قلدری پدیده رایجی است. احتمالا بسیاری از ما تجربه قلدری در مدرسه را داشته‌ایم، مثلا چند کودک قلدر که تلاش کرده‌اند خوراکی را به‌زور از چنگ ما دربیاورند. قلدری به اشکال مختلف، در مکان‌های مختلف و برای تمام گروه‌های سنی رخ می‌دهد. بااین‌حال، این پدیده بیشتر در بین کودکان و نوجوانان رایج است. می‌دانید برای مقابله با قلدری چه باید کرد؟ اگر کودکمان قربانی قلدری شد، در جایگاه والد باید چه کنیم؟ اگر کودک خودمان قلدر از آب درآمد چه؟ در این مقاله، به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم.
قلدری چیست؟
قلدری یعنی کلام و رفتار پرخاشگرانه تکرارشونده فردی با دیگری. معمولا قلدری در مدارس رایج‌تر است. بااین‌حال، ممکن است در محل کار، فضای مجازی و حتی خانه نیز رخ دهد. مهم‌ترین ویژگی قلدری که آن را با سایر رفتارهای خشونت‌آمیز متمایز می‌کند، تناوب و تکرار آن است.
انواع قلدری
۱. فیزیکی
در این حالت، قلدر فرد قربانی را صرفا کتک نمی‌زند و تهدید به کتک‌زدن نیز در همین دسته جای می‌گیرد. علاوه بر اینها، دزدی یا آسیب‌زدن به وسایل یا مجبورکردن فرد به انجام کاری که نمی‌خواهد هم قلدری فیزیکی به حساب می‌آیند.
۲. کلامی
این نوع شامل اسم‌گذاشتن روی فرد، طعنه‌زدن مداوم، توهین و تحقیر کلامی قربانی می‌شود.
۳. در رابطه
بی‌تمایلی عمدی به صحبت‌کردن، حذف‌کردن طرف مقابل از برنامه‌های گروهی، شایعه‌پراکنی و دروغ‌گویی و قراردادن فرد در موقعیت‌های ناخوشایند از نمونه‌های این دسته هستند.
۴. مجازی
این نوع قلدری در سال‌های اخیر و با گسترش شبکه‌های اجتماعی به وجود آمده است. قلدری سایبری یا مجازی در هر زمان و هر جایی ممکن است رخ دهد. از ارسال پیام‌های تهدیدآمیز گرفته تا دزدیدن اطلاعات شخصی و تحقیر قربانی در فضای مجازی را می‌توان در این دسته قرار داد.
۵. در محیط کار
برخلاف تصور عموم، این نوع نیز مانند قلدری در مدارس رایج است. چه در اداره، چه در کارخانه یا حتی دورکاری، ممکن است قلدری به اشکال مختلف رخ دهد و کارمندان و کارگران را تحت‌تأثیر قرار دهد.
پیامد‌ها و آثار قلدری کدام‌اند؟
تا زمانی که خودتان قربانی قلدری نشده باشید، شاید درک نکنید که چه پیامد‌های خطرناکی برای سلامت روان فرد، به‌خصوص کودکان، دارد. این پیامد‌ها به‌طور خلاصه عبارت‌اند از:
- علاوه بر آسیب‌های بدنی، مسائلی مانند عصبانیت، ترس، درماندگی، رهاشدگی و شرم و حتی احساس گناه گریبان قربانی را می‌گیرند. حتی گاهی در شرایط حاد ممکن است قربانی قلدری به فکر خودکشی نیز بیفتد.
- احتمال ابتلا به بیماری‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب، کمبود عزت‌نفس و اختلال اضطراب پس از سانحه افزایش می‌یابد.
- احتمال غیبت مکرر و ترک تحصیل افزایش می‌یابد.
چرا من قربانی قلدری می‌شوم؟
یکی از پرسش‌هایی که اغلب برای قربانی پیش می‌آید همین است. چرا او باید دچار چنین مسئله‌ای شود؟ این پدیده ممکن است به هزارویک دلیل رخ بدهد. اینکه شما قربانی این پدیده می‌شوید به این معنی نیست که تقصیر شماست.
گاهی تفاوت‌هایتان با دیگران عامل این مسئله است. مثلا تفاوت‌های درسی و ظاهری. گاهی هم صرفا فردی جدید در مدرسه یا محله هستید که هنوز دوستانی پیدا نکرده‌اید و این مسئله شما را بیشتر در معرض دید قلدرها قرار می‌دهد.
بعضی از دلایل دیگر عبارت‌اند از:
- قصد قلدرها جلب‌توجه شماست؛
- این افراد قلدرها به شما حسادت می‌کنند؛
- قلدرها با این کار احساس قدرت و سرسختی می‌کنند؛
- خود قلدرها قربانی قلدری بوده‌اند؛
- بعضی افراد برای فرار از مشکلاتشان چنین کاری می‌کنند.
راه های مقابله با قلدری
راه‌حلی یکسان و اثبات‌شده برای حل این مشکل وجود ندارد. اما چون قلدری پدیده‌ای تکرارشونده است، باید با سرسختی با آن مقابله کرد. در ادامه، انواع راههای مقابله با قلدری را بررسی می‌کنیم.
۱. خودتان را سرزنش نکنید
مهم نیست که قلدر به شما چه می‌گوید؛ مقصر فرد قلدر است، نه شما.
۲. نشخوار ذهنی نکنید
قلدری رخ‌داده را با مرور مدام در ذهنتان بدتر نکنید. در عوض بر تجربه‌های مثبت تمرکز کنید.
۳. به خودتان افتخار کنید
برخلاف چیزی‌هایی که قلدر به شما می‌گوید تا تحقیرتان کند، باید به آنچه هستید افتخار کنید. ویژگی‌ها، توانمندی‌ها و خوبی‌هایتان را به خودتان یادآوری کنید.
۴. مهار استرس را بیاموزید
آموختن و به‌کاربستن روش‌های مدیریت استرس نقش مهمی در مهار احساسات پس از قلدری دارد. نرمش، مدیتیشین، صحبت‌های مثبت با خودتان و تمرین‌های تنفسی از جمله روش‌های مناسب مقابله با استرس پس از قلدری هستند.
۵. وقت خود را صرف کارهای لذت‌بخش کنید
هرچه زمان بیشتری را صرف کارهای موردعلاقه‌تان کنید، تأثیر قلدری بر زندگی‌تان کمتر خواهد شد.
۶. به خودتان مسلط باشید
قلدرها می‌خواهند بر احساسات شما تسلط داشته باشند. بنابراین واکنش شما به قلدری مهم است. عصبانیت و رفتار تلافی‌جویانه بی‌فایده‌اند. این دقیقا کاری است که آنها می‌خواهند شما انجام دهید. فقط صریح و با آرامش توضیح دهید که هیچ علاقه‌ای به آنچه می‌گویند ندارید. خودتان را کنار بکشید و محل را ترک کنید.
۷. از خودتان محافظت کنید
گاهی نمی‌توانید به‌راحتی کنار بکشید و بروید. اگر قلدرها به شما حمله کردند، از بدنتان محافظت کنید تا فرصتی برای فرار پیش آید. در این حالت، حفظ امنیت مهم‌ترین کار است.
۸. قلدری را به افراد بالغ معتمد گزارش کنید
اگر قلدری را گزارش نکنید، قلدر در طول زمان رفتارش را بدتر می‌کند. در بسیاری موارد، افراد بالغ می‌توانند روش‌های مناسب برای برخورد با قلدر را پیدا و مسئله را حل کنند. پس حتما گزارش بدهید.
۹. هربار گزارش را تکرار کنید
هربار که آزار و و اذیت شدید، ماجرا را گزارش کنید. سرسختی و پیگیری شما مهم است. کوتاه نیایید.
۱۰. از زاویه‌ای دیگر به قلدری نگاه کنید
تغییر نگرشتان به قلدر و قلدری برای مقابله با آن مفید است. قلدر فردی ناراحت و درمانده است که می کوشد با آزار شما خودش را تخلیه یا شما را هم مثل خودش کند. با چنین دیدگاهی، دیگر اجازه نمی‌دهید که او به هدفش برسد.
۱۱. با قلدری به شوخی و مزاح برخورد کنید
بسته به موقعیت و نوع قلدری، با شوخ‌طبعی با آن برخورد کنید. شوخی شما با حرف‌ها و طعنه‌های قلدر، نشان می‌دهد که اعتمادبه‌نفس دارید و از صحبت‌های ناروای او آزرده و پریشان نمی‌شوید.
۱۲. به گستردگی زندگی توجه کنید تا متوجه شوید نقش قلدر چقدر در آن ناچیز است
از خود بپرسید آنچه به سرتان آمده است چه نقشی در ادامه زندگی و آینده شما خواهد داشت. اگر نقشی ندارد، از سرزنش خود یا نشخوار ذهنی دست بردارید.
۱۳. بر نقاط مثبت زندگی تمرکز کنید
به‌جای تمرکزکردن بر قلدری و تجربه ناخوشایندش، بر خوبی‌های زندگی تمرکز کنید. لذت‌های کوچک زندگی روزانه هم خوبی‌های زندگی محسوب می‌شوند، مانند؛
- کلامی محبت‌آمیز از یک دوست؛
- مطالعه و یادگرفتن چیزهای جدید؛
- شرکت‌کردن در فعالیت‌های گروهی؛
- درست‌کردن و خوردن ناهاری خوشمزه.
با درک این شادی‌های کوچک و قدردانی بابت آنها، تجربیات ناخوشایند قلدری را پشت‌سر بگذارید.
۱۴. تلاش نکنید چیزهای ورای اختیارتان را کنترل کنید
بسیاری از چیزهای زندگی از جمله رفتار دیگران در اختیار ما نیستند. پس بهتر است به‌جای مضطرب‌شدن و حرص‌خوردن به‌خاطر گفتار و رفتار دیگران، بر واکنش خودمان به آنها تمرکز کنیم.
۱۵. با افراد معتمد درباره قلدری صحبت کنید
برخی افراد ممکن است این اتفاق را نشانه ضعف خود بدانند و نخواهند درباره‌اش با کسی حرف بزنند. در حالی که صحبت‌کردن با افراد معتمد و کمک‌خواستن از آنها نه‌تنها نشانه ضعف نیست، بلکه بیانگر عمق دوستی و اعتماد بین شما و دیگران است. با والدین، معلم و مشاور مدرسه یا هر دوست معتمد دیگری در این رابطه صحبت کنید. آنها به شما کمک می‌کنند استرس خود را کاهش دهید و مسئله را حل کنید.
۱۶. ورزش کنید
ورزش یکی از بهترین روش‌ها برای کاهش استرس و افزایش عزت نفس است. عصبانیت و خشم خود از قلدری را با ورزش تخلیه کنید.
۱۷. بدی را با بدی جواب ندهید
گرچه قربانی قلدری شدن تجربه‌ای ناخوشایند و دردناک است، توجیهی برای قلدری‌کردن به دیگران نیست. همه شایسته برخورد مناسب‌اند. بنابراین تجربه تلخ خود را با قلدری‌کردن به دیگران جبران نکنید.
نکاتی برای مقابله با قلدری در مدرسه
کودکان اغلب تمایلی به گزارش‌کردن قلدری ندارند، چراکه احساس شرم و گناه می‌کنند. از سوی دیگر کودکان قلدر نیز اغلب رفتار ناپسند خود را دور از چشم بزرگ‌سالان انجام می‌دهند. بنابراین اگر کودکی قربانی قلدری شود، نشانه‌های آن چندان آشکار نخواهد بود. بنابراین وظیفه والدین و معلمان است که نشانه‌های پنهان قلدری را شناسایی کنند.
نشانه‌های پنهان قلدری در کودکان
اگر کودکی در مدرسه یا به‌شکل مجازی قربانی قلدری شود، به‌احتمال زیاد این نشانه‌ها را بروز خواهد داد:
- دوری از خانواده، دوستان و فعالیت‌های دلخواه.
- کاهش ناگهانی نمرات درسی بدون دلیل مشخص.
- مقاومت در برابر رفتن به مدرسه یا محل رخ‌دادن قلدری.
- تغییر رفتار، وضعیت خواب، اشتها.
- بروز نشانه‌های اضطراب و افسردگی.
- پرهیز از صحبت‌کردن و خودداری از نشان‌دادن رایانه یا تلفن همراهشان به والدین.
- ناراحتی، عصبانیت و نگرانی پیش و پس از حضور در فضای مجازی.
مضطرب به‌نظررسیدن هنگام دریافت پیام و مشاهده تلفن همراه.
چگونه چطور با قلدری در کودکان مقابله کنیم؟
۱. با کودکان درباره قلدری صحبت کنید
صحبت‌کردن با کودکان درباره قلدری بخش بزرگی از استرس و شرم آنها را از بین می‌برد. با آنها صحبت کنید. نکات لازم برای مقابله با قلدری را توضیح دهید. در این حالت، کودک قربانی به‌احتمال زیاد احساس اطمینان لازم برای مطرح‌کردن تجربه خود را پیدا می‌کند. به صحبت‌های او بدون قضاوت و انتقاد و سرزنش گوش کنید.
۲. طعمه را حذف کنید
اگر کودک به‌خاطر وسایلش قربانی قلدری می‌شود، آن وسیله را هنگام رفتن به مدرسه در خانه بگذارید. مثلا اگر کودکی به‌خاطر تلفن همراه یا پول اذیت و آزار می‌شود، آن را از فهرست وسایل همراهش حذف کنید.
۳. به سایر بزرگ‌سالان اطلاع دهید
حتما سایر بزرگ‌سالان مرتبط با کودک مانند معلمان، مسئولان مدرسه، مشاور و والدین کودک را در جریان ماجرا قرار دهید. هیچ کودکی نباید به‌تنهایی با قلدری مقابله کند.
۴. به کودک کمک کنید دوست پیدا کند
اگر کودک تنهاست، به او در دوست پیداکردن در مدرسه یا محله کمک کنید. کودکانی که دوست و همراه دارند، کمتر در معرض قلدری قرار می‌گیرند. علاوه بر این، دوستان به او کمک می‌کنند تا تجربه ناخوشایند قلدری را پشت‌سر بگذارد.
اگر کودک خودمان قلدری کرد چه کنیم؟
پذیرش این موضوع که کودک خودمان قلدر از آب درآمده باشد برای هر پدر و مادری می‌تواند سخت باشد. بااین‌حال، باید هرچه سریع‌تر این مسئله را پیش از آنکه اتفاق ناخوشایندی برای دیگران بیفتد، برطرف کرد.
عواقب قلدری فقط برای قربانیان نیست و در آینده گریبان خود قلدر را نیز می‌گیرد. بنابراین لازم است والدین و بزرگ‌سالان کودک قلدر را اصلاح کنند.
برای کمک به اصلاح و بهبود رفتار کودک قلدر می‌توان این کارها را انجام داد:
- درباره کودکی او در خانه و مدرسه تحقیق کنید. کودکانی که در خانه مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند، احتمال دارد که برای دیگران قلدری کنند.
- به کودکتان درباره قلدری آموزش دهید. برخی کودکان نمی‌دانند که کلام و رفتارشان مصداق قلدری‌کردن است.
- برخی کودکان برای رهایی از استرس قلدری می‌کنند. با آموزش مدیریت استرس می‌توان این عامل را خنثی کرد.
- قوانین شفاف وضع کنید. به کودک بفهمانید که برخی کارها پذیرفتنی نیستند. برای خطاهایی مانند قلدری‌کردن مجازات مناسب در نظر بگیرید.
توصیه پایانی
اگر قربانی قلدری شدید، مهم است که بدانید تنها نیستید. متأسفانه این پدیده رایج است و بسیاری از کودکان و نوجوانان آن را به اشکال گوناگون در دوران تحصیل تجربه می‌کنند. با وجود این، افراد بسیاری می‌توانند به شما کمک کنند از پس این مسئله برآیید.
