نوزاد نارس به‌دلیل رشد ناکامل اندام‌هایش در خطر ابتلا به بیماری‌ها مختلف و مرگ است و باید مدتی در بیمارستان بستری شود و زیرنظر قرار بگیرد. در این مقاله علت تولد زودرس، ظاهر و ویژگی‌های نوزاد نارس و روش‌های مراقبت از او را توضیح داده‌ایم.
نوزاد نارس
نوزاد نارس یعنی نوزادی که قبل از ۳۷هفتگی بارداری مادر متولد می‌شود. مادران این نوزادان معمولا نمی‌دانند چگونه از نوزاد نارس خود مراقبت کنند و دچار ترس و وحشت می‌شوند. نوزادان نارس در معرض خطر ابتلا به بیماری هستند و هرچه زودتر از موعد به دنیا بیایند، این خطر بیشتر هم می‌شود. بنابراین نگهداری از نوزاد نارس در منزل بسیار سخت است.
علل تولد نوزاد نارس
متأسفانه علت نارس متولدشدن نیمی از نوزادان نارس مشخص نیست.
البته می‌توان برخی از علل را نام برد:
- بارداری چندقلو؛
- وجود مشکلاتی در رحم یا دهانهٔ رحم مادر؛
- ابتلای مادر به عفونت؛
- ابتلای مادر به نوعی بیماری مانند پره‌اکلامپسی که مادر را مجبور به پایان حاملگی و تولد زودهنگام جنین می‌کند؛
- ابتلای مادر به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت؛
- سابقه زایمان زودرس.
ظاهر انواع نوزاد نارس
نوزادان نارسی که بین ۳۶ تا ۳۷هفتگی بارداری مادر متولد می‌شوند شبیه نوزادانی هستند که دوره بارداری مادرشان تکمیل شده است. اما نوزادان خیلی نارس آن‌قدر کوچک هستند که حتی ممکن است هم‌اندازه دست شما باشند. این نوزادان ظاهری بسیار شکننده دارند:
- پوست این نوزادان ممکن است هنوز کاملا رشد نکرده باشد و شفاف و خشک و پوسته‌پوسته باشد. زیر پوست این نوزادان معمولا چربی وجود ندارد و باید آنها را گرم نگه داشت.
- پلک‌های نوزاد بسیار نارس در ابتدا بسته است و وقتی به ۳۰هفتگی برسد، تازه می‌تواند اطراف خود را ببیند.
- بدن نوزاد نارس ممکن است نتواند دما، تعداد تنفس‌ها و همچنین ضربان قلب را تنظیم کند. همچنین ممکن است وقتی نوزاد به اطراف می‌غلتد، بدنش خیلی سفت و خشک یا خمیده شود. او معمولا هوشیار نیست.
- نوزاد نارس موی کمی روی سرش دارد. در واقع روی سرش به‌جای موی معمولی، موهای بسیار نرم کرک‌مانند دارد.
- اندام تناسلی نوزاد نارس ممکن است کوچک و رشدنیافته باشد.
چرا نوزادان نارس به مراقبت‌های ویژه نیاز دارند؟
بدن نوزاد نارس کامل نشده است و به همین خاطر آماده زندگی در این دنیا نیست. بخش‌های مختلف بدن کوچک این نوزادان هنوز به‌خوبی رشد نکرده است، بخش‌هایی مانند:
- ریه‌ها؛
- دستگاه گوارش؛
- سیستم ایمنی؛
- پوست.
خوشبختانه فناوری پزشکی دنیای مدرن امکان زنده‌ماندن این نوزادان را فراهم می‌کند تا وقتی کاملا قوی شوند، به آنها فرصت رشد می‌دهد.
بیماری‌های احتمالی نوزادان نارس
بیماری‌هایی که ممکن است نوزادان نارس به آنها مبتلا شوند:
- مشکلات تنفسی؛
- بیماری‌های قلبی؛
- مشکلات دستگاه گوارش؛
- یرقان؛
- کم‌خونی؛
- عفونت.
بیشتر نوزادان نارس به‌سبب رشد ناقصشان در معرض ابتلا به انواع بیماری‌ها هستند و به مراقبت‌های ویژه نیاز دارند. نوزادان نارس ممکن است بعدها گرفتار مشکلات زیر شوند:
- دیر زبان بازکردن؛
- اختلال رشد و تحرک؛
- بیماری‌های دهان و دندان؛
- مشکلات بینایی یا شنوایی؛
- اختلال یادگیری و تفکر؛
- مسائل عاطفی و اجتماعی.
محاسبه سن واقعی نوزاد نارس
موقع بررسی رشد نوزاد نارس باید سن واقعی او را تشخیص دهید. در واقع با کم‌کردن سن تقویمی کودکتان (که از روز تولدش حساب می‌شود) از تعداد ماه‌هایی که زودتر به دنیا آمده است، می‌توانید سن واقعی او را تعیین کنید. مثلا اگر کودکتان ۶ماهه است و دو ماه زودتر از موعد به دنیا آمده، سن واقعی او ۴ ماه است. یعنی باید از نظر رشد او را نوزادی ۴ماهه بدانید. بیشتر متخصصان اطفال هنگام ارزیابی نوزادان نارس این محاسبه را حداقل تا ۲سالگی آنها انجام می‌دهند، چراکه نوزادان نارس معمولا در این سن از نظر رشد به همسالان خود می‌رسند.
بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان
بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان در واقع خانه و محیط محافظتی نوزاد نارس برای مدتی محدود است. بنابراین عاقلانه است که تا حد امکان با آن آشنا شوید.
در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادن، پرسنل دلسوز حضور دارند، سیستم‌های نظارت و هشدار و تجهیزات تنفسی و احیا وجود دارند و به متخصصان اطفال و خدمات ۲۴ساعته آزمایشگاهی دسترسی آسان دارید.
تعداد تجهیزات پیچیده این بخش گاهی ترسناک به نظر می‌رسد، اما اگر به عملکردهای متفاوت این دستگاه‌ها و تجهیزاتی که به کمکتان می‌آیند خوب فکر کنید، آرام می‌شوید و تمرکزتان را از دست نمی‌دهید.
سیستم‌های نظارت و هشدار
دستگاه‌های نظارت بسته به بیمارستان و بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان متفاوت‌اند، اما تمام آنها عملکردی مشابه دارند و این موارد را ثبت می‌کنند:
- ضربان قلب؛
- تعداد تنفس؛
- فشار خون؛
- دمای بدن.
همچنین با استفاده از دستگاه پالس‌اکسی‌متر مقدار اکسیژن خون نوزاد مدام اندازه‌گیری می‌شود.
ممکن است روی قفسه سینه، پاها، دست‌ها و قسمت‌های دیگر بدن نوزاد پدهای چسبی قرار داده شود. این پدها سیم‌هایی دارند که به صفحه‌نمایشی شبیه تلویزیون متصل شده‌اند و اعداد مختلفی را نمایش می‌دهند.
دستگاه‌های هشدار هم دوره‌ای فعال می‌شوند و در واقع وقتی این صدا شنیده می‌شود الزاما شرایط اضطراری پیش نیامده است. این وضعیت معمولی است و جای نگرانی ندارد.
تجهیزات مخصوص مراقبت از نوزادان نارس
۱. لولهٔ تراشه
این لوله نوعی تراشه است که در نای نوزاد گذاشته می‌شود و هوا و اکسیژن گرم و مرطوب را به او می‌رساند.
۲. دستگاه تنفس مصنوعی
گاهی به این دستگاه ماسک تنفسی هم گفته می‌شود. با استفاده از این دستگاه تنفس که به لوله تراشه متصل می‌شود، مقدار اکسیژن ورودی، فشار هوا و تعداد تنفس کنترل می‌شوند.
۳. فشار جریان هوای همواره مثبت
این روش تنفس مناسب نوزادانی است که به‌تنهایی می‌توانند نفس بکشند، اما نمی‌توانند هوا را وارد ریه کنند.
۴. هود اکسیژن
هود اکسیژن نوعی جعبه پلاستیکی شفاف است که به یک لوله وصل شده و اکسیژن را به نوزاد پمپاژ می‌کند.
روش‌های تغذیه نوزاد
برای تغذیه نوزاد بنا به نیاز او از تجهیزات مختلفی استفاده می‌شود.
۱. لوله‌های داخل وریدی
این لوله‌ها مواد مغذی را مستقیم به جریان خون نوزاد منتقل می‌کنند. این لوله‌ها برای نوزادان نارسی استفاده می‌شوند که هنوز دستگاه گوارش بدنشان به‌خوبی رشد نکرده است و به‌طور طبیعی توانایی بلعیدن و تنفس را ندارند. البته گاهی از این روش برای نوزادانی که مشکلات جسمی دیگری دارند هم استفاده می‌شود. در این روش لوله‌های داخل وریدی را در سر، دست یا پای نوزاد قرار می‌دهند.
۲. کاتتر ناف
در این روش با یک عمل جراحی ساده و بدون درد، لوله‌ای درون یکی از رگ‌های خونی بند ناف گذاشته می‌شود. البته این روش خطرهایی چون عفونت و ایجاد لخته خون هم دارد. بنابراین از این روش فقط در موارد بسیار بحرانی و وقتی نوزاد حداقل چند هفته به این نوع تغذیه نیاز داشته باشد استفاده می‌شود. این روش تغذیه برای نوزادانی که در شرایط بحرانی قرار دارند ایمن و مؤثرترین روش تغذیه است.
۳. تغذیه از راه دهان و بینی
در این روش تغذیه، لوله‌های باریک انعطاف‌پذیری را به بینی (لوله بینی‌معده) یا دهان (لوله دهان‌معده) متصل می‌کنند و مواد مغذی به معده نوزاد فرستاده می‌شود.
۴. کاتتر مرکزی کاشته از راه پیرامونی
کاتتر مرکزی کاشته از راه پیرامونی که به آن پیک لاین (PICC line) هم گفته می‌شود لوله‌ای درون‌وریدی است که درون سیاهرگ، بیشتر مواقع سیاهرگ بازوی نوزاد، قرار داده می‌شود. در واقع با این لوله می‌توان از یک سیاهرگ بزرگ‌تر استفاده کرد. از این روش زمانی استفاده می‌شود که مواد مغذی و دارو ممکن است به سیاهرگ‌های کوچک‌تر نوزاد صدمه بزند.
تجهیزات دیگر مراقبت از نوزاد نارس
۱. انکوباتور نوزاد
انکوباتور نوزاد دستگاهی است که برای مراقبت‌های ویژه از نوزاد نارس استفاده می‌شود. این دستگاه محیطی بسته و ایزوله ایجاد کرده و به‌طور مرتب دما، رطوبت و اکسیژن موردنیاز نوزاد را تأمین می‌کند.
۲. لامپ‌های بیلی
لامپ‌های بیلی نور فلوئورسنت آبی روشن دارند و درون انکوباتور نوزاد قرار داده می‌شوند تا زردی (یرقان) نوزاد را درمان کنند. زردی یا یرقان نوزاد موجب زردی پوست و چشم‌های نوزاد می‌شود.
پرسنل بخش مراقبت از نوزادان نارس
پرسنل بخش مراقبت از نوزادان نارس معمولا از این افراد تشکیل شده است:
- متخصص تنفسی؛
- کاردرمانگر؛
- متخصص تغذیه؛
- مشاور شیردهی؛
- داروساز؛
- مددکار اجتماعی؛
- متخصص نوزادان.
متخصص نوزادان در واقع پزشک اطفالی است که برای مراقبت از نوزادان نارس و بیمار دوره‌های آموزشی تکمیلی را گذرانده است.
باید با کارکنان این بخش به‌خوبی آشنا شوید. آنها اطلاعات خوب و مفیدی به شما خواهند داد. در ضمن وقتی بدانید نوزادتان از بهترین مراقبت‌های ممکن برخوردار است، آرامش خود را بازخواهید یافت.
مراقبت کانگورویی
مراقبت کانگورویی تکنیکی است که در آن نوزاد روی سینه بدون لباس مادر قرار می‌گیرد. در این حالت شکم نوزاد با شکم مادر در تماس خواهد بود و سر نوزاد بین سینه‌های مادر قرار می‌گیرد و طوری گذاشته می‌شود که گوش‌هایش بالای قلب مادر قرار بگیرند.
تحقیقات متعددی نشان داده‌اند که مراقبت کانگورویی فواید چشمگیری برای نوزاد دارد از جمله:
- مادر با کودک خود هماهنگی حرارتی دارد و اگر بدن کودک سرد شود، دمای بدن مادر افزایش یافته و او را گرم می‌کند و بالعکس.
- در مراقبت کانگورویی نوزاد به پستان مادر دسترسی آسان دارد و تماس پوست با پوست باعث افزایش تولید شیر مادر می‌شود.
- مراقبت کانگورویی نوزاد را به خوابی عمیق‌تر می‌برد و انرژی بیشتری برای سایر عملکردهای بدنش فراهم می‌شود و نوزاد وزن می‌گیرد. افزایش وزن موجب کم‌شدن مدت زمان بستری نوزاد در بیمارستان می‌شود.
- مراقبت کانگورویی پیوند نوزاد و مادر را قوی می‌کند.
شیردهی
همه می‌دانیم شیر مادر می‌تواند سیستم ایمنی بدن نوزاد و همچنین ارتباط عاطفی مادر و نوزاد را تقویت کند. اما وقتی نوزاد نارس متولد می‌شود، مادر نمی‌تواند به او شیر بدهد. بیشتر نوزادان نارسی که بین ۲۵ تا ۲۹هفتگی بارداری مادر متولد شده‌اند به‌صورت وریدی یا با لوله تغذیه می‌شوند.
اگر خودتان می‌خواهید به نوزادتان شیر بدهید، باید بلافاصله پس از تولد نوزاد به پزشک و پرستارها بگویید. در این صورت شیرتان برای زمانی که نوزاد بتواند از آن تغذیه کند ذخیره می‌شود. دستگاه گوارش و کنترل‌های الکترولیت نوزاد تعیین می‌کنند که او می‌تواند شیر مادر را که با کمک لوله تغذیه به نوزاد داده می‌شود هضم کند یا نه.
هنگامی که وضعیت نوزاد به ثبات رسید، خود مادر می‌تواند به او شیر بدهد. بیشتر نوزادانی که بین ۳۵ تا ۳۷هفتگی بارداری مادرشان به دنیا می‌آیند، بلافاصله با شیر مادر تغذیه می‌شوند.
زمان ترخیص نوزاد از بیمارستان
بیمارستان وقتی از ایمنی نوزاد نارس و شما و امکان نگهداری از نوزاد نارس در خانه مطمئن شود، نوزادتان را ترخیص می‌کند. کارکنان بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان نارس برای مراقبت از نوزاد نارس به شما و البته پدر نوزاد یاد می‌دهند که از نوزادتان چگونه مراقبت کنید.
همچنین در آینده باید مرتب با متخصص نوزاد یا اطفال در تماس باشید تا روند رشد نوزادتان بررسی شود.
طبیعی است پس از گذراندن مدت طولانی در بیمارستان، هنگام نگهداری از نوزاد نارس در خانه کمی نگران شوید اما پس از مدتی به محیط خانه عادت خواهید کرد.
کلام آخر
در منزل تا می‌توانید با ملایمت نوزادتان را نوازش کنید و با او حرف بزنید. تمام مراقبت‌هایی را که متخصصان نوزاد توصیه کرده‌اند انجام دهید تا رشد نوزادتان کامل شود. امیدواریم این مقاله راهنمای خوبی برایتان باشد. اگر تجربه‌ای در این زمینه دارید، خوشحال می‌شویم آن را با ما هم در میان بگذارید.
