رقص فعالیت جدیدی نیست و هزاران سال است که وجود دارد. حتی قدیمی‌ترین قبایل در دورافتاده‌ترین مناطق دنیا هم با انواع مختلف رقص و حرکات موزون آشنا هستند. با این حال، تحقیقاتی که درباره فواید رقص برای سلامت روان و جسم از نظر علوم اعصاب انجام شده‌اند نسبتا جدید هستند. یافته‌های این پژوهش‌ها به ما کمک می‌کنند دریابیم رقص چه مزایایی برای سلامت جسم و روان دارد. با ما همراه باشید.
انواع رقص و تفاوت‌های آنها
به‌طور کلی رقص به ۳ دسته تقسیم می‌شود:
- انفرادی؛
- دونفره؛
- دسته‌جمعی.
برخی افراد دوست دارند تنها و در خلوت خودشان با آهنگی برقصند که از رادیو، تلویزیون یا اسپاتیفای پخش می‌شود. عده‌ای ترجیح می‌دهند در کلاس‌های رقص شرکت کنند و با همسر یا دوستشان برقصند. برخی دیگر رقص‌های دسته‌جمعی در باشگاه را ترجیح می‌دهند. فرقی نمی‌کند تنها برقصید یا با دیگران، به هر حال بدنتان را به‌شیوه‌ای ریتم‌دار حرکت می‌دهید، کالری می‌سوزانید و در واقع ورزش می‌کنید.
از منظری دیگر رقص را به ۳ دسته بی‌قاعده یا آزاد، طراحی‌شده و هم‌گام‌سازی‌شده تقسیم می‌کنند که در ادامه هرکدام را بررسی می‌کنیم.
۱. رقص آزاد یا بی‌قاعده
بر اساس بررسی انجام‌شده، رقص آزاد که فرمول و قاعده ندارد و فقط می‌رقصیم که شاد باشیم، اثرات مثبتی روی سلامت روان ما دارد. این پژوهش به‌صورت نظرسنجی از ۱۰۰۰ نفر مبتلا به افسردگی، اضطراب یا سابقه تروما انجام شد.
حدود ۹۸درصد از این شرکت‌کنندگان گفتند رقصیدن خلق‌وخوی آنها را بهتر کرده است. بسیاری از آنها هم گزارش دادند که رقص آزاد باعث افزایش اعتمادبه‌نفس آنها شده و حس خوبی بهشان داده است.
۲. رقص طراحی‌شده
رقصِ طراحی‌شده از آن دست رقص‌هایی است که طراح رقص آن را خلق می‌کند. برای تحقیق درباره این نوع رقص، پژوهشگران روی داوطلبان ۶۰ تا ۸۰ساله مطالعه‌ای انجام دادند. همه داوطلبان مغز سالمی داشتند و علائمی از اختلال شناختی در آنها دیده نمی‌شد. محققان آنها را تصادفی در ۳ گروه قرار دادند. یک گروه فقط باید راه می‌رفتند، یک گروه حرکات کششی و تمرینات تعادلی انجام می‌دادند و گروه سوم باید رقص کانتری را می‌آموختند. برای گروه سوم رقص را مرحله‌به‌مرحله دشوارتر می‌کردند.
همه افراد فعالیت تعیین‌شده را به‌مدت ۱ ساعت در روز و ۳ بار در هفته انجام دادند. پس از ۱ دوره ۶ماهه، محققان مغز داوطلبان را دوباره اسکن و نتیجه‌اش را با وضعیت قبل از شروع دوره مقایسه کردند. آنها می‌خواستند ببینند این ۳ فعالیت چه اثراتی روی ماده خاکستری مغز و اتصالات عصبی آن می‌گذارند.
بر اساس نتایج، فقط عملکرد مغز آن گروهی که رقص کانتری را یاد می‌گرفتند بهبود چشمگیری یافته بود. این گروه در بخشی از مغز که حافظه را پردازش می‌کند ماده سفید متراکم‌تری داشتند. ماده سفید مغز با افزایش سن فرد تجزیه می‌شود و ممکن است به زوال شناختی بینجامد. بنابراین از فواید رقص، محافظت از مغز در برابر تخریب عصبی ناشی از پیری است.
رقص کانتری (نوعی رقص اسکاتلندی)، بالروم، تانگو، سالسا و والس همگی رقص‌هایی هستند که باید با دیگران انجام شوند. بنابراین این رقص‌ها باعث می‌شوند در فعالیت اجتماعی مفیدی هم شرکت کنید. این رقص‌ها طراحی شده‌اند، پس با یادگیری مراحل رقص، مغزتان را از نظر شناختی تحریک می‌کنید.
۳. رقص هم‌گام‌سازی‌شده
رقص‌های هم‌گام‌سازی‌شده رقص‌هایی هستند که باید دسته‌جمعی و گروهی انجام شوند. زومبا و فلش موب (flash mob) ۲ نمونه از این نوع رقص هستند. محققان برای بررسی تأثیر این رقص، روی تعدادی از افراد آزمایشی انجام دادند. با توجه به یافته‌ها، افراد شرکت‌کننده با هم صمیمی‌تر شده بودند و دوستی آنها تقویت شده بود. محققان دریافتند میزان ترشح اندورفین که ماده شیمیایی مربوط به شادی است در این افراد افزایش یافته. اندورفین در ایجاد پیوندهای انسانی نقشی اساسی دارد.
محققان در این مطالعه خاص قصد داشتند اثر اندورفین را روی درد بررسی کنند. به این منظور یک کاف فشارخون بادشده را روی بازوی غیرغالب شرکت‌کنندگان بستند و سپس از آنها خواستند که بگویند هنگام رقصیدن، چه زمانی فشاری که احساس می‌کنند تحمل‌ناپذیر می‌شود. نتایج نشان داد آنهایی که با انرژی و هماهنگی بیشتری حرکت می‌کردند با دیگران حس پیوند بیشتری پیدا می‌کردند و آستانه تحمل دردشان بالاتر بود.
علم اعصاب درباره رقص چه می‌گوید؟
محققان دریافته‌اند همگام‌سازی امواج تتا در مغز افرادی که حرفه‌ای می‌رقصند، حتی هنگام تماشای رقص دیگران، ۴ تا ۸ هرتز افزایش می‌یابد. امواج تتا در مغز با همگام‌سازی نواحی عمیق‌تر مغز مانند هیپوکامپ، عقده‌های قاعده‌ای و مخچه با قشر مخ ارتباط دارد.
بر اساس بررسی نوازندگان و افرادی که رقص را حرفه‌ای دنبال می‌کنند، مغز این افراد به تغییرات موسیقی سریع‌تر از سایر افراد واکنش نشان می‌دهد. این واکنش حتی قبل از اینکه خود فرد به آن آگاه شود رخ می‌دهد. همچنین این افراد در فرکانس تتای پایین، همگام‌سازی قوی‌تری دارند. همگام‌سازی تتا با فرایندهای هیجانی و حافظه در ارتباط است که در تمام تعاملات بین‌فردی و خودشناسی نقش اساسی دارند.
بدن و مغز ما انسان‌ها برای رقصیدن به‌شکلی همگام و هماهنگ تکامل یافته است. به نظر می‌رسد رقصیدن منظم می‌تواند طرز فکر و نحوه تعامل ما با دیگران را تغییر دهد.
بر اساس مقاله دیگری که در سال ۲۰۱۶ منتشر شد، مغز انسان هنگام رقصیدن بیش از ۶۰۰ ماهیچه را برای رقص هدایت می‌کند. قشر حرکتی، در پشت لوب پیشانی، در برنامه‌ریزی، کنترل و اجرای حرکات ارادی نقش دارد. عقده‌های قاعده‌ای که مجموعه‌ای از ساختارها در اعماق مغز هستند هم برای تحریک حرکات هماهنگ با قشر حرکتی فعالیت می‌کنند. مخچه هم چند نقش مهم دارد، مثلا اطلاعات را از حواس ما می‌گیرد و با هم ادغام می‌کند تا حرکاتمان کاملا روان و دقیق باشند. مخچه مسئول حفظ ریتم هم هست.
فواید رقص برای سلامت روان
۱. عزت‌نفس را بهبود می‌بخشد
عزت‌نفس همان میزان احترام و ارزشی است که برای خودمان قائل هستیم. اینکه نشان دهیم می‌توانیم مهارت‌ها و حرکات جدیدی را یاد بگیریم و به آنها مسلط شویم، عزت‌نفس ما را افزایش می‌دهد.
۲. ارتباط با دیگران را آسان‌تر می‌کند
از دیگر فواید رقص کمک به آشنایی با افراد جدید است. تعامل با افراد مختلف برای سلامت روان ما بسیار مهم است. صحبت‌کردن با دیگران و وقت‌گذراندن با آنها به ما کمک می‌کند با دیگران ارتباط برقرار کنیم و احساس تنهایی نکنیم.
۳. خلق‌وخو را بهبود می‌بخشد
هنگام یادگیری و اجرای حرکات رقص خلق‌وخوی بهتری پیدا می‌کنیم. در واقع بسیاری از افراد به‌دلیل همین حال خوبی که هنگام رقصیدن پیدا می‌کنند در کلاس‌های رقص حاضر می‌شوند.
۴. افسردگی و اضطراب را کاهش می‌دهد
رقص باعث بالارفتن ضربان قلب و به‌کارگیری عضلات و ماهیچه‌ها می‌شود و به ترشح مواد شیمیایی خاصی در مغز می‌انجامد که در مهار علائم افسردگی و اضطراب نقش دارند.
۵. نشخوار ذهنی را از بین می‌برد
رقصیدن به ما کمک می‌کند افکار و نگرانی‌های منفی که بارها در ذهنمان می‌چرخند و باعث نشخوار ذهنی می‌شوند از ما دور شوند. دلیلش این است که هنگام رقصیدن فرصتی برای فکرکردن به آنها پیدا نمی‌کنیم.
۶. به تقویت حافظه کمک می‌کند
با افزایش سن، به‌خاطرسپردن نام‌ها، مکان‌ها و سایر جزئیات کمی دشوار می‌شود. یادگیری چیزهای جدید مانند حرکات و سبک‌های مختلف رقص، توانایی مغز را برای به‌خاطرسپردن جزئیات بهبود می‌بخشد. این کار ممکن است به جلوگیری از زوال عقل هم کمک کند.
۷. ما را هشیار نگه می‌دارد
هنگام رقصیدن، برای یادگیری حرکات و اجرای درست آنها باید هشیار باشیم.
۸. اندورفین را افزایش می‌دهد
همان‌طور که گفتیم، رقص مخصوصا رقص دسته‌جمعی می‌تواند باعث افزایش اندورفین و هورمون شادی در بدن شود که آستانه تحمل درد را بالا می‌برد.
فواید رقص برای ذهن به نوع رقصی که یاد می‌گیریم هم بستگی دارد. مثلا رقص‌هایی مانند بالروم که تا حد زیادی حالت بداهه دارند، مهارت‌های تصمیم‌گیری را بیشتر از کارهای روتین که نیازی نداریم به نحوه انجام آنها فکر کنیم بهبود می‌بخشند. سبک‌های مدرن رقص هم خلاقیت ما را تقویت می‌کنند.
فواید رقص برای سلامت جسمانی
رقص ممکن است یکی از بهترین فعالیت‌های فیزیکی باشد که برای سلامت مغز انتخاب می‌کنیم، اما این فعالیت مانند نوعی ورزش هوازی برای ماهیچه‌ها و سایر اعضای بدن هم مفید است. برخی از مزایای فیزیولوژیکی رقص عبارت‌اند از:
- بهبود توان عضلانی؛
- افزایش قدرت عضلات؛
- بالابردن ضربان قلب؛
- بهبود عملکرد ریه‌ها؛
- گردش‌خون بهتر؛
- کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی؛
- بهبود تناسب‌اندام؛
- بهبود وضعیت کلی بدن؛
- قوی‌ترشدن استخوان‌ها؛
- کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان؛
- کمک به مدیریت وزن؛
- افزایش انعطاف‌پذیری بدن؛
- افزایش هماهنگی و چابکی؛
- بهبود استقامت کلی بدن.
رقص‌درمانی؛ مکمل روش‌های درمانی دیگر
رقص‌درمانی گزینه‌ای است که انجمن رقص‌درمانی آمریکا آن را «استفاده از حرکات به‌شکلی روان‌درمانگرانه برای بهترکردن یکپارچگی هیجانی، اجتماعی، شناختی و فیزیکی افراد به‌منظور بهبود سلامت و خوشحالی افراد» تعریف کرده است.
یافته‌های پژوهشی درباره اثرات رقص بر سلامت روان بسیار امیدوارکننده بوده‌اند. برخی از این یافته‌ها بیانگر افزایش کیفیت زندگی و مهارت‌های بین‌فردی و کاهش افسردگی و اضطراب بودند.
یک مطالعه موردی، مزایای توان‌بخشی حاصل از رقص با فردی دیگر برای بهبود عملکرد مخچه بیماری مبتلا به آتاکسی شدید مخچه‌ای را بررسی کرد. این مقاله در ۳۰ مارس ۲۰۱۸ منتشر شد و مردی ۳۹ساله که در ۲۴سالگی به آتروفی مخچه مبتلا شده بود، در برنامه‌ای ۸هفته‌ای شرکت کرد که برای بهبود تعادل و ثبات وضعیت او از طریق تمرینات حرکتی مبتنی بر رقص طراحی شده بود. برخی از پیشرفت‌های این مرد عبارت بودند از:
- حفظ تعادل هنگام ایستادن مستقل؛
- بهبود میزان تحرک و راه‌رفتن؛
- بهبود کیفیت زندگی و کاهش چشمگیر افسردگی.
هرچند این مطالعه به یک شرکت‌کننده محدود بود، محققان فکر می‌کنند که احتمال دارد رقصیدن با فردی دیگر بتواند به افرادی کمک کند که به‌دلیل اختلال در عملکرد مخچه با مشکلاتی مواجه هستند.
رقص‌درمانی جایگزین روش‌های درمانی نیست
توجه به این نکته ضروری است که قرار نیست رقصیدن جایگزین روش‌های درمانی شود. مثلا شواهد تجربی زیادی نشان داده‌اند که احتمال دارد گنجاندن رقص در برنامه درمانی جامع بیماری‌هایی مانند پارکینسون، دردهای مزمن، زوال عقل، اوتیسم و اختلالات خلقی کمک‌کننده باشد. اما این بدان معنا نیست که باید درمان اصلی این بیماری‌ها را کنار بگذارید.
از سوی دیگر، درد و استرس و اضطراب اغلب با افسردگی همراه‌اند. هرچند رقص و موسیقی می‌تواند به کاهش مشکلات ذهنی حتی قبل از شروع افسردگی کامل کمک کند، دلیل نمی‌شود که درمان اصلی افسردگی را کنار بگذارید. رقص می‌تواند روش درمانی مکمل باشد نه روشی جایگزین.
خطرات احتمالی رقصیدن
اگر مراقب نباشید، رقصیدن هم ممکن است مانند هر ورزشی به شما آسیب بزند. برخی از رایج‌ترین آسیب‌ها هنگام اشتباه‌رقصیدن عبارت‌اند از آسیب‌دیدگی باسن، پا، مچ پا و زانو یا جراحت. اگر دردی دارید که شب‌ها خواب راحت را از شما می‌گیرد و از بین نمی‌رود یا هنگام رقصیدن بدتر می‌شود، به پزشک مراجعه کنید و درباره رقص با او صحبت کنید. احتمال دارد به شما بگوید آن نوع رقص خاص مناسب شما نیست.
اگر تا حالا به رقصیدن فکر نکرده‌اید، شاید باید تجدیدنظر کنید!
اگر تاکنون هرگز به رقصیدن آزاد و بی‌قاعده یا یادگیری رقصی خاص فکر نکرده‌اید، شاید بهتر باشد به گنجاندن آن در برنامه روزانه‌تان فکر کنید. مطمئن باشید از مزایای زیادی بهره‌مند خواهید شد.
این فعالیت فیزیکی خلاقانه و سرگرم‌کننده هم مزایای جسمانی دارد و هم برای سلامت روان ما سودمند است. هنگام رقصیدن برای مدتی از کار و استرس دور می‌شویم. از نگرانی بی‌وقفه و خودگویی منفی خلاص می‌شویم. وقتی می‌رقصیم، فرصتی برای نشخوارهای ذهنی نخواهیم داشت.
حالا شما برایمان بگویید که نظرتان راجع به رقص چیست؟ چند نوع رقص بلدید و کدام یک از مزایایی را که گفتیم واقعا مشاهده کرده‌اید؟ لطفا دیدگاه‌هایتان را برایمان بنویسید؛ ما همه آنها را می‌خوانیم.
