جیوه نوعی فلز سنگین است که به‌مقدار خیلی کم در بعضی محصولات خانگی هم وجود دارد. مسمومیت با جیوه زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در تماس با جیوه یا هوای آلوده به آن قرار می‌گیرد یا مقدار زیادی از آن را می‌خورد. معمولا مقدار بسیار کم جیوه ایمن در نظر گرفته می‌شود، اما مقدار زیادش اثرات مخرب زیادی بر سلامت دارد. برای آشنایی بیشتر با این مسمومیت، علائم، عوارض و روش‌های درمان آن تا انتهای مقاله همراهمان باشید.
مسمومیت با جیوه چیست؟
جیوه نوعی نوروتوکسین است که می‌تواند به بافت عصبی بدن آسیب بزند و بر عملکرد سیستم عصبی اثر منفی بگذارد. این فلز در دمای اتاق مایع است و بخار آن می‌تواند وارد هوا شود. مقدار جیوه‌ای که روزانه با آن در ارتباط هستیم خیلی کم است، اما تجمع آن در بدن می‌تواند خطرناک باشد.
علت مسمومیت با جیوه
عامل اصلی مسمومیت جیوه مصرف غذاهای دریایی است، اما این مسمومیت می‌تواند از طریق فرایندهای صنعتی، کارهای دندان‌پزشکی، رنگ‌های قدیمی، دماسنج یا دستگاه‌های فشار خون هم منتقل شود.
انواع مسمومیت با جیوه و علائم هرکدام
۱. متیل جیوه
یکی از شایع‌ترین انواع مسمومیت با جیوه تماس با متیل جیوه است. معمولا افرادی دچار این مسمومیت می‌شوند که ماهی یا صدف حاوی مقدار زیادی متیل جیوه می‌خورند. مسمومیت با متیل جیوه به ۲ صورت اتفاق می‌افتد:
- خوردن یک ماهی که حاوی مقدار زیادی جیوه باشد.
- خوردن مقدار زیادی ماهی.
این جیوه از طریق آب وارد بدن ماهی می‌شود، بنابراین تقریبا همه ماهیها مقداری جیوه دارند. ماهی‌های بزرگ‌تر ممکن است جیوه بیشتری داشته باشند، زیرا از سایر ماهیها تغذیه می‌کنند که آنها هم حاوی جیوه هستند. کوسه و اره‌ماهی بیشترین میزان جیوه را دارند. ماهی تن چشم‌درشت، مارلین و شاه‌ماهی خال‌خالی هم حاوی مقدار زیادی جیوه هستند. همچنین مصرف مقدار زیاد صدف هم می‌تواند موجب مسمومیت جیوه شود. هفته‌ای یکی‌دو بار مصرف بعضی از ماهیها مشکلی ایجاد نمی‌کند، از جمله:
- ماهی تن؛
- سالمون؛
- گربه‌ماهی؛
- میگو؛
- هامور.
علائم مسمومیت با متیل جیوه عبارت‌اند از:
- ضعف عضلانی؛
- ازدست‌دادن تعادل؛
- ازدست‌دادن دید محیطی (دید جانبی)؛
- احساس سوزن‌سوزن‌شدن دست‌ها و پاها و اطراف دهان؛
- اختلال تکلم یا شنوایی؛
- مشکل راه‌رفتن.
۲. فلز جیوه
نوع دیگری از مسمومیت با این ماده تماس با بخار فلز جیوه است. این مسمومیت زمانی اتفاق می‌افتد که مثلا ظرف حاوی فلز جیوه بشکند و بخار فلز در هوا پخش شود. علائم تنفس بخار جیوه عبارت‌اند از:
- لرز؛
- تغییر خلق‌و‌خو؛
- مشکل خواب؛
- ضعف، انقباض عضلانی یا کاهش حجم عضلانی؛
- سردرد؛
- تغییر وضعیت پاسخ عصبی؛
- کاهش توانایی تفکر؛
- اختلال عملکرد کلیه، مشکلات ریوی یا حتی مرگ (در صورت مسمویت شدید).
۳. سایر انواع مسمومیت با جیوه
جیوه غیرآلی گاهی در محصولات روزمره خانگی هم وجود دارد، مثل:
- قارچ‌کش‌ها؛
- مواد نگهدارنده؛
- ضدعفونی‌کننده‌ها؛
- نوع خاصی از طلا؛
- دماسنج؛
- ماده پرکننده دندان؛
- محصولات روشن‌کننده پوست و محصولات ضدپیری.
این نوع مسمومیت از طریق مجرای گوارشی و کلیه جذب می‌شود و علائم آن عبارت‌اند از:
- جوش‌های پوستی؛
- ضعف عضلانی؛
- تغییرات خلقی؛
- کاهش حافظه؛
- اختلالات روانی.
اثر جیوه بر جنین و نوزادان
زمانی که خانم باردار زیاد ماهی یا صدف حاوی جیوه مصرف کند، ممکن است متیل جیوه به جنین آسیب بزند. تماس با جیوه می‌تواند بر رشد مغز و سیستم عصبی اثر منفی بگذارد. بعضی از کودکانی که قبل از تولد با متیل جیوه در تماس بوده‌اند، دچار چنین مشکلاتی شده‌اند:
- تفکر شناختی؛
- توجه؛
- صحبت‌کردن؛
- مهارت‌های حرکتی؛
- مهارت‌های بصری‌فضایی.
مسمومیت شدید قبل از تولد می‌تواند موجب فلج مغزی شود. این بیماری حرکت، وضعیت بدن و عضلات را دچار مشکل می‌کند. مقدار کم جیوه در دوران بارداری احتمالا موجب تأخیر رشد عصبی یا شناختی می‌شود.
علائم مسمومیت با جیوه در کودکان
- احساس سوزن‌سوزن‌شدن؛
- کاهش هماهنگی (آتاکسی)؛
- مشکلات بینایی یا شنوایی؛
- تشنج؛
- علائم ای.دی.اچ.دی (ADHD)؛
- مشکلات حافظه و تعادل؛
- بی‌حسی؛
- واکنش آهسته.
عوارض مسمومیت با جیوه
۱. آسیب عصبی
مقدار زیاد جیوه می‌تواند موجب تغییرات عصبی بلندمدت یا دائمی شود. از طرفی اثرات آن بر خردسالان در حال رشد بیشتر است. تماس با جیوه می‌تواند موجب مشکلات تکوینی مغز شود و بر عملکردهای جسمی از جمله مهارت‌های حرکتی اثر بگذارد. همچنین ممکن است کودکانی که سال‌های اول زندگی با جیوه تماس داشته‌اند، دچار اختلالات یادگیری شوند.
۲. تأثیر منفی بر باروری
جیوه می‌تواند موجب کاهش تعداد اسپرم، کاهش باروری و مشکلات مربوط به جنین از جمله بدشکلی، کاهش نرخ زنده‌مانی و کاهش رشد و اندازه جنین شود.
۳. مشکلات قلبی‌عروقی
جیوه سبب تجمع بیشتر رادیکال‌های آزاد در بدن می‌شود و سلول‌ها را در معرض آسیب قرار می‌دهد. این مسئله می‌تواند خطر مشکلات قلبی از جمله حمله قلبی و بیماری کرونری قلب را بیشتر کند.
تشخیص مسمومیت با جیوه
مسمومیت با جیوه را می‌توان با آزمایش خون، آزمایش ادرار یا آزمایش مو (در صورت تماس طولانی‌مدت با جیوه) تشخیص داد. معاینه بالینی توسط پزشک انجام می‌شود و درباره علائم و سابقه پزشکی شما سؤالاتی می‌پرسد.
درمان مسمومیت با جیوه
اولین قدم برای درمان، تشخیص منبع مسمومیت و ازبین‌بردن آن است. افرادی با مقدار زیاد جیوه در خون به کیلات‌درمانی نیاز دارند. در این نوع روش درمان، از مواد شیمیایی یا دارو برای حذف فلزات سنگین و سایر مواد از بدن استفاده می‌کنند. این مواد یا مستقیم به جریان خون وارد می‌شوند یا به صورت قرص خوراکی مصرف می‌شوند. سپس به جیوه یا سایر مواد سمی می‌چسبند و از طریق ادرار از بدن خارج می‌شوند.
پیشگیری از مسمومیت با جیوه
- رعایت رژیم غذایی که مقدار جیوه آن اندک باشد و محدودکردن مصرف ماهی‌های بزرگ به‌خصوص در دوران بارداری؛
- توجه به محصولات خانگی که روزانه مصرف می‌شوند؛
- کاهش استفاده از وسایل حاوی جیوه؛
- شستن بلافاصله دست‌ها در صورت تماس با جیوه.
شما بگویید
شما چقدر درباره مسمومیت با جیوه می‌دانستید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و برای افزایش آگاهی عزیزانتان، این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی برایشان بفرستید.
