یادگیری موسیقی و نواختن ساز، علاوه بر اینکه هنر و سرگرمی جالبی است، نقش بسزایی در تقویت مغز و مهارت‌های ذهنی ما دارد. اثرات مثبت یادگیری موسیقی، در سنین بالا، به داد ما می‌رسد. اقدام به فراگیری موسیقی در کودکی از زوال عقل و حافظه در دوران پیری پیشگیری می‌کند. خبر خوش اینکه حتی اگر در سنین بالا یادگیری موسیقی را شروع کنید، از فواید آن بی‌نصیب نخواهید ماند. اگر در تصمیمتان برای فراگیری موسیقی مردد هستید، این مقاله، با معرفی فواید یادگیری موسیقی، شما را از این دوراهی نجات خواهد داد.
امروزه پرورش و تربیت مغز (Brain Training) به تجارتی بزرگ تبدیل شده است. شرکت‌های بزرگی مثل برین اچ‌کیو (Brain HQ)، لوموسیتی (Limisuty) و کاگمد (Cogmed) در زمینه پرورش مغز فعالیت می‌کنند. منتها آیا تمرینات و بازی‌های این وب‌سایت‌ها واقعا به تقویت مغز کمک می‌کنند؟ پاسخ پژوهشگران به این پرسش منفی است! آنها معتقدند این تمرینات تأثیر چندانی در تقویت عملکرد مغز ندارند.
موسیقی بیش از هر فعالیت دیگری مغزتان را تقویت می‌کند. یادگیری سازهای موسیقی جلوی کاهش شنوایی ناشی از کهولت سن را می‌گیرد. یادگیری موسیقی اثری عمیق و ماندگار روی مغز دارد و مغز را ورزیده می‌کند و ارتباطات عصبی جدیدی را به وجود می‌آورد. هماهنگی انگشتان و کنترل حرکت آنها روی سوراخ‌ها یا کلیدها یا سیم‌های ساز، استفاده از دهان و نفس در سازهای بادی و کسب مهارت خواندن و شنیدن هنگام یادگیری و تمرین موسیقی عواملی‌اند که موجب تقویت مغز می‌شوند و اثرات مثبت این تمرینات تا پایان عمر همراه شما خواهند بود.
چرا یادگیری موسیقی و نواختن ساز برای مغز مفید است؟
علم ثابت کرده است یادگیری موسیقی ساختار و عملکرد مغز را بهبود می‌بخشد. یادگیری موسیقی در سنین کم موجب تقویت حافظه درازمدت و رشد بهتر مغز می‌شود. از طرف دیگر، کسانی که موسیقی کار می‌کنند، در مقایسه با دیگران، ذهن هشیارتری دارند. همچنین زمان واکنش شنیداری، لامسه و لمسی ـ شنیداری در موسیقی‌دان‌ها سریع‌تر از سایرین است.
تغییرات مغز بر اثر یادگیری موسیقی
تصاویر مغزی تفاوت ساختار مغز موسیقی‌دانان با غیرموسیقی‌دانان را به‌خوبی آشکار می‌کنند. جسم پینه‌ای (Corpus callosum) مجموعه‌ای از تارهای عصبی است و دو نیمکره مغز را به یکدیگر متصل می‌کند. جسم پینه‌ای مغز موسیقی‌دانان بزرگ‌تر از سایرین است. علاوه بر این، بخش‌هایی از مغز که مسئول حرکت، شنوایی و درک هندسه فضایی‌اند در نوازندگان حرفه‌ای پیانو بزرگ‌ترند.
در مراحل ابتدایی پژوهش‌های مربوط به تأثیر موسیقی بر مغز، معلوم نبود که آیا یادگیری موسیقی علت این تفاوت‌هاست یا تفاوت‌های آناتومیک باعث می‌شوند عده‌ای بیشتر از دیگران مستعد یادگیری موسیقی باشند. منتها پژوهش‌های بعدی نشان دادند تغییرات عملکردی و ساختاری مغز در کودکانی که ۱۴ ماه آموزش موسیقی دیده‌اند بیشتر از سایر کودکان است.
اثرات بلندمدت موسیقی بر تقویت مغز
تغییرات آناتومیک ایجادشده در مغز موسیقی‌دانان با سن شروع یادگیری موسیقی در ارتباط است. جای تعجب نیست که شروع یادگیری موسیقی در سنین کمتر موجب تغییرات چشمگیرتری در مغز می‌شود. هرچه مدت‌زمانی که با موسیقی سروکار دارید و مشغول یادگیری هستید بیشتر باشد، بیشتر از اثرات انکارناپذیر آن بر مغزتان بهره خواهید برد. کسانی که بیش از ۱۰ سال به یادگیری موسیقی مشغول بوده‌اند حافظه غیرکلامی و حافظه دیداری ـ فضایی قدرتمندی دارند. جالب اینجاست اگر این افراد برای مدتی موسیقی را ترک کنند، اثرات مثبت موسیقی بر مغز آنها همچنان پابرجا خواهند بود.
بد نیست بدانید دوره‌های کوتاه آموزش موسیقی نیز اثرات مثبت و بلندمدت در پی دارند. حتی افرادی که تحصیلات موسیقی‌شان در سطح متوسط است، در پردازش صداها بسیار قوی‌اند. یادگیری موسیقی احتمال کاهش شنوایی بر اثر کهولت سن را نیز کاهش می‌دهد. موسیقی پردازش گفتار و یادگیری را در کودکان مبتلا به خوانش‌پریشی یا دیسلکسی (Dyslexia) بهبود می‌بخشد. یادگیری نواختن سازهای موسیقی در کودکی از ابتلا به زوال عقل پیشگیری می‌کند.
حدود ۹سالگی یکی از مهم‌ترین مراحل رشد است. یادگیری موسیقی قبل از ۹سالگی و ادامه آن به‌مدت ۱۰ سال یا بیشتر به اثرات شگرفی در بزرگ‌سالی منجر می‌شود، مثل تقویت حافظه عملی ـ کلامی؛ بنابراین بد نیست در بین برنامه‌های جورواجور آموزشی فرزندتان، جایی برای کلاس موسیقی باز کنید و او را به یادگیری موسیقی تشویق کنید. این کلاس‌ها نه‌تنها به درس او لطمه وارد نمی‌کنند، بلکه یادگیری دروسی مثل ریاضی را برای کودک آسان می‌کنند و ویژگی‌های مثبتی مثل صبر و همکاری را در او تقویت می‌کنند.
سایر فواید یادگیری سازهای موسیقی برای تقویت مغز
ماجرا به موارد ذکرشده ختم نمی‌شود. در ادامه، به برخی دیگر از فواید یادگیری موسیقی برای مغز می‌پردازیم.
۱. تقویت ارتباط با دیگران و بهبود مهارت‌های اجتماعی
شرکت در کلاس‌های گروهی موسیقی نیازمند تعامل و کار تیمی با دیگران است. زمانی که آهنگی را به‌صورت گروهی اجرا می‌کنید، باید سرعت نواختن و میزان صدای سازتان را با سایر اعضای گروه هماهنگ کنید. ارتباط، همکاری و هماهنگی کلید موفقیت یک گروه موسیقی در ساخت آهنگ‌های دل‌نشین است.
۲. تقویت مهارت‌های حافظه و خواندن
موسیقی و خواندن سازوکارهای شناختی و عصبی مشترکی دارند. با دانستن این نکته می‌توان نتیجه گرفت فراگیری موسیقی مهارت خواندن را نیز تقویت می‌کند. موسیقی به قسمت‌هایی از مغز دست می‌یابد که فعالیتهای دیگر قادر به دستیابی به آنها نیستند. موسیقی محرک شناختی قدرتمندی است که بهتر از هر فعالیت دیگری مغز را پرورش می‌دهد. شواهد مبنی بر تقویت زبان و حافظه بر اثر فراگیری موسیقی بسیار قوی‌اند.
۳. ایجاد شادمانی
تحقیقات نشان داده‌اند کودکانی که در کلاس‌های موسیقی شرکت می‌کنند مهارت‌های ارتباطی اولیۀ بهتری دارند و بیشتر می‌خندند.
۴. ایجاد نظم و تقویت بردباری
با یادگیری موسیقی، مفهوم این جمله را با تمام وجود درک می‌کنید که نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود. تا زمانی که روش درست گرفتن ساز را یاد نگیرید، قادر به ایجاد صداهای دل‌نشین با ساز نخواهید بود. نواختن قطعه‌ای زیبا یا آمادگی برای تک‌نوازی در مقابل عده زیادی از تماشاچیان، روزها و ماه‌ها و گاهی سال‌ها زمان می‌طلبد.
۵. پردازش هم‌زمان چند کار
هنگام تمرین و اجرای موسیقی، چند حس مختلف (شنوایی، لامسه، بینایی) به‌صورت هم‌زمان پردازش می‌شوند. به همین دلیل، موسیقی می‌تواند مهارت‌های چندحسی را تقویت کند.
۶. افزایش جریان خون در مغز
آموزش موسیقی میزان جریان خون به نیمکره چپ مغز را افزایش می‌دهد؛ بنابراین، هر زمان انرژی‌تان ته کشید، به‌جای خوردن نوشابه‌های انرژی‌زا، می‌توانید نیم ساعت بنوازید و تمرین موسیقی انجام دهید.
۷. ترمیم و بهبودی مغز
در بیمارانی که دچار سکته می‌شوند، موسیقی به بهبود کنترل حرکت در فعالیتهای روزانه کمک می‌کند.
۸. کاهش استرس و افسردگی
بررسی بیماران سرطانی نشان می‌دهد نواختن ساز یا گوش‌دادن به موسیقی اضطراب را کاهش می‌دهد. موسیقی‌درمانی در کاهش افسردگی و استرس مؤثر است.
۹. تقویت عملکرد اجرایی مغز
عملکرد اجرایی فعالیتهای مهمی مثل پردازش و حفظ اطلاعات، کنترل رفتار، تصمیم‌گیری و حل مسئله را در بر می‌گیرد. با تقویت عملکرد اجرایی، قدرت و نیروی زندگی در شما تقویت می‌شود. فراگیری موسیقی عملکرد اجرایی را در کودکان و بزرگ‌سالان بهبود می‌بخشد و تقویت می‌کند.
۱۰. تقویت مهارت‌های علمی
ریاضیات و موسیقی باهم ارتباط دارند و در هم تنیده شده‌اند. با درک و یادگیری مفاهیمی مثل ضرب، گام و ریتم، کودکان مفاهیمی مثل تقسیم، کسر و تشخیص الگو را بهتر یاد می‌گیرند. موسیقی به درک بهتر مفاهیم ریاضی کمک می‌کند.
۱۱. تقویت مهارت‌های جسمانی
هنگام نواختن سازهایی مثل پرکاشن، دست‌ها و بازوها و پاها در حرکت و همکاری‌اند. یادگیری نواخت چنین سازهایی هماهنگی و کنترل حرکات را در کودکان بهبود می‌بخشد. این سازها برای کوکانی که انرژی زیادی دارند انتخاب مناسبی‌اند. هنگام نواختن سازهای زهی و صفحه‌کلیددار (مثل تار یا پیانو)، دست راست و چپ به‌صورت هم‌زمان حرکات متفاوتی را انجام می‌دهند. به همین دلیل، یادگیری و تمرین چنین سازهایی مهارت کنترل و تسلط بر حرکات هر دو دست را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، هماهنگی و پایبندی به زمان شما را برای انجام فعالیت‌هایی مثل رقص یا ورزش نیز مستعد می‌کند.
۱۲. تقویت عزت نفس
کودکان، با شرکت در کلاس‌های گروهی موسیقی، می‌آموزند که هیچ‌کس از جمله خودشان کامل نیست و هرکسی جای پیشرفت دارد. در این کلاس‌ها، کودک یاد می‌گیرد در جمع ظاهر شود و مهارت‌هایشان را در معرض دید قرار دهد. همچنین، شرکت در این کلاس‌ها انتقادپذیری و اعتمادبه‌نفس را در کودک افزایش می‌دهد.
۱۳. آشنایی با سایر فرهنگ‌ها
سازهایی مثل ویلن یا پیانو در انواع سبک‌های موسیقی از کلاسیک گرفته تا جاز (که ریشه در آمریکای جنوبی دارد) به کار می‌روند. همچنین، نواختن ویلن، که در اصل سازی ایتالیایی است، کودک را با موسیقی کلاسیک محبوب موسیقی‌دانان آلمانی و اتریشی آشنا می‌کند.
شما بگویید
شما میانه‌تان با موسیقی چگونه است؟ آیا معجزه موسیقی در تقویت مغز و ذهن را لمس کرده‌اید؟ ماهی را هروقت از آب بگیرید تازه است. اگر چیزی از موسیقی نمی‌دانید، بهتر است بدون اینکه حساب سن‌وسالتان را بکنید، تصمیم جدی بگیرید و سازی را انتخاب کنید و یادگیری آن را شروع کنید. با فراگیری موسیقی، علاوه بر اینکه از بیان احساسات خود به‌کمک صداها لذت خواهید برد، از فواید موسیقی در رشد و تقویت مغز نیز بهره‌مند می‌شوید.
