تلاش برای عرق‌کردن سابقه‌ای تاریخی دارد. حدود ۳۰۰۰ سال پیش مایاها (قوم مایا پدیدآورندهٔ یکی از تمدن‌های بسیار پیشرفته آمریکای مرکزی در دوران پیشاکلمبی بود) از خانه‌های تعریق برای مراسم مذهبی و کمک به سلامتی استفاده می‌کردند. تقریبا در هر فرهنگی به روشی متفاوت از گرما برای ایجاد آرامش، درمان بیماری‌ها و انجام مراسم مذهبی استفاده می‌شود. حمام‌های روم باستان، حمام بخار ترکیه و جکوزی معروف آمریکایی نمونه‌هایی از این روش‌ها هستند. در این بین، سونا یکی از قدیمی‌ترین و داغ‌ترین روش‌ها محسوب می‌شود. هزاران سال است که در کشور فنلاند از سونا استفاده می‌شود. نزدیک به یک‌سوم بزرگسالان در این کشور برای برخورداری از فواید سونا به‌طور مرتب از آن استفاده می‌کنند. البته سونا در ایالات متحده امریکا نیز بسیار معروف است و بیش از یک میلیون نفر به‌طور منظم از آن استفاده می‌کنند. اما معروف‌بودن، یک بحث است و بی‌خطربودن بحثی دیگر. آیا سونا برای سلامتی مفید است یا مضر؟ با این مطلب همراه شوید تا جواب این سؤال را بدانید.
فضای داخل سونا
سوناهای امروزی اتاق‌های رنگ‌نشده‌ی ساده‌ای هستند که دیوارها و صندلی‌های چوبی دارند. دمای سونا را به کمک یک گرماساز الکتریکی به دمای ۸۵ درجه‌ی سانتیگراد می‌رسانند. برخلاف حمام ترکی، سوناهای فنلاندی بسیار خشک هستند. میزان رطوبت این سوناها بین ۱۰ تا ۲۰ درصد است. با خروج آب از کف این سوناها، هوای داخل آن خشک می‌شود. سیستم تهویه‌ی مناسب در یک سونای خوب می‌تواند هوای محیط را در هر ساعت، ۳ تا ۸ بار عوض کند.
تأثیر سونا بر بدن
گرمای خشک تأثیر عمیقی بر بدن دارد. معمولا در این روش تعریق بلافاصله آغاز می‌شود. حضور در سونا می‌تواند باعث شود فرد در زمان نسبتا کوتاهی نزدیک به ۵۰۰ میلی‌لیتر عرق کند. سرعت تبخیر عرق در هوای خشک سونا به‌حدی زیاد است که معمولا فرد متوجه میزان تعریقش نمی‌شود. دمای پوست به‌سرعت به حدود ۴۰ درجه‌ی سانتیگراد می‌رسد. ولی دمای داخلی بدن با سرعت کمتری افزایش می‌یابد و معمولا زیر ۳۷٫۷ درجه‌ی سانتیگراد باقی می‌ماند.
در میان تغییرات دمایی بدن در سونا، واکنش قلب به گرما اهمیت ویژه‌ای دارد. در سونا نرخ ضربان قلب تا بیش از ۳۰٪ افزایش می‌یابد. بنابراین قلب در هر دقیقه دو برابر خون به بدن پمپاژ می‌کند. بیشتر خونی که در بدن به جریان می‌افتد، مستقیم به خارج از اندام‌های داخلی و به‌سمت پوست هدایت می‌شود. ممکن است در نتیجه‌ی این اتفاق فشار خون افزایش یا کاهش یابد، اما این تغییرات پس از خنک‌شدن فرد به حالت اولیه بازمی‌گردد.
بااینکه سونا می‌تواند به آرامش‌تان کمک کند، ولی در سونا با اینکه نشسته‌اید، قلب‌تان به‌شدت کار می‌کند. آیا این امر بی‌خطر است؟
تأثیر سونا بر قلب
بیشتر اطلاعات درباره‌ی تأثیر سونا بر سلامت مربوط به کشور فنلاند است. براساس مطالعه‌ای که به‌مدت ۱۶ ماه بر روی ۱۶۳۱ مورد حمله‌ی قلبی در هلسینکی انجام شد، محققان دریافتند تنها ۱٫۸٪ افراد تا ۳ ساعت پس از سونا دچار حمله‌ی قلبی شده‌اند. در مطالعه‌ی دیگری بر روی ۶۱۷۵ مرگ ناگهانی که در یک سال اتفاق افتاده بود، مشاهده شد که تنها ۱٫۷٪ مرگ‌ها در ۲۴ ساعت پس از سونا اتفاق افتاده‌اند و از میان آنها بسیاری ناشی از مصرف مشروبات الکلی بوده‌اند.
استفاده از سونا در فنلاند یک تفریح ملی است. بنابراین آیا این نتایج در مورد افراد دیگر جهان که گاهی از سونا استفاده می‌کنند، صادق است؟
پژوهشگران کانادایی تأثیر سونا را در ۱۶ فرد مبتلا به بیماری قلبی بررسی کردند. آنها تأثیرات یک سونای ۱۵ دقیقه‌ای را با فعالیت قلب هنگام دویدن روی تردمیل مقایسه کردند. هیچ یک از دو گروه در اثر این فعالیت‌ها دچار دردهای سینه‌ای، اختلال در ریتم ضربان قلب و تغییرات در نوار قلب نشدند. البته اسکن قلبی بیشتر بیماران، اختلالاتی را در جریان خون به عضلات قلب نشان می‌داد که این اختلالات در افرادی که از سونا استفاده کرده بودند، کمتر از گروه دیگر بود.
به‌نظر می‌رسد سونا برای افراد مبتلا به بیماری سرخرگ کرونری ضرر کمتری داشته باشد. براساس مطالعه‌ی کوچکی در ژاپن استفاده‌ی هرروزه و به‌مدت ۲ هفته از سونا توانست عملکرد رگ‌ها را در بیماران مبتلا به آسیب‌های خفیف قلبی که قلب‌شان نمی‌تواند خون را به‌طور طبیعی پمپاژ کند، بهبود دهد.
بیماران قلبی باید پیش از استفاده از سونا با پزشک مشورت کنند. معمولا افرادی که می‌توانند تمرینات سبک مانند ۳۰ دقیقه پیاده‌روی یا بالارفتن از ۳ یا ۴ طبقه پله را بدون سختی انجام دهند، مشکلی برای استفاده از سونا ندارند. اما به بیماران مبتلا به مشکل فشار خون، ریتم غیرطبیعی قلب، آنژین ناپایدار، نارسایی قلبی پیشرفته و نارسایی دریچه‌ی قلب توصیه می‌شود که از افزایش دمای بدن‌شان جلوگیری کنند.
تأثیر سونا بر سایر اندام‌های بدن
سونا بر بیشتر اندام‌های بدن تأثیر اندکی دارد. به‌عنوان مثال با استفاده از سونا دمای کیسه‌ی بیضه افزایش و تولید اسپرم کاهش می‌یابد. اما هیچ شواهدی درباره‌ی ارتباط استفاده‌ی منظم از سونا و ناباروری وجود ندارد.
هوای خشک برای پوست و ریه‌ها ضرری ندارد. در افراد مبتلا به پسوریازیس (نوعی بیماری پوستی مزمن) گزارش‌های از کاهش خارش بدن در اثر استفاده از سونا وجود دارد. همچنین با استفاده از سونا از میزان خس‌خس سینه در افراد مبتلا به آسم کاسته می‌شود. در کل به‌نظر می‌رسد سونا خطری برای بدن نداشته باشد، اما شواهد اندکی از ایجاد آرامش فوق‌العاده، احساس تندرستی و فواید بالا وجود دارد.
احتیاط‌ها درباره‌ی جکوزی
دمای جکوزی به‌طور میانگین بین ۳۷ تا ۴۰ درجه‌ی سانتیگراد است. اگر سونا برای بدن خطری نداشته باشد، جکوزی هم بی‌خطر خواهد بود. مطالعه‌ای بر روی ۱۵ مرد مبتلا به بیماری سرخرگ کرونری نشان داد، استفاده‌ی ۱۵ دقیقه‌ای از سونا نسبت به ۱۵ دقیقه استفاده از دوچرخه ثابت استرس کمتری در گردش خون ایجاد می‌کند. علاوه‌براین در مطالعه‌ای بر روی ۲۱ فرد مبتلا به فشارخون بالا مشاهده شد که نشستن در جکوزی می‌تواند فشار خون را بدون رساندن آن به درجات خطرناک، پایین بیاورد.
برای لذت بردن از جکوزی همان توصیه‌های بالا برای استفاده از سونا را رعایت کنید و اطمینان یابید که محیط جکوزی تمیز بوده و به آب کلر زده شده باشد تا از بروز «فولیکولیت» جلوگیری کنید. فولیکولیت نوعی عفونت پوستی است که می‌تواند در اثر رعایت نکردن نظافت جکوزی بروز یابد.
احتیاط‌ها درباره‌ی سونا
هشدارهای ساده‌ای وجود دارند که برای استفاده‌ی بی‌خطر و کم‌آسیب از سونا برای افراد سالم و بیماران قلبی مشابه‌اند. این هشدارها عبارت‌اند از:
- قبل و بعد از سونا از مصرف نوشیدنی‌های الکلی خودداری کنید؛
- بیش از اندازه در سونا نباشید. استفاده‌ی ۱۵ تا ۲۰ دقیقه‌ای از سونا معمولا مناسب است؛
- پس از سونا خود را به‌تدریج و آهسته خنک کنید. در برخی فرهنگ‌ها توصیه می‌شود بعد از سونا فورا در حوضچه‌ی آب سرد بروید. ولی این کار می‌تواند باعث بروز تنش در گردش خون شود، پس از انجام آن خودداری کنید؛
- پس از سونا ۲ تا ۴ لیوان آب خنک بنوشید و مراقب باشید بدن‌تان دچار کم‌آبی نشود؛
- در مواقع مریضی یا ناخوشی از سونا استفاده نکنید. استفاده از سونا در مواقع مناسب بهترین راه برای لذت‌بردن و بی‌خطر بودن آن است.
