قارچ‌ها میکرو‌ارگانیسم‌هایی هستند که تقریبا همه جا حضور دارند. این دوستان میکروسکوپی در خانه یا محیط بیرون به وفور یافت می‌شوند. در واقع حدود ۵۰۰۰۰ گونه‌ی مختلف قارچی در طبیعت وجود دارد. بعضی از این قارچ‌ها سالیان طولانی روی پوست شما جا خوش می‌کنند و مشکلی هم ایجاد نمی‌شود اما وای به روزی که تحت تأثیر محرک‌ها، رشد کنند و تکثیر بشوند. اینجاست که مشکل عفونت قارچی پیش می‌آید. این مقاله به معرفی دلایل و عوامل قارچ پوستی و درمان‌های خانگی تحت نظارت پزشک می‌پردازد و معروف‌ترین قارچ پوستی یعنی کاندیدا را نیز معرفی می‌کند. با ما همراه باشید.
طبقه‌بندی عفونت‌های قارچ پوستی معمولا بر اساس نوع قارچی است که منجر به عفونت شده است. شدت و ناحیه‌ی عفونتی که قارچ پوستی ایجاد می‌کند نیز روش دیگری برای طبقه‌بندی انواع عفونت است.
قارچ پوستی می‌تواند روی سطح پوست، یا به شکل درون جلدی ظاهر بشود. هر قسمتی از بدن که در معرض رطوبت و گرما باشد، ظرفیت ابتلا به قارچ پوستی و خارش و عوارض ناشی از آن را دارد. عفونت‌های درماتونیت که شامل مواردی همچون قارچ پوستی معروف به «پای ورزشکار» و «کچلی قارچی» هستند، می‌توانند هر ناحیه از پوست بدن و سر را مورد حمله قرار دهند، «قارچ ناخن» بر ناخن‌ها و اطراف آن اثر می‌گذارد و قارچ پوستی «کاندیدا» که یکی از متداول‌ترین‌ها در میان انواع قارچ‌های پوستی است، می‌تواند باعث ایجاد عفونت در دهان، واژن و مجاری ادراری شود. شدت و بروز قارچ پوستی در افراد مختلف، با هم فرق می‌کند. عوامل مختلفی مانند عوارض استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، فشار خون پایین، محیط‌های گرم و مرطوب، عدم رعایت بهداشت، دیابت و ضعف سیستم ایمنی می‌توانند موجب ابتلا به قارچ پوستی شوند. ۷۵ درصد زنان بالغ، قارچ پوستی را در طول زندگی خود تجربه می‌کنند. از دیگر گروه‌هایی که قارچ کاندیدا را به ویژه در ناحیه‌ی دهان تجربه می‌کنند، افراد مبتلا به HIV و بیمارانی با ضعف شدید در سیستم ایمنی بدن هستند. همان‌طور که ذکر شد، شیوع قارچ پوستی بسیار گسترده است و درمان به موقع آن از بروز مشکلات جدی جلوگیری می‌کند. اما بی‌توجهی به درمان و نادیده گرفتن آن می‌تواند در بلند مدت مشکلات عمیق و ریشه‌داری را برای سیستم دفاعی بدن ایجاد کند.
دلایل و عوامل ایجاد قارچ پوستی کاندیدا
قارچ پوستی کاندیدا در تمامی نقاط بدن ایجاد می‌شود اما در قسمت‌هایی که بیشتر در معرض ساییده شدن دو عضو هستند، شایع‌تر است. نواحی زیر بغل و بین انگشتان دست و پا، به ویژه در حضور رطوبت، گرما و عرق، مستعد ابتلا به قارچ پوستی هستند. پوست شما مانند سدی در برابر عفونت‌ها و باکتری‌ها عمل می‌کند. اما با این وجود، بریدگی‌ها یا زخم‌های سطحی پوست، می‌توانند موجب عفونت و قارچ پوستی شوند. با رعایت نکردن بهداشت و قرار گرفتن در محیط‌های گرم و مرطوب امکان رشد و تکثیر قارچ‌ها بیشتر و بیشتر می‌شود. قارچ پوستی کاندیدا بیشتر در گروه‌های زیر دیده می‌شود:
- کودکان؛
- افراد مبتلا به تیروئید کم‌کار یا پرکار؛
- افراد مبتلا به دیابت؛
- افراد مبتلا به اختلال‌های التهابی؛
- افراد با سیستم ایمنی ضعیف؛
- زنان باردار؛
- افرادی که در معرض گرما و رطوبت قرار دارند.
مصرف قرص‌های ضدبارداری و آنتی بیوتیک‌ها می‌تواند موجب تشکیل قارچ پوستی در افراد شود. اگر از این قرص‌ها استفاده می‌کنید، پوست خود را به‌طور مداوم زیر نظر داشته باشید و به‌محض مشاهده‌ی علائم قارچ پوستی کاندیدا، اقدام به درمان کنید.
شناخت نشانه‌های بیرونی عفونت قارچ پوستی
نشانه‌ها و علائم بیرونی قارچ پوستی بنا به موقعیت فیزیکی و بدن افراد متفاوت است. نمونه‌هایی از این علائم در ادامه آمده است:
- خارش، درد، سوزش؛
- ترشحات سفید؛
- ضایعات قرمز و سفید در دهان مانند برفک و آفت؛
- جوش‌ها و کورک‌های پرچرک؛
- حساسیت پوستی.
تشخیص قارچ پوستی کاندیدا
تشخیص این عفونت بستگی به ظاهر و شکل پوست دارد. پزشک متخصص با نمونه‌برداری از تکه‌ای از پوست، ناخن چیده شده و حتی مویی که از قسمت‌های تحت کنترل قارچ برداشته شده و کاشت این نمونه‌ها در آزمایشگاه، می‌تواند در مورد نوع این قارچ تشخیص قطعی بدهد. پس از اینکه قارچ پوستی کاندیدا شناسایی شد، قدم اول کنار گذاشتن و دوری از دلایل احتمالی است. مثلا شاید به علت اضافه وزن، دیابت یا عدم رعایت بهداشت به این قارچ پوستی مبتلا شده‌اید، پس از تشخیص باید با کمک پزشک اقدام به درمان کنید. قارچ پوستی معمولا عود می‌کند، بنابراین مراجعه به متخصص برای درمان و پیگیری وضعیت ضروری است.
درمان قارچ پوستی کاندیدا
درمان کاندیدا معمولا ساده است و لزومی به بستری شدن نیست. مگر اینکه بدن شما از لحاظ سیستم ایمنی ضعیف باشد یا کاندیدا به خون شما راه پیدا کرده باشد. معمولا تجویز پزشکان برای درمان، پمادها و لوسیون‌های ضد عفونت قارچی است یعنی به کار بردن عاملی در جهت خشک کردن محیط مستعد برای رشد و ازدیاد قارچ‌ها. کلوتریمازول یا کتاکونازول از جمله داروهای رایج برای درمان قارچ پوستی هستند و به سادگی می‌توانید آنها را از داروخانه‌ها تهیه کنید. این داروها به شکل پماد و برای استعمال خارجی هستند و عوارض خاصی ندارند. اما سایر داروهای رفع قارچ پوستی مثل نیستاتین و آمفوتریسین عوارضی به همراه دارند و معمولا در حالتی که کار بیمار به بستری شدن بکشد، استفاده می‌شوند. به طور کلی درمان قارچ پوستی، بسته به ناحیه‌ی تحت تأثیر قارچ و نوع عفونت، درمان‌های متفاوتی دارد. مانند:
- ژل‌ها و کرم‌های واژینال برای عفونت‌های واژنی؛
- قرص‌ها و دهان‌شویه‌ها برای درمان برفک و… ؛
- پودرها، پمادها یا اسپری‌ها برای درمان قارچ «پای ورزشکار» که در نواحی بین انگشتان دیده می‌شود؛
- درمان‌های وریدی برای عفونت‌های حاد.
بیشتر درمان‌ها باید ۱ تا ۲ بار در روز استفاده شوند. در بعضی بیماران مانند زنان باردار، پمادهایی مانند کلوتریمازول به‌خوبی و به‌سادگی برای درمان جواب می‌دهند. اما تأکید می‌شود که در هر صورت به پزشک مراجعه کنید. حتی برای به کارگیری درمان‌های خانگی ساده نیز با دکتر خود مشورت کنید. درمان قارچ پوستی عوارضی چون خارش در ناحیه‌ی تحت درمان، قرمزی و احساس سوزش خفیف، سردرد و مشکلاتی در هضم غذا و معده را نیز به همراه دارد. درمان‌های درون وریدی، عوارض بیشتری دارند. در موارد نادر، عوارض مصرف داروهای قارچ پوستی به شکل تحریک پوست بروز می‌کنند. افرادی که مشکلات کبدی دارند به هیچ وجه نباید بدون مشورت پزشک از داروهای ضد عفونت قارچ پوستی استفاده کنند. مصرف داروهای ضد عفونت برای کبد افراد سالم هم چندان جالب نیست چه برسد به افرادی که از قبل این مشکلات را داشته‌اند. به یاد داشته باشید که در روند درمان، تداخل درمان قارچ را با سایر داروهایی که مصرف می‌کنید در نظر بگیرید. داروهای درمان صرع، یا داروهای حاوی استروژن و پروژسترون که برای هورمون درمانی به کار می‌روند، بعضی داروهای افسردگی و آنتی بیوتیک‌ها هم با درمان‌های قارچ پوستی هماهنگ نیستند.
قارچ پوستی کاندیدا در کودکان
کودکان نسبت به بزرگسالان بیشتر در معرض ابتلا به برفک، عفونت‌های سطح پوست و… هستند. در کودکان نوپا و کمی بزرگ‌تر، علائمی چون خارش در ناحیه‌ی پوشک و کشاله‌ی ران، اگزما، برفک‌های سفید روی پوست یا در دهان، مشکلات گوارشی و… می‌تواند نشان‌دهنده‌ی وجود قارچ پوستی باشد. در کودکان سنین بالاتر، این علائم خود را به شکل پرخاش و ناراحتی خلقی، مشکلات گوش و شنوایی، عدم توانایی یادگیری و میل به مصرف شیرینی، نشان می‌دهند. درمان این مشکلات معمولا چند هفته به طول می‌انجامد و امکان برگشت بیماری نیز بسیار زیاد است.
توصیه‌هایی برای جلوگیری از ابتلا
با اقداماتی ساده می‌توانید از ابتلا به قارچ پوستی جلوگیری کنید:
- سعی کنید از لباس‌های نخی یا جنس‌هایی استفاده کنید که کمتر موجب تعریق در بدن و ایجاد رطوبت در پوست‌تان می‌شود؛
- سعی کنید کشاله‌ی ران، زیر بغل و سایر قسمت‌ها را خشک و تمیز نگه دارید؛
- اگر اضافه وزن دارید، آن نواحی از بدن را که بین لایه‌های گوشت قرار می‌گیرند، تمیز نگه دارید؛
- لباس زیر و جوراب‌تان را تمیز نگه دارید.
درمان خانگی قارچ پوستی
روش‌های مختلفی برای درمان قارچ پوستی مطرح می‌شوند که البته هیچ یک قطعی و صد در صد مفید نیستند. اما در ادامه تعدادی از راه‌کارهای خانگی را معرفی می‌کنیم که اگر مفید نباشند، ضرری هم ندارند. با مشورت پزشک خود بنا به ناحیه و نوع عفونت می‌توانید از این راه‌کارها بهره ببرید:
۱. سرکه سیب
سرکه‌ی سیب یکی از متداول‌ترین و قدیمی‌ترین درمان‌های خانگی برای عفونت قارچ پوستی است. ویژگی‌های آنتی‌بیوتیکی و ضدمیکروبی موجود در سرکه‌ی سیب باعث از بین رفتن عفونت می‌شود و در ضمن خاصیت اسیدی خفیف آن از پخش شدن و تسریع عفونت جلوگیری می‌کند.
- دو قاشق غذاخوری سرکه‌ی سیب را در یک فنجان آب گرم بریزید و دوبار در طول روز میل بفرمایید.
- یا سرکه‌ی سیب را با مقدار مساوی آب گرم رقیق کنید و به صورت خارجی استعمال کنید. یعنی ناحیه‌ی عفونت را به مدت ۳۰ دقیقه درون محلول بگذارید یا آن را ۳۰ دقیقه روی ناحیه‌ی عفونت بمالید و بعد از ۳۰ دقیقه ناحیه را با حوله خشک و تمیز کنید.
۲. ماست ساده
پروبیوتیک‌ها از باکتری‌های مفیدی تشکیل شده‌اند که به کمک گوارش می‌آیند و در لبنیات و میوه‌ها وجود دارند. پروبیوتیک موجود در ماست ساده به خاطر وجود اسید لاکتیک، منجر به کنترل رشد قارچ‌ها می‌شود.
- پنبه را آغشته به ماست کنید و آن را به مدت ۳۰ دقیقه روی ناحیه‌ی عفونت بگذارید، سپس ماست را از روی پوست با آب گرم و حوله تمیز کنید. این کار را دو بار در روز تکرار کنید تا بهبودی کامل حاصل بشود.
- اگر به عفونت واژنی مبتلا هستید، تامپون را آغشته به ماست کرده و به مدت دو ساعت در محل قرار بدهید.
۳. سیر
سیر یکی از مفیدترین مواد برای مبارزه با انواع عفونت‌های قارچی و قارچ پوستی است. سیر ویژگی‌های آنتی‌باکتریال و آنتی‌بیوتیکی دارد و به همین دلیل نقش مهمی در روند درمان قارچ پوستی ایفا می‌کند.
- دو حبه سیر را بکوبید و چند قطره زیتون به آن اضافه کنید تا ماده‌ای خمیری بدست بیاید. سپس به مدت ۳۰ دقیقه خمیر را روی محل عفونت قرار بدهید. سپس ناحیه را با آب گرم شست‌و‌شو بدهید و خشک کنید. این روش را روزی دو بار تکرار کنید تا بهبودی کامل حاصل شود.
- می‌توانید با گنجاندن سیر در رژیم غذایی خود، روند درمان‌تان را تسریع کنید. البته بهتر است قبل از آن با پزشک خود مشورت کنید.
۴. روغن درخت چای
روغن درخت چای به طور طبیعی حاوی ترکیبات ضدقارچ است و باعث از بین رفتن عفونت‌های قارچی می‌شود. خواص ضدعفونی‌کننده روغن درخت چای از پخش شدن مشکل عفونت و قارچ پوستی به نواحی دیگر جلوگیری می‌کند.
- مقدار مساوی از چای ساده و روغن خالص درخت چای را با روغن زیتون یا روغن بادام مخلوط کنید و این محلول را به دفعات در طول روز روی ناحیه‌ی قارچ قرار بدهید.
- می‌توانید ترکیبی از این روغن با ژل آلوئه‌ورا بسازید و آن را دو بار در روز روی ناحیه‌ی قارچ پوستی قرار بدهید.
- برای عفونت‌های واژینال، چند قطره از روغن چای را روی تامپون بریزید و آن را به مدت ۲ تا ۳ ساعت در محل بگذارید. این کار را دوبار در روز انجام بدهید.
- توجه، توجه، توجه: بانوان باردار به هیچ وجه از این مورد استفاده نکنند و برای استفاده از درمان‌های دیگر نیز با پزشک خود مشورت کنند.
۵. چای
تانن موجود در چای خواص ضدعفونی کننده دارد. علاوه بر این ویژگی‌های آنتی‌بیوتیکی چای به از بین بردن عوارض عفونت مانند سوزش، تورم، خارش و آزار پوست کمک می‌کند.
- چند چای کیسه‌ای را به مدت ۱۰ دقیقه در آب گرم بگذارید. آنها را از آب بیرون بیاورید و به مدت ۳۰ دقیقه در یخچال بگذارید. سپس چای کیسه‌ای را روی ناحیه‌ی قارچ پوستی گذاشته و درمان را سه مرتبه در طول روز تکرار کنید.
- برای قارچ پوستیِ نواحی بین انگشتان پا، ۵ چای کیسه‌ای را به مدت ۵ دقیقه در ۴ فنجان آب جوش قرار بدهید. بعد از اینکه آب سرد شد به مدت ۳۰ دقیقه ناحیه عفونی را در آن قرار بدهید و دو با در روز این کار را تکرار کنیدو در عرض ۵ تا ۶ هفته به بهبودی کامل برسید.
۶. روغن پونه‌ی کوهی
روغن پونه‌ی کوهی خواص ضدعفونی‌کننده دارد و برای درمان عفونت و قارچ پوستی مفید است.
- مقدار مساوی از روغن پونه‌ی کوهی را با روغن زیتون خالص مخلوط کنید و این ترکیب را برای چند ساعت روی ناحیه‌ی عفونی بگذارید.
- می‌توانید چند قطره روغن پونه‌ی کوهی را به لیوان آب خود اضافه کرده و آن را بنوشید. این کار را دو بار در طول روز تکرار کنید.
- یا بعد از مصرف غذا، دو مرتبه در طول شبانه‌روز کپسول روغن پونه‌ی کوهی را مصرف کنید.
- یادتان باشد روغنی که مصرف می‌کنید عاری از الکل باشد.
۷. برگ زیتون
برگ زیتون خواص ضدعفونی کننده و ضد قارچ دارد. علاوه بر این سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند و در بهبود قارچ پوستی بسار مؤثر است.
- تعدادی برگ زیتون را رنده کنید تا به شکل خمیر دربیاید. ماده را ۳۰ دقیقه روی قارچ پوستی بگذارید و سپس با آب گرم محل را شست‌و‌شو بدهید و پاک کنید. این درمان را یک تا دو بار در روز تکرار کنید.
- چند برگ زیتون را خرد و خشک کنید و آن را درون چای خود بریزید. ۲ تا ۳ فنجان از این چای را در روز بنوشید. برای درست کردن این چای باید حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه برگ‌ها در آب جوش بمانند و سپس آن را با چای مخلوط کنید. در واقع می‌توانید آن را درون قوری چای بریزید و دم کنید.
۸. زردچوبه
زردچوبه ضدعفونی‌کننده‌ای بسیار قوی و مؤثری است. برای درمان خانگی قارچ پوستی استفاده می‌شود و خواص درمانی آن موجب عدم بازگشت قارچ می‌شود.
- عصاره‌ی ریشه‌ی زردچوبه‌ی خام را روی ناحیه‌ی قارچ قرار بدهید. دوبار در روز به مدت ۲ تا ۳ ساعت این کار را تکرار کنید.
- یک فنجان شیر را با یک قاشق چای‌خوری زردچوبه بجوشانید. کمی عسل به آن اضافه کنید و میل بفرمایید. مصرف این ترکیب به طور روزانه سیستم ایمنی را قوی‌تر می‌کند.
۹. آب انگور وحشی
انگور وحشی حاوی مواد ضد عفونی‌کننده و ضد قارچ است.
- یک لیوان آب انگور و حشی را به دفعات در طول روز بنوشید و سرعت باورنکردنی درمان را به چشم ببینید.
- قرص‌های تقویتی انگور وحشی نیز خالی از فایده نیستند.
۱۰. روغن نارگیل
به خاطر وجود اسیدهای چرب، این میوه خاصیت ضد عفونت بالایی دارد.
- روغن نارگیل خالص را به‌آرامی روی ناحیه‌ی عفونت بگذارید و اجازه بدهید تا خودش خشک شود. روزانه دو تا سه مرتبه این کار را تکرار کنید.
- مقدار مساوی از روغن نارگیل و روغن دارچین را ترکیب کنید و برای جلوگیری از تکثیر قارچ پوستی در نواحی دیگر، آن را روی محل قرار بدهید.این کار را نیز ۲ تا ۳ مرتبه در روز تکرار کنید.
همه‌ی این روش‌ها در صورتی مفید و جایز هستند که پزشک متخصص شما اجازه‌ی استفاده از آنها را بدهد. در غیر این صورت هرگز با درمان‌های خودسرانه، سلامت خود را به خطر نیندازید و فراموش نکنید که رعایت بهداشت، گام بزرگی در جلوگیری و ابتلا به بیماری‌های قارچ پوستی و عفونت است. سالم و شاد باشید.
