قرص ترامادول چیست؟ آیا تاکنون نام آن را شنیده‌اید؟ در دنیای مُسکن‌ها، ترامادول اثراتی همانند مورفین در بدن ایجاد می‌کند. ترامادول هم مانند مورفین به گیرنده‌هایی از مغز (گیرنده‌های اپیوئیدی) متصل می‌شود. این گیرنده‌ها در انتقال احساس درد از نقاط گوناگون بدن به مغز نقش دارند. مانند سایر مواد مخدری که برای تسکین درد مصرف می‌شوند، ترامادول هم اعتیادآور است. در این مقاله شما را با موارد مصرف ترامادول، عوارض ترامادول، اعتیادآور بودن ترامادول، شیوه‌های ترک ترامادول و عوارض ترک آن آشنا خواهیم کرد.
موارد مصرف و کاربردهای ترامادول چیست؟
پزشکان از ترامادول برای کاهش دردهای شدید بهره می‌گیرند. بزرگسالانی که در مدت‌زمانی طولانی، تحت درمان هستند و دردهایی مزمن را تحمل می‌کنند، معمولا با برنامه‌ای مشخص (از نظر مدت‌زمان و مقدار مصرف) از ترامادول کمک می‌گیرند. مصرف این دارو برای کودکان زیر ۱۲ سال ممنوع است. افراد زیر ۱۸ سال هم پس از جراحی لوزه یا غدد مربوط به بینی نباید ترامادول مصرف کنند. افراد ۱۲ تا ۱۸ ساله که دچار اضافه وزن هستند یا بیماری تنفسی مانند آپنه خواب یا بیماری های ریوی جدی دارند، از دیگر افرادی هستند که نباید به‌سراغ مصرف این دارو بروند.
عوارض ترامادول چیست؟
ترامادول معمولا فاقد عوارض جانبی خیلی شدید است و عوارض احتمالی آن هم به‌شکل موقتی بروز می‌یابند. از عوارض شایع مصرف این دارو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حالت تهوع
- یبوست
- سرگیجه
- سردرد
- نشئگی
- سوء هاضمه
- گرفتگی ماهیچه‌ها
- ضعف
- خواب آلودگی
- استفراغ
سایر عوارض جانبی کمتر شایع مصرف هم به‌شرح زیر است:
- خارش پوست
- خشکی دهان
- عرق کردن
- اسهال
- تحریک و اذیت‌شدن پوست
- دیدن هاله پیرامون اجسام
برخی از افراد هم با مصرف ترامادول دچار تشنج می‌شوند. مصرف هم زمانِ این دارو با سایر داروهایی که مانند ترامادول موجب ترشح سروتونین می‌شوند، مشکلاتی مانند سندروم سروتونین ایجاد می‌کند.
آیا ترامادول اعتیادآور است؟
ترامادول نوعی ماده مخدر و اعتیادآور است و در دسته‌ی مواد کنترل‌شده‌ی گروه ۴ (Schedule IV) قرار می‌گیرد؛ یعنی درجه‌ی وابستگی فرد به آن در مقایسه با دیگر مواد مخدر کمتر است؛ اما می‌تواند موجب وابستگی، سوءمصرف و کاربرد نادرست شود. حتی در مواردی که پزشک مقدار و دُزی خاص را برای مصرف تجویز می‌کند، باز هم احتمال ابتلای فردِ مصرف‌کننده به اعتیاد و سوءمصرف وجود خواهد داشت؛ ضمن اینکه امکان اُوردز (بیش‌مصرفی) و مرگ هم وجود دارد.
مانند دیگر مواد افیونی، قطع ناگهانی یا کاهش دُز مصرف داروی ترامادول برای کسانی که مدت طولانی مصرف داشته‌اند، همراه با عوارض ترک خواهد بود. از جمله عوارض ترک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بی قراری
- فعالیت بیشتر غدد اشکی
- خمیازه کشیدن
- تعریق
- لرز
- درد ماهیچه
- کمردرد
- اضطراب
- درد مفاصل
- ضعف
- انقباض شکمی
- بی خوابی
- حالت تهوع
- کاهش وزن
- استفراغ
- اسهال
- فشار خون بالا
- تغییراتی در شمار نبض و نفس
شایان ذکر است که نوزادانی که مادران‌شان در دوران بارداری، ترامادول مصرف می‌کنند، دچار مشکلات تنفسی و علائم نام‌برده می‌شوند.
آیا وابستگی به ترامادول مانند اعتیاد است؟
وابستگی و اعتیاد با هم تفاوت دارند. وابستگی، حالتی جسمی است که در آن فرد از نظر بدنی نیاز به مصرف دارو دارد و به آن وابسته می‌شود. در این حالت، فرد برای دریافت اثر مطلوب از مصرف، باید مقدار مصرف دارو را به‌طور پیوسته افزایش دهد. همچنین درصورت قطع مصرف، علائم روحی و جسمی ترک در او پدیدار خواهد شد.
اما اعتیاد به‌معنای ناتوانی در ترک ماده مخدر و دارو، فارغ از هرگونه عوارض و پیامدهای جانبی است. اعتیاد می‌تواند با/بدون وابستگی جسمی به مواد و داروها رخ دهد. البته اغلب، وابستگی جسمی به ماده مخدر یکی از علائم رایج اعتیاد است.
علت اعتیاد چیست؟ اعتیاد علل گوناگونی دارد. برخی از عوامل ناشی از محیط و تجربه‌های زندگی هستند؛ مثلا اعتیاد دوستان می‌تواند در گرایش افراد به مصرف مواد مخدر نقش داشته باشد. وراثت هم عاملی دیگر است که در برخی افراد سبب اعتیاد به مصرف برخی از مواد می‌شود. مصرف منظم مواد مخدر، شیمی مغز را عوض می‌کند و روی شیوه‌ی لذت‌بردن آن اثر می‌گذارد. به‌همین‌خاطر، ترک مواد پس از اعتیاد دشوار می‌شود.
اعتیاد چگونه است؟
فارغ از نوع ماده مخدر یا اعتیادآور، برخی علائم رایج اعتیاد به قرار زیر است:
- مصرف مواد با روند و برنامه‌ای مشخص؛
- نیاز فوری به مصرف مواد؛
- مصرف بیشتر و بیشتر برای رسیدن به درجه‌ی رضایتی که پیش‌تر با مصرف مواد کسب شده است؛
- نیاز به تهیه‌ی مداوم مواد و دراختیارداشتن مواد؛
- افزایش هزینه‌ها و خرج‌کردن پول مسائل ضروری زندگی برای خرید مواد؛
- افت و شکست در تحصیل و کار؛
- مصرف مواد با بی‌توجهی به آسیب‌ها و خطرهای احتمالی آن؛
- ورود به موقعیت‌هایی خطرناک که شرایط خرید مواد و داروها برای فرد پدید می‌آورند؛
- ازدست‌دادن کنترل شخصیت و ابراز رفتارهای خطرناک ناشی از مصرف مواد؛
- هدردادن زمان برای تهیه، مصرف و خلاص‌شدن از مواد مخدر؛
- تلاش و شکست برای رهایی از اعتیاد؛
- تجربه‌ی عوارض و پیامدهای ناخوشایند تَرک.
چگونه متوجه اعتیاد در دیگران شوید؟
شاید دوستان یا عزیزان‌تان به دام اعتیاد افتاده باشند؛ اما این موضوع را از شما پنهان کنند. باید بدانید که تغییر رفتار اطرافیان‌تان به‌خاطر چالش‌هایی است که تجربه می‌کنند؛ وضعیت کاری جدیدشان یا … مصرف مواد مخدر. برای شناسایی علائم اعتیاد، حواس‌تان به موارد زیر باشد:
- تغییرات شخصیتی مانند اضطراب یا دمدمی مزاجی؛
- تغییرات رفتاری مانند پنهان‌کاری، پرخاشگری یا بدگمانی (پارانویا)؛
- تغییرات ظاهری مانند کاهش یا افزایش وزن ناگهانی، وضعیت بهداشتی نامناسب و تنگ شدن مردمک‌ها؛
- مشکلات جسمانی مداوم مانند خستگی، سوء تغذیه یا بی خوابی؛
- اجتماع گریزی که به دوری از دوستان و خانواده و برقراری ارتباط بیشتر با سایر مصرف‌کنندگان مواد می‌انجامد؛
- عملکرد ضعیف در مدرسه، دانشگاه و محل کار به‌خاطر بی‌علاقگی یا غیبت؛
- درخواست پول و مشکلات قانونی ناشی از ارتکاب جرم برای تهیه‌ی مواد.
برای عزیزان معتادتان چه کنید؟
گام نخست برای کمک به عزیزان معتادتان، کنارگذاشتن سوءبرداشت و سوءتفاهم‌ها درباره‌ی اعتیاد است. یادتان باشد که مصرف مواد اعتیادآور درطول زمان، ساختار مغز و شیمی آن را تغییر می‌دهد. پس ترک‌کردن و رهایی از اعتیاد آسان نیست و نمی‌توان خیلی ساده تصمیم به ترک گرفت و آن را به‌سرعت کنار گذاشت.
در گام بعدی، باید درباره‌ی عوارض جانبی و خطرات مصرف مواد هم اطلاعات به‌دست آورید. برای نمونه، بدانید که عوارض نشئگی یا اُوردُز (بیش‌مصرفی) چگونه است. روش‌های درمان موجود را بررسی کنید و با عزیز معتادتان در مسیر ترک همراه شوید. افزون بر اینها، باید بدانید که چطور نگرانی‌تان را ابراز کنید. باید رفتاری مؤثر برای کمک‌کردن و همراهی در پیش بگیرید؛ وگرنه هر کاری که بکنید، مانند مداخله‌ای ناخوشایند خواهد بود که دستاوردی مثبت در پی ندارد.
مداخله‌کردن در موضوع ترک اعتیاد، هم می‌تواند آثار مثبتی در تسریع روند ترک داشته باشد و هم آثاری منفی. مثلا شاید دخالت شما در این امر با واکنش‌هایی همچون شرمساری، خشم یا انزوای اجتماعی فرد معتاد همراه شود. در برخی موارد، گفت‌وگویی سربسته که فرد معتاد را زیر فشار قرار نمی‌دهد، راهی مناسب‌تر برای کمک‌کردن به او خواهد بود. یادتان باشد که تلاش‌های شما همواره نتایجی مثبت به‌بار نمی‌آورد. شاید فرد معتاد مصرف مواد را انکار کند یا زیر بار ترک‌کردن نرود. در این صورت باید به‌دنبال منابع دیگری برای کمک به عزیزتان باشید؛ مثلا پیوستن به گروه‌هایی که در آنها، خانواده‌های افراد معتاد گِرد هم جمع می‌شوند و اجتماعی برای یاری به هم می‌سازند، گزینه‌ی خوبی خواهد بود.
چگونه به درخواست کمک فرد معتاد پاسخ دهید؟
برای برخی افراد، درخواست کمک برای ترک، گامی بسیار مهم است. وقتی شما به‌عنوان معتاد یا عزیزتان آماده‌ی دریافت کمک هستید، باید به‌دنبال جلب حمایت یکی از افراد خانواده یا دوستان دلسوز خود باشید. چنین افرادی می‌توانند در مسیر ترک اعتیاد، نقش همراهی مسئول و مشوق را ایفا کنند. راه دیگر، شروع روند ترک از مطب پزشک است. پزشک می‌تواند وضعیت فرد معتاد را با معاینه‌ای عمومی تشخیص دهد. پزشکان درباره‌ی راهکارها و گزینه‌های موجود برای ترک، آگاهی کافی دارند. آنها با راهنمایی فرد معتاد می‌توانند روند ترک را آغاز کرده و پس از پایان این دوره نیز کمک‌های جانبی ارائه کنند.
ترک ترامادول و علائم آن
علائم ترک ترامادول مانند ترک سایر مواد افیونی و مخدر است. با این تفاوت که احتمال دارد، علائم آن کمی خفیف‌تر باشند (البته بروز نشانه‌های ترک در هر فرد با دیگری متفاوت است). عوارض جانبی شایع ترک ترامادول به‌شرح زیر است:
- تلاطم و پریشانی
- اضطراب
- هوسِ مصرف ماده‌ی اعتیادآور
- اسهال
- بی‌خوابی
- انقباضات شکمی
- درد ماهیچه
- حالت تهوع
- استفراغ
- بی قراری
- لرز
- عرق کردن
تقریبا ۱۰ درصد از افراد، علائم شدیدتری را تجربه می‌کنند:
- بی‌حسی و مور‌مورشدن
- گیجی
- اضطراب شدید
- توهم
- حمله‌های هراس (پانیک)
- بدگمانی (پارانویا)
سم‌زدایی از بدن برای ترک اعتیاد، فرایندی است که سبب می‌شود فرد به‌سرعت و با حفظ نکات سلامتی، اعتیاد به ترامادول را کنار بگذارد. در فرایند ترک ترامادول، پزشکان از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID)، داروهای آرام‌بخش برای ماهیچه‌ها و داروهای ضد اضطراب هم کمک می‌گیرند. پیش از آغاز درمان، پزشک فرد معتاد را معاینه‌ی عمومی می‌کند. این معاینه‌ی عمومی می‌تواند شامل آزمایش خون هم باشد. به‌کمک آزمایش خون می‌توان از وجود سایر مشکلات یا بیماری‌های موجود در بدن هم اطلاعاتی به‌دست آورد. تعادل و تثبیت حالت سلامت در بیمار، پس از سم‌زدایی و خروج مواد اعتیادآور صورت می‌گیرد.
سم‌زدایی و ترک، چندین روز تا چندین هفته به‌طول می‌انجامد. مدت‌زمان لازم برای ترک تا حد زیادی به میزان وابستگی بدن فرد به ماده‌ی اعتیادآور بستگی دارد. وقتی سم اعتیادآور کاملا از بدن خارج می‌شود، پزشک برای ادامه‌ی درمان به فرد کمک خواهد کرد.
درمان‌های ترک ترامادول و اعتیاد چگونه پاسخ می‌دهند؟
درمان اعتیاد معمولا پس از سم‌زدایی و خروج مواد از بدن آغاز می‌شود. هدف نهایی هم رسیدن به زندگی سالمی است که ترامادول یا هر ماده‌ی اعتیادآور دیگری در آن وجود ندارد. درمان ترک اعتیاد به رفع برخی دیگر از مشکلات ضمنی مانند اضطراب یا افسردگی هم کمک می‌کند. پژوهش‌های چندانی در زمینه‌ی درمان‌های ویژه‌ی ترک ترامادول صورت نگرفته است؛ ازاین‌رو، درمان اعتیاد به این ماده هم در‌حال‌حاضر همانند سایر مواد افیونی و مخدر است.
۱. روان درمانی
روان درمانی یا تِراپی معمولا از سوی روانپزشک، روان‌شناس یا مشاور انجام می‌شود. شیوه‌ی برگزاری جلسات درمان هم می‌تواند به‌شکل انفرادی، همراه با همسر یا اعضایی از خانواده یا به‌شکل گروهی باشد. روش‌های روان درمانی متنوع هستند؛ برای نمونه، رفتاردرمانی شناختی (CBT) به شناسایی و تغییر رویکردها و رفتارهای منفی (به‌ویژه مواردی که باعث اعتیاد می‌شوند) کمک می‌کند. افزون بر اینها، به فرد کمک می‌کند تا با میل به مصرف مواد، وسوسه‌ی مصرف و بازگشت به مصرف مبارزه کند. مدیریت احتمالی یا کنترل وابستگی (CM) هم که در انگلیسی، معادل Contingency Management است، روش دیگری از روان درمانی است که در آن، در ازای پاک‌بودن نمونه‌ادرار فرد از مواد به او جایزه، کوپن یا در کل چیزی تشویقی اهدا می‌شود. ارزش پاداش‌گرفتن معمولا مدت ترک را طولانی‌تر می‌کند. شاید روان درمانی در هفته‌های اول درمان فشرده‌تر باشد؛ اما با گذشت زمان، امکان کمترشدن شمار جلسات و ملاقات‌ها با درمانگر هم وجود دارد.
۲. دارو درمانی
داروهایی هم برای درمان اعتیاد به ترامادول وجود دارند؛ برای نمونه، متادون نوعی داروی نگهدارنده برای ترک اعتیاد است که بدون عوارض جانبیِ ترک مانند نشئگی به ترک مواد اعتیادآور کمک می‌کند. بوپرنورفین، نالوکسان و نالتروکسان، از دیگر داروهایی هستند که مانع از فعال‌شدن گیرنده‌های اپیوئیدی (مخدر) در مغز می‌شوند و نشئگی ایجاد نمی‌کنند. چنانچه اعتیاد به ترامادول در فرد شدید نباشد، نیازی به دارودرمانی نیست.
چطور می‌توان خطر بازگشت به مصرف ترامادول را کاهش داد؟
بازگشت به مصرف مواد، بخشی از فرایند ترک اعتیاد است. آنچه مهم است اینکه یاد بگیرید چگونه این خطر را کاهش دهید. همچنین، یادگیری نوع برخورد با مشکلِ بازگشت به مصرف هم ضروری است. در این حالت، کنارآمدن با تغییرات ترک در بلندمدت آسان‌تر و بهتر صورت می‌گیرد. تغییر سبک زندگی به شیوه‌های زیر می‌تواند در کاهش خطر بازگشت به مواد مؤثر باشد:
- دوری از افراد و مکان‌هایی که فرد را به‌یاد مصرف مواد می‌اندازد؛
- بهره‌گیری از پشتیبانی خانواده، دوستان یا مشاوران؛
- اشتغال به فعالیت‌های ارزشمند؛
- فعال‌ماندن، پیروی از رژیم غذایی متعادل و خواب منظم؛
- در اولویت قراردادن سلامتی به‌ویژه سلامتی روانی؛
- متفاوت اندیشیدن؛
- ایجاد تصویر ذهنی مثبت از خود؛
- برنامه‌ریزی برای آینده.
بنا به شرایطی که هر فرد دارد، اقدامات برای جلوگیری از بازگشت به مصرف مواد می‌تواند شکل‌های متفاوتی داشته باشد. برای نمونه، دیدار با مشاور و درمانگر به‌صورت هفتگی یا ماهانه، بهره‌گیری از تکنیک‌های ذهنی مانند زندگی‌کردن در لحظه، مراقبه (مدیتیشن) و… .
در آخر:
نتایج ترک اعتیاد به ترامادول مانند درمان سایر بیماری‌های مزمن است. یادتان باشد که ترک هرگونه اعتیادی به زمان نیاز دارد. کلید رفع این مشکل، صرف وقت و حوصله و ابراز مهربانی به خود یا عزیزان‌تان است. در این مسیر نباید از کمک دیگران چشم‌پوشی کنید. پزشکان هم می‌توانند منابع خوبی برای کمک به ترک اعتیاد به شما معرفی کنند.
