فواید ماساژ درمانی و عوارض احتمالی آن

طبق یک نظرسنجی انجام شده در سال ۲۰۰۷، با موضوع طب‌های مکمل و جایگزین مورد استفاده‌ی آمریکایی‌ها، تخمین زده شد که در حدود ۱۸ میلیون بزرگسال و ۷۰۰ هزار کودک آمریکایی در سال گذشته از ماساژ درمانی استفاده کرده بودند.

افراد از ماساژ درمانی برای بهبود انواع مشکلات مرتبط با سلامتی استفاده می‌کنند. از مزایای این روش درمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش درد؛
• توان‌بخشی در آسیب‌های ورزشی؛
• کاهش استرس؛
• افزایش تمدد اعصاب؛
• کنترل اضطراب؛
• کنترل افسردگی؛
• کمک به بهبود وضعیت عمومی سلامتی.

انواع ماساژ درمانی

واژه‌ی ماساژ درمانی، تکنیک‌های مختلفی را دربرمی‌گیرد. در مجموع فشاردادن، مالش‌دادن یا هر نوع حرکات حساب‌شده‌ی دست روی عضلات یا بافت‌های نرم بدن، توسط درمانگران را ماساژ می‌نامند. درمانگران غالبا از دست‌ها و انگشت‌های خود برای ماساژدادن استفاده می‌کنند، اما ممکن است گاهی از اندام‌هایی مثل ساعد، آرنج یا حتی پا استفاده کنند.

در ماساژ سوئدی، درمانگران از روش‌هایی از جمله لمس‌کردن‌های طولانی، مشت‌ومال‌دادن، حرکات چرخشی عمیق، تکان‌دادن و ضربه‌‌زدن استفاده می‌کنند. ماساژ ورزشی تقریبا شبیه ماساژ سوئدی است، با این تفاوت که متناسب با نیازهای ورزشکاران، تغییراتی در آن ایجاد می‌شود. از بین انواع مختلف ماساژ غیر از این دو مورد، می‌توان به ماساژ بافت‌های عمیق و ماساژ «تریگر پوینت» (Trigger point) یا «نقطه‌ی ماشه‌ای» اشاره کرد که تمرکز آن بر تریگر پوینت‌های عضلانی است. تریگر پوینت‌ها نقاطی خاص و گره‌های عضلانی هستند که در صورت فشاردادن، ایجاد درد می‌کنند و ممکن است باعث درد در سایر قسمت‌های بدن شوند.

درمانگران ماساژ برای درمان بیماران چه می‌کنند؟

درمانگران ماساژ در محیط‌های مختلف خدمات خود را ارائه می‌دهند، برای مثال در دفاتر خصوصی، بیمارستان‌ها، خانه‌های پرستاری، استودیوها و اماکن ورزشی و باشگاه‌های تناسب اندام. بعضی از آنها به خانه‌ یا محل کار بیماران خود می‌روند. آنها معمولا سعی می‌کنند که محیطی آرام و تسکین‌دهنده ایجاد کنند.

درمانگران معمولا از بیماران جدید خود، در مورد علائم، سوابق پزشکی و نتیجه‌ی مطلوب‌شان سؤال می‌کنند. همچنین ممکن است ازطریق لمس‌کردن نقاط دردناک بدن، شرایط بیمار را ارزیابی کنند و نقاط درد را مشخص کنند و میزان فشار لازم را برای ماساژ بسنجند.

بیماران، معمولا روی یک میز یا تخت مخصوص دراز می‌کشند. لباس‌های گشاد می‌پوشند یا بدون لباس، بدن‌شان را با ملحفه می‌پوشانند، به غیر از نقاطی که قرار است تحت درمان با ماساژ قرار بگیرد. درمانگر، ممکن است از روغن یا لوسیون‌های خاص برای کاهش اصطکاک با پوست استفاده کند. گاهی‌اوقات، بیماران درحالی‌که روی صندلی نشسته‌اند، خدمات ماساژ درمانی را دریافت می‌کنند. یک جلسه ماساژ درمانی ممکن است بسیار خلاصه باشد یا حتی یک ساعت و بیشتر طول بکشد.

ماساژ درمانی چطور روی بدن تأثیر می‌گذارد؟

تحقیقات علمی در مورد ماساژدرمانی بسیار محدود است؛ اینکه آیا ماساژدرمانی تأثیر دارد و اگر دارد، چطور باعث بهبود بیماری‌های مختلف می‌شود. باوجوداین، شواهد زیادی وجود دارد که ماساژدرمانی روی بعضی از بیماران، تأثیرات قابل توجهی داشته است. البته این نتایج را نمی‌توان در مورد تأثیرگذاری ماساژ روی شرایط خاص اثبات کرد.

طبق نتایج به‌دست آمده از یک تحلیل و بررسی، ماساژدرمانی، تأثیرگذار است ولی تأثیرات آن به صورت جزیی و دقیق، هنوز بررسی نشده است. تحقیقات انجام شده در طی این تحلیل نشان می‌دهد که یک جلسه ماساژدرمانی می‌تواند در کاهش فشار خون، ضربان قلب و اضطراب حالتی (در واکنش به یک موقعیت خاص) مؤثر باشد. چند جلسه ماساژدرمانی می‌تواند اضطرابی صفتی (اضطراب کلی)، افسردگی و درد را کاهش دهد.

مطالعات اخیر نشان می‌دهد که ماساژ می‌تواند در شرایط خاص تأثیراتی چشمگیر داشته باشد، برای مثال: در سال ۲۰۰۸، نتایج ۱۳ کارآزمایی بالینی نشان داد که ماساژ ممکن است برای کمردردهای مزمن، مفید باشد. دستورالعمل‌های بالینی منتشر شده در سال ۲۰۰۷ توسط انجمن درد آمریکا و کالج آمریکای پزشکان، توصیه می‌کند که پزشکان، زمانی که بیمار مبتلا به کمردرد مزمن به روش‌های معمول درمان، پاسخ نمی‌دهد، از بعضی از روش‌های درمانی در طب مکمل و جایگزین استفاده کنند که این روش‌ها عبارت است از ماساژ، طب سوزنی، ریلکسیشن و یوگا.

طبق یک تحقیق چندگانه که روی بیش از ۳۰۰ بیمار با سرطان پیشرفته نشان داد که ماساژ می‌تواند به کاهش درد این افراد کمک کند و شرایط روحی و جسمی آنها را بهبود بخشد.

یکی از تحقیقات صورت گرفته روی ۶۴ بیمار مبتلا به گردن درد مزمن نشان داد که ماساژهای درمانی، بسیار بیشتر از آموزش‌های کتاب‌های آموزش خوددرمانی در زمینه‌ی بهبود عملکرد و کاهش علائم درد، مفید است.

نظریه‌های متعددی در مورد ماساژدرمانی و نحوه‌ی تأثیرگذاری آن بر بدن، ارائه شده است. به عنوان مثال، «نظریه‌ی کنترل دروازه»‌ پیشنهاد می‌کند که ماساژ ممکن است شرایطی ایجاد کند که در آن سیگنال‌های درد که به مغز فرستاده می‌شوند، مسدود شوند. طبق برخی دیگر از تئوری‌های مطرح شده، ماساژ می‌تواند مواد خاصی را در بدن ترشح کند که منجر به بهبود درد می‌شود؛ برای مثال، «سروتونین» یا «اندورفین»؛ حتی ممکن است سبب تغییرات فیزیکی در بدن شود که بهبودی را به دنبال دارد. باوجوداین، تحقیقات بیشتری نیاز است تا نظریه‌های مختلف در مورد نحوه‌ی عملکرد ماساژدرمانی، مورد بررسی قرار بگیرد.

عوارض جانبی و خطرات ماساژدرمانی چیست؟

به‌نظر می‌رسد که ماساژدرمانی، ریسک بسیار اندکی نسبت به سایر روش‌های درمان دارد، البته درصورتی‌که توسط درمانگران ماهر انجام شود و اخطار و هشدارهای مربوطه به درستی دنبال شوند. تعداد آسیب‌های جدی گزارش شده ناشی از ماساژ، بسیار اندک است. عوارض جانبی ماساژدرمانی ممکن است شامل دردهای موقتی، احساس ناراحتی و کوفتگی، کبودی، ورم و حساسیت پوستی و آلرژی به روغن‌های ماساژ.

نکات ایمنی و احتیاطی در حین ماساژ درمانی

افرادی که مبتلا به اختلالات انعقاد خون هستند، تعداد پلاکت‌های خون آنها کم است و افرادی که داروهای رقیق‌کننده‌ی خون مثل «وارفارین» مصرف می‌کنند، نباید تحت درمان با ماساژهای شدید قرار بگیرند.

باید از ماساژدادن بعضی از نواحی بدن اجتناب شود؛ قسمت‌هایی که لخته خون، شکستگی، زخم باز یا زخم درحال خوب‌شدن، عفونت‌های پوستی یا استخوان‌های ضعیف (بر اثر پوکی استخوان یا سرطان)، وجود دارد یا اخیرا تحت عمل جراحی قرار گرفته است.

با وجود اینکه به‌نظر می‌رسد ماساژ درمانی برای بیماران مبتلا به سرطان ایمن است، این بیماران قبل از اینکه تحت درمان با ماساژ قرار بگیرند که شامل فشارهای عمیق و شدید است، باید با پزشک سرطان‌شناس مخصوص خود مشورت کنند و اجازه بگیرند. هرگونه فشار مستقیم روی تومورها، معمولا نتایج ناخوشایندی به‌دنبال دارد. بیماران مبتلا به سرطان، باید درمورد نگرانی‌ها و موارد مهمی که ممکن است درمورد جلسه‌ی ماساژدرمانی به آن نیاز پیدا کنند، با پزشک مخصوص خود مشورت کنند.

زنانی که دوران بارداری هستند، قبل از اینکه از خدمات ماساژ درمانی استفاده کنند، باید با پزشک خود مشورت کنند.

چه کسانی ماساژدرمانی انجام می‌دهند؟

در حدود یک هزار و ۵۰۰ مرکز آموزشی و برنامه‌ی آموزشی ماساژدرمانی در ایالات متحده‌ی آمریکا وجود دارد. در این مراکز آموزشی، علاوه‌بر آموزش تکنینک‌های مفید ماساژ درمانی، دانشجویان در مورد بدن و نحوه‌ی فعالیت اندام‌های مختلف آن، یاد می‌گیرند.

در ایران هم، ماساژ درمانی روزبه‌روز بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. ازاین‌رو، مراکز آموزشی و ارائه‌ی خدمات ماساژ تقریبا همه‌جا به راحتی پیدا می‌شود. البته ازآنجایی‌که این شیوه‌ی درمانی اخیرا رونق گرفته، در انتخاب مرکز آموزشی و مرکز ارائه‌ی خدمات ماساژدرمانی باید دقت کنید و سراغ هر مرکزی نروید. مراکز مربوطه باید مجوزهای لازم را داشته باشند و فریب تبلیغات پرزرق‌و‌برق را نخورید.

این مراکز آموزشی، دوره‌های آموزشی در قالب کلاس‌های تئوری و آموزش از راه دور مکاتبه‌ای و کارگاه‌های مهارتی عملی و رشته‌ها و سبک‌های متفاوت ماساژ براساس قوانین و ضوابط فنی بین‌المللی، برگزار می‌کنند.

در آمریکا، مرکزی به نام هیئت ملی صدور گواهینامه‌ی ماساژ درمانی (NCBTMB) یکی از نهادهایی است که مدرک معتبر ماساژ را ارائه می‌دهد. این مجموعه بعد از طی یک امتحان سراسری این مدرک را اعطا می‌کند که البته لازمه‌ی شرکت در این آزمون، گذراندن حداقل ۵۰۰ دقیقه کلاس آموزشی در یکی از مؤسسات معتبر و دارای مجوز است.

علاوه‌بر درمانگران ماساژ، افراد دیگری که در زمینه‌های مرتبط فعالیت می‌کنند، برای نمونه «کایروپرکتورها» و «فیزیوتراپیست‌ها» می‌توانند این دوره‌های آموزشی را طی کنند.

چه نکات دیگری را در مورد ماساژدرمانی به عنوان طب مکمل و جایگزین باید درنظر بگیریم؟

• ماساژ درمانی را جایگزین شیوه‌های معمول درمان نکنید و به‌خاطر ماساژ درمانی، مراجعه به پزشک برای حل یک مشکل خاص را به تعویق نیاندازید. ماساژ درمانی همان‌طور که گفتیم باید به عنوان طب مکمل یا جایگزین مورد توجه قرار بگیرد.
• اگر درگیر شرایط پزشکی خاصی هستید و نمی‌دانید که آیا ماساژ درمانی برای شما مناسب است یا خیر، درمورد سؤالات و نگرانی‌های خود با پزشک‌تان مشورت کنید. پزشک‌تان می‌تواند در انتخاب یک درمانگر ماساژ به شما کمک کند. همچنین می‌توانید به‌دنبال مقاله‌های علمی و رسمی منتشر شده در مورد ماساژ درمانی در شرایط فیزیکی‌تان بگردید.
• قبل از اینکه درمورد شروع ماساژ درمانی تصمیم گیری کنید، درمورد دوره‌های آموزشی، مدارک و مجوزهای لازم و تجربه‌ی درمانگر مورد نظرتان تحقیق کنید. در خصوص تعداد درمان‌هایی که نیاز دارید، هزینه‌ها و پوشش بیمه، پرس‌وجو کنید.
• اگر درمانگر ماساژ، به شما روش‌های جایگزین دیگری مانند گیاهان دارویی یا سایر مکمل‌ها یا حتی رژیم غذایی خاصی پیشنهاد کرد، حتما قبل از هر چیز آن را با پزشک عمومی‌تان درمیان بگذارید.
• به همه‌ی پزشکانی که برای موارد مختلف به آنها مراجعه می‌کنید، در مورد روش‌های مختلف طب مکمل یا جایگزین که استفاده می‌کنید، اطلاعات کامل بدهید. کاملا برای آنها تشریح کنید که برای حفظ سلامتی خود، چه کارهایی انجام می‌دهید. این توضیحات به پزشکان کمک می‌کند که به بهترین شکل ممکن ایمنی و سلامت‌تان را حفظ کنند.