایطی که ممکن است سبب پرکاری تیروئید شود عبارت‌اند از:
- بیماری گریوز: در این بیماری، غده تیروئید بیش‌ازحد فعال است و هورمون خیلی زیادی تولید می‌کند. به این مشکل گواتر منتشر سمی (بزرگ‌شدن غده تیروئید) نیز گفته می‌شود.
- مقدار ید بیش‌ازحد: وقتی مقدار ید در بدن شما زیاد باشد، تیروئید بیش از مقدار موردنیاز هورمون تیروئید تولید می‌کند. ید مفرط در برخی از داروها (آمیودارون، داروی قلب) و شربت‌های سرفه یافت می‌شود.
- تیروئیدیت: این اختلال ممکن است دردناک باشد یا به‌هیچ‌وجه احساس نشود. در تیروئیدیت، تیروئید هورمون‌هایی را که در آنجا ذخیره شده‌اند آزاد می‌کند. این اتفاق شاید چند هفته یا چند ماه ادامه داشته باشد.
- گره‌های تیروئید: پرکاری تیروئید ممکن است به‌دلیل وجود گره‌هایی باشد که در داخل تیروئید بیش‌ازحد فعال‌اند. به یک گره منفرد گره سمی خودکار گفته می‌شود؛ در حالی که به غده‌ای با چندین گره گواتر سمی چند گرهی گفته می‌شود.
۲. کم‌کاری تیروئید
گاهی برعکس شرایط بالا اتفاق می‌افتد و تیروئید مقدار کمی هورمون تولید می‌کند. اینجاست که می‌گویند کم‌کاری تیروئید اتفاق افتاده است. وقتی هورمون تیروئید در بدن شما بسیار کم باشد، ممکن است احساس خستگی در شما ایجاد کند، وزن شما را افزایش بدهد و حتی قدرت تحمل سرما را از شما بگیرد.
علائم کم‌کاری تیروئید
تولید کم هورمون تیروئید به علائمی مانند موارد زیر منجر خواهد شد:
- افزایش وزن؛
- گرفتگی صدا؛
- خشکی پوست؛
- فراموشی متعدد؛
- احساس خستگی؛
- خشکی و زبری موها؛
- افزایش حساسیت به سرما؛
- دوره‌های قاعدگی سخت و شدید.
علل کم‌کاری تیروئید
بیماری‌ها و شرایطی که ممکن است باعث کم‌کاری تیروئید شود عبارت‌اند از:
- تیروئیدیت پس از زایمان: این وضعیت در ۵ تا ۹ درصد زنان پس از زایمان رخ می‌دهد و معمولا وضعیتی موقتی است.
- تیروئیدیت: به شرایط التهاب (تورم) غده تیروئید تیروئیدیت گفته می‌شود. تیروئیدیت ممکن است میزان هورمون‌های تیروئید شما را کاهش دهد.
- کمبود ید: تیروئید برای تولید هورمون از ید استفاده می‌کند. کمبود ید مسئله‌ای است که چندین میلیون نفر در سراسر جهان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
- تیروئیدیت هاشیموتو: تیروئیدیت هاشیموتو نوعی بیماری خودایمنی است که در آن سلول‌های بدن به تیروئید حمله می‌کنند و به آن آسیب می‌رسانند. این بیماری ارثی است.
- غده تیروئید غیرفعال: گاهی غده تیروئید از بدو تولد به‌درستی کار نمی‌کند. از هر ۴هزار نوزاد ۱ نوزاد با این شرایط مواجه می‌شود. اگر این مشکل درمان نشود، کودک در آینده هم از نظر جسمی و هم از نظر روانی با مشکلاتی روبه‌رو خواهد شد. برای بررسی عملکرد تیروئید نوزادان در بیمارستان از آنها آزمایش خون گرفته می‌شود.
چه کسانی به مشکلات تیروئید مبتلا می‌شوند؟
بیماری‌های تیروئید هرکسی از جمله مردان، زنان، نوزادان، نوجوانان و افراد مسن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد و با افزایش سن (در زنان، اغلب بعد از یائسگی) توسعه یابد. طبق نتایج بررسی‌ها و مطالعات محققان، امکان ابتلای زن به این بیماری حدود ۵ تا ۸ برابر بیشتر از مرد است.
در شرایط زیر، ممکن است بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری تیروئید قرار داشته باشید:
- سابقه خانوادگی بیماری تیروئید دارید؛
- بیش از ۶۰ سال سن دارید (به‌خصوص در خانم‌ها)؛
- پیش از این، تحت درمان بیماری تیروئید (تیروئیدکتومی) بوده‌اید؛
- دارویی مصرف می‌کنید که دارای مقدار زیادی ید (آمیودارون) است؛
- مبتلا به یکی از بیماری‌های کم‌خونی پرنیشیوس، دیابت نوع ۱، نارسایی غدد فوق کلیوی، لوپوس، آرتریت روماتوئید، سندرم شوگرن و سندرم ترنر هستید.
تشخیص مشکلات تیروئید
گاهی تشخیص بیماری‌های تیروئید دشوار است؛ زیرا علائم آن به‌راحتی با سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته می‌شود. خوشبختانه آزمایش‌هایی وجود دارد که می‌تواند مشخص کنید علائم شما به‌خاطر وجود مشکلات تیروئید است یا بیماری دیگر. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر است:
- آزمایش خون؛
- معاینه فیزیکی؛
- آزمایش‌های تصویربرداری.
۱. آزمایش خون
یکی از راه‌های بسیار قطعی برای تشخیص مشکلات تیروئید آزمایش خون است. آزمایش خون تیروئید برای اندازه‌گیری میزان هورمون‌های تیروئید در خون و بررسی عملکرد غده تیروئید استفاده می‌شود. در این آزمایش، هم پرکاری و هم کم‌کاری تیروئید تشخیص داده خواهند شد. آزمایش خون خاصی که برای بررسی عملکرد تیروئید شما انجام می‌شود ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- هورمون محرک تیروئید (TSH): این هورمون در غده هیپوفیز تولید می‌شود و تعادل هورمون‌های تیروئید (از جمله T۴ و T۳) را در جریان خون تنظیم می‌کند. این معمولا اولین آزمایشی است که پزشک شما برای بررسی عدم‌تعادل هورمون تیروئید انجام می‌دهد. بیشتر اوقات، کمبود هورمون تیروئید (کم‌کاری تیروئید) با افزایش سطح TSH همراه است؛ در حالی که مقدار زیاد هورمون تیروئید (پرکاری تیروئید) با سطح پایین TSH همراه است. اگر سطح TSH غیرطبیعی باشد، برای ارزیابی دقیق‌تر، سطح هورمون‌های تیروئید از جمله تیروکسین (T۴) و تری یدوتیرونین (T۳) اندازه‌گیری می‌شود. بازه طبیعی TSH در بزرگ‌سالان بین ۰٫۴ تا ۴٫۵ mlU/L (واحد بین‌المللی میلی به ازای هر لیتر) است.
- T۴: آزمایش تیروکسین برای بررسی مشکلاتی نظیر کم‌کاری تیروئید و پرکاری تیروئید و نظارت بر درمان اختلالات تیروئید استفاده می‌شود. سطح پایین T۴ با کم‌کاری تیروئید مرتبط است؛ در حالی که سطح بالای T۴ ممکن است نشان‌دهنده پرکاری تیروئید باشد. محدوده T۴ طبیعی برای بزرگ‌سالان ۵٫۰ تا ۱۱٫۰ میکروگرم بر دسی‌لیتر خون است.
- FT۴: تیروکسین آزاد یا FT4 روشی برای اندازه‌گیری T۴ است که اثر پروتئین‌هایی را که به‌طور طبیعی به T۴ متصل‌اند و ممکن است از اندازه‌گیری دقیق جلوگیری کنند از بین می‌برد. محدوده طبیعی FT۴ برای بزرگ‌سالان ۰٫۹ تا ۱٫۷ نانوگرم بر دسی‌لیتر خون (ng/dL) است.
- T3: آزمایش‌های تری یدوتیرونین به تشخیص پرکاری تیروئید یا نشان‌دادن شدت پرکاری تیروئید کمک می‌کند. دامنه طبیعی تری یدوتیرونین ۱۰۰ تا ۲۰۰ نانوگرم بر دسی‌لیتر است.
- FT3: تری یدوتیرونین آزاد روشی برای اندازه‌گیری T۳ است که اثر پروتئین‌هایی را که به‌طور طبیعی به T۳ متصل می‌شوند از بین می‌برد. محدوده طبیعی تری یدوتیرونین آزاد ۲٫۳ تا ۴٫۱ پیکوگرم بر میلی‌لیتر است.
آزمایش‌های بیشتر
گاهی این آزمایش‌ها برای تشخیص مشکلات تیروئید کافی نیستند و پزشک انجام آزمایش‌های دیگری را نیز توصیه می‌کند. برخی از این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:
- آزمایش آنتی‌بادی‌های تیروئید: این آزمایش‌ها به شناسایی انواع مختلف بیماری‌های خودایمنی تیروئید کمک می‌کند. آزمایش‌های متداول آنتی‌بادی تیروئید شامل آنتی‌بادی‌های میکروزومی (آنتی‌بادی‌های پراکسیداز تیروئید یا آنتی‌بادی‌های TPO)، آنتی‌بادی‌های تیروگلوبولین (TG) و آنتی‌بادی‌های گیرنده تیروئید (ایمونوگلوبولین تحریک‌کننده تیروئید [TSI] و ایمونوگلوبولین‌های مسدودکننده تیروئید [TBI]) هستند.
- آزمایش کلسی تونین (Calcitonin): از این آزمایش برای تشخیص هایپرپلازی سلول C و سرطان مدولاری تیروئید، که هر دو از اختلالات نادر تیروئید هستند، استفاده می‌شود.
- آزمایش تیروگلوبولین: این آزمایش برای تشخیص تیروئیدیت (التهاب تیروئید) و نظارت بر درمان سرطان تیروئید استفاده می‌شود.
۲. معاینه فیزیکی
روش دیگر برای بررسی سریع تیروئید، معاینه فیزیکی در مطب پزشک است. این آزمایش بسیار ساده و بدون درد است که در آن پزشک گردنتان را برای بررسی هرگونه رشد یا بزرگ‌شدن تیروئید لمس می‌کند.
۳. آزمایش‌های تصویربرداری
در بسیاری از موارد، نگاهی به خود تیروئید به بسیاری از سؤالات در این زمینه پاسخ می‌دهد. آزمایش تصویربرداری به‌نام اسکن تیروئید به پزشک شما اجازه می‌دهد به تیروئید نگاه کند و افزایش اندازه، شکل یا رشد گره را بررسی کند.
درمان مشکلات تیروئید
درمان تیروئید پرکار
- مسدودکننده‌های بتا: این داروها میزان هورمون‌های بدن شما را تغییر نمی‌دهند، اما به کنترل علائم کمک می‌کنند.
- داروهای ضدتیروئید (متی مازول و پروپیل تیوراسیل): اینها داروهایی‌اند که تولید هورمون در تیروئید را متوقف می‌کنند.
- ید رادیواکتیو: این روش درمانی به سلول‌های تیروئید آسیب می‌رساند و از ایجاد سطح بالایی از هورمون‌های تیروئید جلوگیری می‌کند.
- جراحی: گاهی پزشک با جراحی (تیروئیدکتومی) بخشی از تیروئید شما یا کل آن را برمی‌دارد و با این کار از تولید هورمون جلوگیری می‌کند. با این کار، باید تا آخر عمر به مصرف هورمون‌های جایگزین تیروئید نیاز خواهید داشت.
درمان تیروئید کم‌کار
- داروهای جایگزین تیروئید: این دارو روشی مصنوعی برای افزودن هورمون‌های تیروئید به بدن است. دارویی که معمولا برای این منظور استفاده می‌شود لووتیروکسین نام دارد.
آیا در صورت ابتلا به دیابت، احتمال ابتلا به بیماری‌های تیروئید بیشتر است؟
اگر به دیابت مبتلا هستید، بیشتر از سایر افرادی که دیابت ندارند در معرض خطر ابتلا به بیماری تیروئید هستید. دیابت نوع ۱ نوعی بیماری خودایمنی است. اگر اختلال خودایمنی داشته باشید، به‌احتمال زیاد به بیماری خودایمنی دیگر نیز مبتلا خواهید شد. آزمایش منظم برای بررسی مشکلات تیروئید توصیه می‌شود. مبتلایان به دیابت نوع ۱ ممکن است بیشتر از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ آزمایش شوند.
اگر مبتلا به دیابت هستید و آزمایش تیروئیدتان هم مثبت شده است، این موارد را رعایت کنید:
- به‌اندازه کافی بخوابید؛
- به‌طور منظم ورزش کنید؛
- مراقب رژیم غذایی خود باشید؛
- طبق نظر پزشک، به‌طور منظم آزمایش بدهید؛
- تمام داروهای خود طبق دستور پزشک مصرف کنید.
و اما سخن پایانی…
بیماری‌های تیروئید معمولا بیماری‌هایی‌اند که تا آخر عمر باید مدام آن را کنترل کنید. ممکن است مدتی طول بکشد تا گزینه درمانی مناسب برای شما پیدا شود و سطح هورمون‌های شما کنترل شود، اما این باعث مختل‌شدن زندگی شما نخواهد شد. اگر درمورد مشکلات تیروئید و روش‌های تشخیص و درمان آن توصیه یا تجربه‌ای دارید، خوش‌حال می‌شویم در بخش «ارسال دیدگاه» آن را با ما و سایر دوستان در میان بگذارید.
