آلزایمر از آن دسته بیماری‌هایی است که هرچه زودتر متوجهٔ آن شوید، کنترلش آسان‌تر خواهد بود. در این مطلب، درباره مراحل پیشرفت آلزایمر و اینکه هرکدام چقدر طول می‌کشند، صحبت خواهیم کرد.
آلزایمر یک بیماری پیش‌رونده است
خواه خودتان به آلزایمر مبتلا باشید یا فردی از اعضای خانواده، این بیماری پیش‌رونده به‌آرامی روی زندگی روزمرهٔ شما تأثیر خواهد گذاشت. اولین گام برای مدیریت این بیماری، کسب اطلاعات بیشتر درباره همهٔ ابعاد آن، از نحوهٔ پیشرفت بیماری گرفته تا گزینه‌های درمانی است.
آلزایمر رایج‌ترین نوع از بیماری زوال عقل (دمانس) است. زوال عقل اصطلاحی عمومی برای کاهش توانایی‌های ذهنی است. فرد مبتلا به آلزایمر به‌تدریج توانایی‌اش را در موارد زیر از دست می‌دهد:
- به‌یادآوردن چیزها؛
- فکرکردن؛
- قضاوت‌کردن یا سنجیدن چیزی؛
- صحبت‌کردن یا یافتن کلمات؛
- حل مسئله؛
- توصیف خودش؛
- حرکت‌کردن.
در مراحل اولیه، بیماری آلزایمر می‌تواند در کارهای روزمرهٔ بیمار اختلال ایجاد کند. در مراحل بعدی، بیمار برای انجام کارهای روزمره‌اش به دیگران وابسته خواهد بود. در کل، این بیماری هفت مرحله دارد.
هنوز درمان کامل برای این بیماری پیدا نشده است، اما برخی درمان‌ها و مداخلات پزشکی می‌توانند به کاهش پیشرفت آن کمک کنند. با دانستن اینکه در هر مرحله چه‌چیزی در انتظارتان است، می‌توانید برای اتفاقات آینده آماده باشید.
مراحل کلی بیماری آلزایمر
معمولا بیماری آلزایمر طی مراحل زیر پیشرفت می‌کند:
| سطح | متوسط بازهٔ زمانی |
| خفیف یا سطح اولیه | ۲ تا ۴ سال |
| متوسط یا سطح میانی | ۲ تا ۱۰ سال |
| شدید یا سطح آخر | ۱ تا ۳ سال |
مرحله اول: حالات پیش‌بالینی آلزایمر (هنوز اختلالی ایجاد نشده است)
در این مرحله نشانهٔ خاصی وجود ندارد و فقط ممکن است این را بدانید که باتوجه‌به سابقهٔ خانوادگی‌تان درمعرض خطر ابتلا به آلزایمر قرار دارید. پزشک ممکن است برخی نشانگر‌های زیستی را در شما تشخیص دهد و احتمال بدهد که امکان ابتلا به این بیماری در شما وجود دارد.
پزشک هنگام معاینه از شما درباره مشکلات حافظه سؤال خواهد کرد. بااین‌حال معمولا در مرحلهٔ اول، نشانه‌های قابل‌ملاحظه‌ای مشاهده نمی‌شود. این مرحله ممکن است سال‌ها یا دهه‌ها طول بکشد.
در این مرحله هنوز کاملا مستقل عمل می‌کنید و به کسی نیاز ندارید. حتی ممکن است ندانید که بیمار هستید.
مرحله دوم: اختلال بسیار خفیف یا فراموشی عادی
به‌طورمعمول آلزایمر در افراد مسن‌تر از ۶۵ سال مشاهده می‌شود. در این سن، مشکلاتی مانند فراموشی تقریبا رایج است.
اما قدرت حافظه بیمارانی که در مرحلهٔ دوم آلزایمر هستند، نسبت به افراد هم‌سن‌وسالشان که آلزایمر ندارند، با سرعت بیشتری کاهش می‌یابد. به‌عنوان مثال، ممکن است برخی کلمات آشنا، اسم اعضای خانواده یا اینکه چه‌چیزی را کجا گذاشته‌اند، فراموش کنند.
نشانه‌های بیماری در مرحلهٔ ۲ با فعالیت‌های اجتماعی یا کار فرد تداخل پیدا نمی‌کند. مشکلات حافظه بسیار خفیف است و ممکن است دوستان یا خانواده متوجهٔ آن نشوند.
مرحله سوم: اختلال یا ناتوانی ذهنی خفیف
نشانه‌های آلزایمر درطی مرحلهٔ سوم هنوز به‌خوبی قابل‌تشخیص نیست. با اینکه کل این مرحله حدود هفت سال طول می‌کشد، نشانه‌ها درطی یک دورهٔ دو تا چهارساله به‌آهستگی آشکارتر می‌شوند. در این مرحله فقط افراد نزدیک به این شخص ممکن است متوجه علائم شوند. کیفیت کار فرد در این مرحله کاهش می‌یابد و ممکن است در یادگیری مهارت‌های جدید با مشکل مواجه شود.
سایر علائم بیمار در مرحلهٔ سوم عبارت‌اند از:
- گم‌شدن حتی در مسیرهای آشنا؛
- مشکل در به‌یادآوردن درست کلمات یا نام‌ها؛
- ناتوانی در به‌خاطرسپردن چیزی که همان لحظه برایش خوانده‌اید؛
- به‌خاطرنیاوردن اسامی تازه یا افراد جدید؛
- گم‌کردن چیزهای ارزشمند یا فراموش‌کردن اینکه آنها را کجا گذاشته است؛
- کاهش تمرکز در زمان انجام آزمایش‌ها؛
پزشک ممکن است درهنگام معاینه از بیمار چیزهای بیشتری بپرسد تا کشف کند که حافظه‌اش تا چه اندازه‌ای تحت‌تأثیر قرار گرفته است.
در این مرحله فرد مبتلا ممکن است به مشاوره نیاز داشته باشد، به‌ویژه اگر مسئولیت شغلی پیچیده‌ای برعهده‌اش است. این افراد ممکن است کمی اضطراب داشته باشند و از پذیرش بیماری سر باز بزنند.
مرحله چهارم: آلزایمر خفیف یا ناتوانی ذهنی متوسط
مرحلهٔ چهارم حدود دو سال طول می‌کشد. در این مرحله، نشانه‌های آغاز بیماری آلزایمر قابل‌تشخیص است. فرد مبتلا مشکل بیشتری با کارهای هرروزهٔ خود خواهد داشت، اما نه در کارهای ساده. تغییرات خلق‌وخو مانند گوشه‌گیری و نپذیرفتن بیماری مشهودتر است. در این مرحله، واکنش هیجانی به‌ویژه در موقعیت‌های چالش‌برانگیز اغلب کاهش می‌یابد.
علائم جدیدی که در مرحلهٔ چهارم پدیدار می‌شوند عبارت‌اند از:
- کاهش سطح آگاهی از رویدادهای درحال‌وقوع یا تازه‌رخ‌داده؛
- ازدست‌دادن خاطرات شخصی گذشته؛
- مشکل در رسیدگی به امور مالی و صورت‌حساب‌ها؛
- ناتوانی در شمارش روبه‌عقب از ۱۰۰ با ۷ تا، ۷ تا کم‌کردن (۹۳، ۸۶، ۷۹، ۷۲، ۶۵،…)؛
همچنین، پزشک علائم زوال در موارد مرحلهٔ ۳ را نیز بررسی می‌کند؛ اما در این مرحله، معمولا آن علائم تغییری نمی‌کنند.
بیمار هنوز هم ممکن است شرایط آب‌وهوا را تشخیص دهد، رویدادهای مهم و نشانی‌ها را به‌خاطر بیاورد، اما برای نوشتن چک، سفارش غذا و خرید موادغذایی کمک بخواهد.
مرحله پنجم: زوال عقل متوسط یا ناتوانی ذهنی نسبتا شدید
مرحلهٔ پنجم بیماری آلزایمر حدود یک سال و نیم طول می‌کشد. در این مرحله، فرد به حمایت بیشتری نیاز دارد. اگر ببیند که اطرافیانش به اندازهٔ کافی از او حمایت نمی‌کنند، احساس خشم و بدگمانی به آنها پیدا می‌کند. در این مرحله، بیمار اسم خودش و نزدیک‌ترین اعضای خانواده را می‌داند اما به‌سختی می‌تواند رویدادهای مهم، آب‌وهوا یا نشانی فعلی‌اش را به یاد آورد. همچنین در به‌خاطرآوردن زمان یا مکان، گیج و سردرگم می‌شود و نمی‌تواند روبه‌عقب بشمارد.
بیماران در این مرحله برای کارهای روزمره به کمک نیاز دارند و دیگر نمی‌توانند به‌شکل مستقل زندگی کنند. هنوز بهداشت فردی و خوردن غذا برای این افراد بغرنج نشده است، اما ممکن است در انتخاب لباس مناسب برای شرایط آب‌وهوایی حاکم یا رسیدگی به امور مالی زندگی، مشکل داشته باشند.
مرحله ششم: آلزایمر نسبتا شدید
درطی مرحلهٔ ۶، پنج زیرمرحلهٔ قابل‌شناسایی وجود دارد که به‌مدت دو سال و نیم پیشرفت می‌کنند.
ششم ـ a. لباس‌ها: بیماری که درمرحلهٔ ششم آلزایمر است، علاوه‌بر ناتوانی در انتخاب لباس، برای پوشیدن درست آنها هم به کمک نیاز خواهد داشت.
ششم ـ b. بهداشت: مشکل بهداشت بیمار با بهداشت دهان و دندان آغاز می‌شود و حتی برای تنظیم دمای آب قبل از حمام به کمک نیاز خواهد داشت.
ششم ـ c تا e. توالت: در ابتدا برخی از بیماران، کشیدن سیفون یا دورریختن دستمال‌توالت را فراموش می‌کنند. سپس با پیشرفت بیماری، کنترل مثانه و مجاری ادراری‌شان را از دست خواهند داد و برای تمیزکردن خودشان به کمک نیاز خواهند داشت.
در مرحلهٔ ۶، حافظهٔ بیمار حتی درباره اخبار روز و رویدادهای زندگی‌شان خیلی بدتر شده است. شمارش روبه‌عقب حتی ۱۰ تا، ۱۰ تا هم برایش مشکل است. بیمار حتی ممکن است افراد خانواده‌اش را با دیگران اشتباه بگیرد و تغییرات شخصیتی از خودش بروز دهد. ممکن است موارد زیر هم برایش پیش بیاید:
- ترس از تنها ماندن؛
- بی‌قراری؛
- ناامیدی؛
- خجالت؛
- بدگمانی عادی؛
- بدگمانی وهم‌آلود یا پارانویا.
برخی بیماران در این مرحله لکنت‌زبان می‌گیرند و این ناامیدشان می‌کند. به‌همین‌دلیل در این مرحله بیماران برای مشکلات رفتاری و اختلالات روانی خودشان همچنان باید به مشاوره ادامه بدهند.
بیماران در این مرحله به مراقبت‌های شخصی از کارهای روزانه گرفته تا بهداشت نیاز ضروری دارند. ممکن است درطول روز بیشتر بخوابند و شب‌ها سرگردان در منزل بچرخند. اگر کسی از آنها مراقبت نکند، احتمال دارد از منزل خارج شوند.
مرحله هفتم: آلزایمر شدید
مرحلهٔ ۷ هم چند زیرمرحله دارد که تا مرحلهٔ نهایی، هرکدام از آنها یک سال تا یک سال و نیم طول می‌کشد.
هفتم ـ a: کلا در حد شش کلمه یا کمتر صحبت می‌کنند. پزشک درطول صحبت با آنها ممکن است بارها مجبور شود سؤالاتش را تکرار کند.
هفتم ـ b: فقط درحد یک کلمه صحبت می‌کنند که آن‌هم به‌زور قابل‌تشخیص است.
هفتم ـ c: رفتارها و حرکاتشان کُند است.
هفتم ـ d: حتی نمی‌توانند به‌تنهایی بنشینند.
هفتم ـ e: حرکات عبوسانۀ صورت، جایگزین لبخندشان می‌شود.
هفتم ـ f: دیگر قادر به بالا نگه‌داشتن سرشان نیستند (سرشان مدام روی سینه خم شده است).
در این مرحله حرکات بدن بیمار خشک‌تر می‌شود و به درد شدید می‌انجامد. حدود ۴۰ درصد از بیماران مبتلا به آلزایمر دچار انقباض موضعی یا کوتاه‌شدن و سخت‌شدن عضلات، تاندون‌ها و سایر بافت‌ها می‌شوند. همچنین ممکن است واکنش‌های غیرارادی سراغشان بیاید؛ مثلا لب‌هایشان طوری تکان می‌خورد که انگار مانند نوزاد درحال مکیدن چیزی هستند.
در این مرحله، بیمار دیگر دربرابر محیط، واکنش نشان نمی‌دهد. تقریبا برای تمام کارهای روزانه ازجمله غذاخوردن یا حرکت‌کردن به کمک نیاز دارد. برخی از بیماران توانایی حرکت را به‌طور کامل از دست خواهند داد. در این مرحله، مرگ به دلایل مختلف اتفاق می‌افتد و رایج‌ترین علت آن ذات الریه است.
پیشگیری و درمان
اگرچه درمان قطعی برای آلزایمر وجود ندارد، درمان و پیشگیری می‌تواند سرعت روند هر مرحله را کاهش دهد. هدف درمان درواقع مدیریت عملکرد ذهنی و رفتار بیمار و کاهش سرعت بروز نشانه‌هاست.
تغییرات رژیم غذایی، مکمل‌ها، تمرینات بدنی و ذهنی و داروها می‌توانند اثرات مثبتی روی نشانه‌های آلزایمر داشته باشند. داروها به‌منظور تنظیم انتقال‌دهنده‌های عصبی برای تفکر، به‌یادآوردن و مهارت‌های ارتباطی تجویز می‌شوند، اما این داروها بیماری را درمان نمی‌کنند. حتی ممکن است بعد از مدتی، دیگر مؤثر نباشند. ممکن است فرد مبتلا به آلزایمر برای به‌یادآوردن اینکه باید دارو بخورد هم به کمک نیاز داشته باشد.
درمان نشانه‌های رفتاری ازطریقِ مشاوره و روان‌درمانی می‌تواند مفید باشد. وقتی این نشانه‌ها تسکین می‌یابند، بیمار احساس راحتی بیشتری دارد و کار مراقبان او هم آسان‌تر می‌شود.
گاهی اوقات پزشکان داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب را برای کنترل خلقی و مشکلات رفتاری بیمار تجویز می‌کنند.
تمرینات با شدت متوسط مانند پیاده روی می‌تواند خلق‌وخوی فرد را بهبود بخشد و مزایایی برای سلامتی اندام‌های حیاتی بدن ازجمله قلب، مفاصل و ماهیچه‌ها داشته باشد. بااین‌حال، برخی افراد مبتلا به آلزایمر به‌دلیل مشکلات حافظه نباید تنها پیاده‌روی بروند یا اینکه به‌تنهایی در بیرون از منزل ورزش کنند.
آلزایمر پایان زندگی نیست
آلزایمر یک بیماری پیش‌رونده است. افرادی که به آن مبتلا می‌شوند به‌طور متوسط چهار تا هشت سال پس از تشخیص، عمر می‌کنند. اگر آلزایمر را به‌موقع تشخیص بدهید و بدانید در هر مرحله از این بیماری، چه‌چیزی در انتظارتان است و از خانواده و دوستان هم کمک بگیرید، مقابله با آن آسان‌تر خواهد بود.
آلزایمر پایان زندگی نیست و می‌توان سال‌ها آن را کنترل کرد. اگر عضوی از خانواده‌تان به این بیماری مبتلاست و مسئولیت مراقبت از او به‌عهدهٔ شماست، پابه‌پای او در این مراحل پیش بروید و از پزشکتان یا مشاور بپرسید که چطور می‌توانید به بیمارتان کمک کنید. درمراحل پیشرفته‌تر بیماری، می‌توانید از افراد متخصص در نگهداری سالمندانِ مبتلا به آلزایمر کمک بگیرید.
آیا در خانواده و اطرافیان خودتان فردی را دارید که این نشانه‌ها را در آنها تشخیص داده باشید؟ فکر می‌کنید اگر به آنها بگویید این نشانه‌ها در آنها هست، چه عکس‌العملی نشان دهند؟ لطفا با ما هم درمیان بگذارید.
