شیر مادر ماده‌ای بسیار مقوی است و بیشترِ مواد مغذی موردنیاز کودک برای ۶ ماه اول زندگی را فراهم می‌کند. شیر مادر از مواد غذایی موجود در خون مادر تولید می‌شود و تحقیقات نشان می‌دهد غذای مصرفی مادر در محتوای شیر اثر می‌گذارد. البته مثلا غذایی که در شما نفخ ایجاد نمی‌کند معمولا برای کودکتان نیز نفاخ نیست؛ اما بچه‌ها باهم تفاوت دارند. بیشتر مادران به‌خصوص مادران جوان نگران تغذیه نوزادشان در دوران شیردهی هستند. در این مقاله، غذاهای ممنوعه در دوران شیردهی را به شما معرفی می‌کنیم تا راحت‌تر مواد غذایی را انتخاب کنید و بهتر مراقب کودک دلبندتان باشید. در انتهای مقاله به سؤالات رایج درباره غذاهای ممنوع در دوران شیردهی نیز پاسخ می‌دهیم.
۵ غذای ممنوعه در دوران شیردهی
بسیاری از مواد خطرناکی که طی بارداری از جفت عبور می‌کنند در دوران شیردهی به کودک شیرخوار نمی‌رسند. از آنجا که فهرست موادی که مادران نباید در دوران بارداری استفاده کنند طولانی است، بعضی افراد گمان می‌کنند در دوران شیردهی نیز نباید بسیاری از مواد غذایی را مصرف کنند. منتها به‌جز چند مورد خاص، غذای ممنوعی در دوران شیردهی وجود ندارد. به‌جای آن، لازم است غذاهای سالم بخورید و به اثر آن روی کودکتان توجه کنید.
۱. ماهی با جیوه زیاد
ماهی منبع غنی از دوکوزاهگزانوئیک اسید یا دی‌اچ‌ای (DHA) و ایکوزاپنتانوئیک اسید یا ای‌پی‌ای (EPA) است. این دو ماده دو نوع اسید چرب امگا ۳ هستند که برای رشد مغز جنین مهم است و به‌سختی در غذاهای دیگر یافت می‌شوند. با این حال، بعضی از ماهی‌ها و غذاهای دریایی میزان زیادی جیوه دارند. جیوه ماده‌ای است که ممکن است سمی باشد. نوزادان و کودکان بیشتر از سایر گروه‌های سنی به مسمومیت با جیوه حساسیت نشان می‌دهند.
قرارگرفتن در معرض جیوه زیاد ممکن است روی دستگاه عصبی مرکزی نوزاد اثر دائمی داشته باشد و موجب تأخیر یا نقص در موارد زیر شود:
- شناخت؛
- مهارت‌های حرکتی؛
- رشد گفتاری و زبانی؛
- ادراک دیداری ـ فضایی.
به همین دلیل، باید از مصرف ماهی‌هایی دارای جیوه زیاد در دوران شیردهی خودداری کرد. البته همچنان می‌توانید از ماهی‌هایی با جیوه کم استفاده کنید. در واقع، پیشنهاد می‌شود مادران شیرده هر هفته ۲۲۵ تا ۳۴۰ گرم ماهی با جیوه کم بخورند که منبع خوبی از دی‌اچ‌ای و ای‌پی‌ای است.
۲. کافئین
قهوه، نوشیدنی‌های گازدار، چای و شکلات منابع معمول کافئین‌اند. زمانی که کافئین مصرف می‌کنید، بخشی از آن در نهایت وارد شیر شما می‌شود. تجزیه کافئین در بدن کودکتان به‌سختی انجام می‌شود. نوشیدن ۲ تا ۳ فنجان قهوه (۳۰ میلی‌گرم کافئین) در روز بی‌ضرر است؛ اما مصرف مقدار زیاد کافئین در طول زمان ممکن است در بدن کودک تجمع یابد و موجب تحریک‌پذیری و مشکل خواب نوزاد شود.
نوشیدنی‌های انرژی‌زا اغلب حاوی ویتامین، مواد گیاهی اضافی و مقدار زیادی کافئین‌اند. به خانم‌هایی که در دوران شیردهی‌اند توصیه می‌شود از این نوشیدنی‌ها استفاده نکنند، مگر زمانی که پزشک مصرف آن را تأیید کرده باشد. شکلات نیز حاوی کافئین است و به همین دلیل، نباید در مصرف آن زیاده‌روی کرد. هرچند می‌توانید تکه‌ای کوچک از شکلات یا دسر شکلاتی را بخورید؛ اما در مقدار زیاد ممکن است تئوبرومین (نوعی ماده محرک) موجود در شکلات مانند کافئین روی کودک اثر بگذارد. شکلات تلخ بیشتر از شیر شکلات تئوبرومین دارد و شکلات سفید هیچ تئوبرومینی ندارد.
۳. مشروبات الکلی
استفاده از مشروبات الکلی در هیچ زمانی و به‌خصوص در زمان شیردهی مناسب نبوده و جز لیست غذاهای ممنوعه در دوران شیردهی است. الکلی که مصرف می‌کنید وارد جریان خون شما می‌شود و سپس از طریق شیر به بدن نوزاد می‌رسد. باورهای قبلی بر این بود که الکل میزان شیر را بیشتر می‌کند؛ اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد اتفاقا مصرف الکل میزان تولید شیر را کاهش می‌دهد.
۴. غذاهای کاملا فراوری‌شده
برای تأمین مواد غذایی موردنیاز در دوران شیردهی لازم است رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید. غذاهای فراوری‌شده معمولا کالری بالا، چربی ناسالم و قند اضافی دارند و برعکس، فیبر، ویتامین و مواد معدنی کمی دارند؛ بنابراین توصیه می‌شود تا حد امکان مصرف این مواد غذایی را کم کنید. تحقیقات جدید نشان می‌دهد رژیم غذایی مادر در دوران شیردهی می‌تواند بر رژیم غذایی کودک در سال‌های بعد اثر داشته باشد.
به‌خصوص تحقیقات حیوانی نشان می‌دهد طعم‌هایی که نوزاد از شیر مادر دریافت می‌کند ممکن است در تمایلات غذایی او در سال‌های بعد نقش داشته باشد؛ برای مثال، موش‌هایی که مادرانشان رژیم غذایی نامناسب داشته‌اند نسبت به موش‌هایی که مادرشان رژیم غذایی سالم و متعادل داشته‌اند بیشتر به غذاهایی با چربی و قند بالا تمایل نشان می‌دهند.
توصیه میؤ‌شود مادر عادات غذایی سالم را در پیش بگیرد. هرچند بررسی‌های انسانی بیشتری در این زمینه لازم است، این نگرانی وجود دارد که مصرف زیاد غذاهای چرب و قندی از سمت مادر، ممکن است عادات غذایی نامناسب و چاقی را در کودکان به همراه داشته باشد.
۵. برخی گیاهان دارویی
مصرف گیاهان دارویی یا ادویه‌جاتی مثل جعفری یا ریحان در دوران شیردهی بی‌ضرر است؛ اما درمورد داروهای گیاهی و بعضی مکمل‌ها جای نگرانی وجود دارد. از آنجا که این مکمل‌ها را سازمان غذا و دارو تأیید نکرده است ممکن است به فلزات سنگین خطرناک آلوده باشند. در حالی که بیشتر مادران سعی می‌کنند از مکمل‌هایی برای افزایش شیر استفاده کنند، اسناد کمی راجع‌به اثرگذاری گیاهان دارویی در افزایش شیر وجود دارد و بیشتر آنها در مقایسه با دارونما هیچ تفاوتی در تولید شیر مادر ایجاد نمی‌کنند.
علائم حساسیت نوزاد به مواد غذایی مصرفی مادر
بعضی علائم شایع نشان می‌دهند رژیم غذایی شما روی کودک اثر می‌گذارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اگزما؛
- کهیر؛
- اسهال؛
- عطسه؛
- احتقان؛
- یبوست؛
- استفراغ؛
- نفخ اضافی؛
- خون در مدفوع نوزاد؛
- سروصدای غیرمعمول؛
- آنافلاکسی (هرچند نادر است، باید سریعا به اورژانس مراجعه کرد).
وجود هرکدام از این علائم نشان می‌دهد کودکتان به ماده‌ای در رژیم غذایی شما حساسیت غذایی یا عدم‌تحمل غذایی دارد. در نتیجه، باید با پزشک اطفال صحبت کنید تا غذای مشکل‌ساز شناسایی شود. گاهی لازم است ۲ تا ۴ هفته از ماده حساسیت‌زا استفاده نکنید تا علائم فروکش کند.
سؤالات رایج درباره غذاهای ممنوعه در دوران شیردهی
– آیا ممکن است کودک من به غذاهایی که می‌خورم حساسیت داشته باشد؟
حتی اگر غذاهای حساسیت‌زا (مثل بادام‌زمینی، ماهی، صدف دریایی و تخم مرغ) بخورید، خیلی بعید است شیر شما در کودکتان واکنش حساسیتی ایجاد کند. اگر کودکتان واکنش حساسیتی (مثل اگزما یا جوش، آبریزش بینی، عطسه، سرفه، قرمزی و آبریزش چشم، استفراغ یا اسهال) داشت، شاید علت آن چیزی باشد که کودک با آن در تماس است، که می‌توان به صابون، موی حیوان خانگی، آلودگی، گرده گیاهان یا غذاهای مصرفی خود کودک اشاره کرد.
– آیا غذاهای مصرفی موجب نفخ در کودک شیرخوار می‌شود؟
خیر. مصرف غذاهای خاص موجب نفخ کودک نمی‌شود. نفخ نوعی واکنش موضعی در مجرای گوارشی است؛ بنابراین غذاهایی که در شما نفخ ایجاد می‌کنند روی گوارش کودکتان اثر نمی‌گذارند. شاید شنیده باشید پرهیز از مصرف غذاهای خاص مثل جعفری، میوه‌ها، ادویه‌ها (دارچین، کاری و فلفل چیلی) و سبزیجات نفاخ (کلم، پیاز، کلم بروکلی، گل کلم) به کاهش نفخ کودک کمک می‌کند؛ اما هیچ سند علمی‌ای برای تأیید این موضوع وجود ندارد.
– آیا باید از خوردن غذایی با طعم تند مثل سیر پرهیز کرد؟
خیر. هرچند بعضی غذاهای با طعم تند روی مزه شیر شما تأثیر می‌گذارد، به نظر می‌رسد بیشتر کودکان از ایجاد تنوع در طعم شیر لذت می‌برند. به‌طور کلی، طعم غالب رژیم غذایی شما، چه سیر و چه فلفل چیلی، طی بارداری در مایع آمنیونی شما وجود داشت. جنین قبل از تولد مقداری از این مایع آمنیونی را می‌بلعد و زمانی که دوباره آن طعم‌ها را در شیر مادر می‌چشد، برایش آشناست.
– آیا جعفری، نعناع و مریم‌گلی روی تولید شیر اثر می‌گذارد؟
خیر. بر اساس باورهای قدیمی است که این گیاهان تولید شیر را کم می‌کنند. هیچ سند علمی‌ای برای اثبات این موضوع وجود ندارد. منتها مصرف زیاد مریم گلی ممکن است سمی باشد؛ بنابراین در مصرف آن زیاده‌روی نکنید. در موارد نادر، ممکن است کودک به آلرژن‌های غذایی مثل شیر گاو در رژیم غذایی مادر حساسیت نشان دهد. اگر نگران واکنش حساسیتی او نسبت به غذاهای مصرفی خودتان هستید، با پزشک صحبت کنید. تنها راه درمان این موضوع این است که مادر مصرف محصولات حاوی شیر گاو را متوقف کند.
– گمان می‌کنم غذایی که می‌خورم برای کودکم ناراحت‌کننده است. باید چه کار کنم؟
اگر بعد از خوردن غذایی خاص متوجه شدید کودکتان آشفته، دارای نفخ و بی‌خواب شده است، با پزشک صحبت کنید تا مطمئن شوید چیز دیگری کودک را اذیت نمی‌کند. ممکن است پزشک پیشنهاد دهد برای یک یا چند هفته غذای موردنظر را محدود کنید و سپس با مصرف مجدد، اثر آن ماده را روی کودک ببینید.
– آیا حذف یک ماده غذایی روی مواد مغذی مادر اثر می‌گذارد؟
اگر حذف یک نوع غذا (مثل حذف محصولات لبنی به‌دلیل عدم‌تحمل شیر گاو در کودک) موجب عدم‌تعادل مواد مغذی در بدن مادر شود، می‌توانید درمورد مصرف مواد غذایی یا مکمل‌های جایگزین با پزشک مشورت کنید. مصرف ویتامین‌های قبل از زایمان را به‌خصوص در زمان شیردهی ادامه دهید تا مواد غذایی لازم به شما برسد و شکاف‌های غذایی شما پوشش داده شود.
شما بگویید
شما چه تجربه‌ای از دوران شیردهی خود دارید؟ آیا پزشک ممنوعیت غذایی خاصی برایتان در نظر گرفت؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظراتتان را در بخش «ارسال دیدگاه» با ما و دوستانتان در میان بگذارید. اگر در اطرافیانتان نیز کسی در دوران شیردهی است، پیشنهاد می‌کنیم حتما این مقاله را برای او بفرستید تا با آگاهی بیشتری دوران شیردهی را پشت سر بگذارد.
