منابع انسانی بخشی حیاتی در هر سازمان است. تغییرات سریع فناوری، بعد از انقلاب صنعتی در قرن ۱۸ لزوم تخصصی‌شدن وظایف و جذب نیروهای متخصص را مشخص کرد. امروز همه می‌دانند که وجود نیروی انسانی مناسب در هر سازمانی یکی از ابعاد اصلیِ تولید است. منابع انسانی باید طوری مدیریت شوند که تمامی افراد و اعضای سازمان را تحت پوشش خود قرار بدهد. امروز، منابع انسانی تنها معطوف به ملزومات کاری در سازمان، ارزیابی‌ها، اخراج از خدمت و سایر امور مشخص نیست. این روزها مدیریت منابع انسانی به بخشی حیاتی در امور مدیریتی بدل شده است و حتی ابعاد جدیدی ازجمله مدیریت منابع انسانی سبز به آن اضافه شده است.
در سال‌های اخیر، کسب‌وکارهای گوناگون از ابزاری راهبردی با عنوان مدیریت منایع انسانی سبز بهره می‌برند. این راهبرد جدید نیز در راستای رسیدن به مزیت های رقابتی پیگیری می‌شود. سیستم‌های مدیریت محیط زیست به طراحی و ارائه ساختارهایی می‌پردازند که به‌واسطه‌ی آنها ماحصل کسب‌وکارهای گوناگون کمتر به محیط زیست آسیب وارد کنند.
نقش مدیریت منابع انسانی سبز در موفقیت سازمان
مدیریت منابع انسانی سبز یکی از مهم‌ترین ابعاد سیستم‌های منابع انسانی محیط زیست است. اکنون، زمانی است که کسب‌وکارهای گوناگون برای دست‌یابی به مزیت‌های رقابتی چشمگیر نیازمند به‌کارگیری راهبردهای محیط زیستی هستند.
موفقیت این راهبردها ارتباط مستقیمی با اقدامات و تصمیم گیری صحیح دارد. در این فرایند، آنچه سازمان را به سوی موفقیت هرچه بیشتر سوق می‌دهد، میزان آگاهی کارکنان از محیط زیست، حفاظت از آن و البته مسئولیت پذیری نسبت به آن است.
در سال‌های اخیر بیشتر سازمان‌ها توجه به محیط زیست را در سطح دنبال کرده‌اند، اما از این نکته بسیار مهم غافل بوده‌اند که باید در درجه‌ی اول، کارکنان خود را نسبت به این موضوع تازه آموزش بدهند و آگاه سازند. برای نمونه اگر کارکنان و منابع انسانی از مسائل مهمی چون فنون مدیریت زائدات و زباله‌های تولیدشده، محصولات سازگار با محیط زیست، محصولا سبز و مراوده با شرکای محیط زیستی آگاه نباشند، اقدامات سازمان با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد.
در یک کلام می‌توان گفت، اگر سازمان از وجود نیروهایی آگاه به مقوله‌ی محیط زیست بهره نبرد، احتمال موفقیت او در این زمینه در ایجاد تمایز و مزیت رقابتی نسبت به سایر رقبا عملا دچار شکست خواهد شد. کارکنان باید با تمام وجود نسبت به محیط زیست احساس مسئولیت داشته باشند.
مدیریت منابع انسانی سبز، نیازمند افرادی است که با احساس مسئولیت در اقدامات و وظایف خود و در همکاری با سایر نیروها، اجرای ایده‌های سبز و سازگار با محیط زیست را ممکن و عملی سازند.
گام نخست در آموزش کارکنان برای آمادگی در مسیر اجرای مسائل مرتبط با محیط زیست، ایجاد انگیزه در کارکنان و به‌وجود آوردن حس مسئولیت در آنها در رابطه با محیط زیست است. دراین‌صورت است که عملکردهای سازمان با موفقیت روبه‌رو خواهد شد.
تفاوت مدیریت منابع انسانی در گذشته و مدیریت منابع انسانی سبز چیست؟
مدیریت منابع انسانی سنتی:
- توجه به چشم‌انداز مرکزی و عمومی و ارزش‌های مشترک و فرهنگی قوی در سطح کلان سازمانی؛
- توجه به نیروی کار زبده، دنبال‌کردن راهبردهای مناسب و تمرکز بر ایجاد مزیت رقابتی برتر؛
- توجه به ساختار سیستم‌ها، نظارت بر نیروها و تغییر رهبری، ایجاد ارتباطات دوسویه و خودکنترلی در نیروها؛
- توجه به تعهد و کار تیمی، جذب نیروهای مناسب، پاداش‌دهی، درنظرگرفتن آموزش برای نیروها و توسعه فردی آنها.
مدیریت منابع انسانی سبز:
- توجه به چشم‌اندازی متناسب با محیط زیست و اشاعه‌ی فرهنگ سازمانی حامی محیط زیست؛
- توجه به نیروی کارِ آگاه به اهداف محیط زیستی و ایجاد مزیت‌های رقابتی مبتنی بر توجه به محیط زیست؛
- توجه به ساختار سیستم‌ها از طریق تشریک مساعی و ایجاد ارتباطات باز و آزاد برای نیروها؛
- توجه به تعهد نسبت به محیط زیست و کار تیمی در این‌باره، جذب نیرو، پاداش‌دهی، توسعه‌ی فردی و آموزش کارکنان در راستای اهداف محیط زیستی سازمان.
درحقیقت، تنها تفاوت عمده‌ای که پس از ظهور مفاهیم محیط زیستی در سازمان‌ها به‌وقوع پیوسته است، حرکت و ایجاد چشم‌اندازهایی سازگار با محیط زیست است که رسالت سازمان‌ها را در این مسیر قرار می‌دهد، اما همچنان در مدیریت منابع انسانی مواردی چون کمال‌گرایی، مزیت رقابتی و رهبری مؤثر حضور دارند. درحقیقت مفاهیم و ابزارهای گذشته موجود در مدیریت منابع انسانی در مدیریت منابع انسانی سبز در خدمت محیط زیست و با هدف محافظت از آن به‌کار گرفته می‌شوند.
مدیریت منابع سازمانی سبز تلفیقی است از اهداف مدیریتی پیرامون محیط زیست و فرایندهایی جذب نیرو، توصیف و شرح شغل، آموزش و توسعه‌ی نیروها، سلامت و امنیت شغلی، مدیریت عملکرد، ارزیابی، مدیریت استعداد، پاداش‌دهی و برنامه ریزی حرفه‌ای و شغلی و… .
در تمامی بخش‌های نام‌برده در سطور قبلی، لزوم وجود برنامه‌هایی برای افزایش سطح آگاهی نیروها نسبت به محیط زیست وجود دارد. در مدیریت منابع انسانی سبز از پیشرفت‌های فناوری برای انسجام و دست‌یابی به اهداف محیط زیستی استفاده می‌شود. برای نمونه کاربردهایی از این دست را می‌توان چنین برشمارد: برگزاری کنفرانس‌ها و جلسات از راه دور به‌مدد فناوری، مصاحبه‌های مجازی، مسئله‌ی بازیافت، آموزش از راه دور، صرفه‌جویی در منابع انرژی و بهینه‌سازی مصرف و محیط و… .
به‌مدد فناوری ارتباطات از راه دور با کمتر مصرف‌کردن منابع و در نتیجه سازگارسازی بیشتر به محیط زیست امکان‌پذیر شده است. مدیریت منابع سازمانی سبز هم به افزایش رشد اقتصادی و بهبود رشد کسب‌وکارها کمک می‌کند و هم محیط زیست را حمایت و حفاظت می‌کند.
هدف مدیریت منابع سازمانی سبز چیست؟
هدف مدیریت منابع انسانی سبز، آگاه‌کردن منابع انسانی سازمان نسبت به محیط زیست است. برای کاهش آلودگی‌های ناشی از تولید اجرای اقداماتی در جهت حمایت و حفاظت از محیط زیست ضروری است.
با اجرای اقدامات کاربردی مناسب محیط زیستی فرهنگ این مفهوم نیز بهتر در سازمان نهادینه می‌شود. هدف از اجرای اقداماتی در این راستا، بهبود بهره وری، کاهش خطرات و کسب رضایت صاحب‌نفعان سازمانی است.
نقش اصلی منابع انسانی در مدیریت محیط زیست، حمایت از فعالیت‌های محیطی سازمان و طبقه‌بندی امور منابع انسانی در ۲ گروه: مدیریت منابع انسانی سبز و اقدامات در این زمینه است. برای پیش‌برد اقدامات سبز باید به مواردی چون جذب نیروهای مناسب، مدیریت کارکنان، حمایت از پویایی سازمانی و… توجه شود.
مدیریت منابع انسانی سبز به چه اموری می‌پردازد؟
- توصیف شغلی؛
- جذب نیروها؛
- شروع به کار؛
- اخراج نیروها؛
- آموزش نیروها؛
- امنیت و سلامت شغلی؛
- ارزیابی فردی نیروها؛
- بررسی روابط موجود در صنعت؛
- انگیزش و پاداش‌دهی به نیروها؛
- اعلام مقررات و رفع اختلافات؛
- نظارت بر فرهنگ و نگرش‌های سازمانی؛
- توسعه‌ی اخلاق محیط زیستی؛
- حمایت از تغییرات مدیریتی؛
- بهبود ارتباطات؛
- توسعه‌ی اهداف چندگانه و به‌کارگیری رویکردهای مختلف.
نکاتی برای توسعه‌ی مدیریت منابع انسانی سبز
۱. طراحی و تجزیه‌تحلیل شغلی سبز
- ایجاد وظایف و مسئولیت‌های مبتنی بر حفاظت و توجه به محیط زیست در هر شغل؛
- توجه به ملزومات محیط زیستی، شخصی و اجتماعی در شرح و توصیف شغلی نیروهای سازمانی؛
- استفاده از کاربرد کار تیمی در طراحی شغلی برای پیاده‌سازی اهداف محیط زیستی سازمانی؛
- درنظرگرفتن مشاغل و وظایفی که به‌طور ویژه و تخصصی به مقوله‌ی محیط زیست می‌پردازند.
۲. برنامه‌ریزی منابع انسانی سبز
- درنظرگرفتن نیروهایی که در زمینه‌ی طراحی، برنامه‌ریزی، فعالیت‌های سبز مشارکت و همکاری خواهند داشت.
- برآورد و پیش‌بینی راهبردهایی که برای اقدامات محیط زیستی مفید واقع می‌شوند.
۳. جذب نیروهای سازمانی سبز
- اعلام برنامه‌ها و رویکردهای سبز سازمان در اعلامیه‌های شغلی برای جذب نیرو؛
- بدل‌شدن به کارفرمایی حامی محیط زیست؛
- قیدکردن معیارهای محیط زیستی در جذب نیروهای جدید؛
- ابراز ارزش‌های سبز مانند پیوستن به ارگان‌های حامی محیط زیست؛
- پرسش مسائل مرتبط با محیط زیست در مصاحبه‌های شغلی.
۴. انتخاب نیروهای حامی محیط زیست
- جذب نیروهایی با آگاهی از اهداف سبز سازمانی و مسئولیت‌پذیری درباره‌ی محیط زیست؛
- جذب نیروهایی واقف بر اهداف سبز سازمانی و دارای دغدغه‌های محیط زیستی.
۵. آموزش و هدایت نیروها در راستای اهداف سبز
- تولید قوانین مشخص و مجزا درباره‌ی اهداف سبز سازمانی؛
- توجیه کارکنان و نیروهای تازه‌کار در زمینه‌ی اهداف سبز سازمانی و فعالیت‌های سازمانی در این راستا؛
- اشاعه‌ی رفتار حمایتی و حفاظتی از محیط زیست.
۶. آموزش و توسعه در حوزه‌ی محیط زیست
- آموزش مهارت‌ها و دانش کافی به کارکنان برای اجرای اقدامات سبز؛
- آموزش اقدامات هم‌یار با محیط زیست به کارکنان مانند بازیافت و مصرف بهینه‌ی انرژی؛
- اشاعه‌ی آگاهی نسبت به حفاظت از محیط زیست در میان کارکنان؛
- امکان ایجاد گردش شغلی برای افزایش میزان تجربه‌ی کارکنان در حوزه‌ی فعالیت‌های سبز؛
- فراهم‌سازی امکانات لازم برای پیاده‌سازی اقدامات سبز؛
- ارائه فرصت‌هایی برابر برای تمام اعضای سازمان در جهت یادگیری مهارت‌ها و دانش کافی در حوزه‌ی محیط زیست.
