این مقاله مدل الماس پورتر را توضیح می‌دهد که توسط مربی استراتژی، مایکل پورتر به شکلی کاربردی ایجاد شده است و شامل یک مثال نیز می‌شود. پس از مطالعه‌ی این مقاله با اصول بنیادین این استراتژی قدرتمند و مزایای رقابتی این ابزار تجزیه‌وتحلیل آشنا خواهید شد.
مدل الماس پورتر چیست؟
پروفسور حوزه‌ی استراتژی در آمریکا، مایکل پورتر یک مدل اقتصادی برای موفقیت کسب و کارهای کوچک ایجاد کرده است که به آنها کمک می‌کند نقاط قوت رقابتی‌شان را در بازار جهانی درک کنند. مدل الماس پورتر با نام نظریه‌ی الماس پورتر درباره‌ی مزایای ملی یا مدل الماس مضاعف پورتر نیز شناخته می‌شود. این نام به این دلیل برای مدل پورتر انتخاب شده است که همه‌ی عواملی که در رقابت تجارت جهانی مهم هستند، به نقاط یک الماس شباهت دارند. مایکل پورتر فرض می‌کند که رقابتی‌بودن یک کسب‌وکار به عملکرد دیگر کسب‌وکارها مربوط می‌شود. علاوهبراین دیگر عوامل در یک زنجیره ارزش از طریق روابط از راه دور یا زمینه‌ی محلی یا منطقه‌ای در هم گره خورده‌‌اند.
خوشه‌های مدل الماس پورتر
مایکل پورتر از ایده‌ی خوشه‌ها برای محصولات یکسان یک گروه استفاده کرده است که در آن فشار رقابتی بسیار زیادی وجود دارد. کسب‌وکارهایی که در یک خوشه قرار دارند همدیگر را تحریک می‌کنند و باعث افزایش باروری، تقویت نوآوری و بهبود نتایج کسب‌وکار می‌شود. شرکت‌هایی که درون چنین خوشه‌هایی کار می‌کنند، فعالیت‌هایشان با توجه به مدل الماس پورتر توضیح داده می‌شود.
علاوهبراین آنها از این مزیت برخوردارند که می‌توانند خیلی خوب درون بازارهای جهانی حرکت کنند، حضورشان را در این بازارها حفظ کنند و به‌خوبی از پس رقابت بین‌المللی برآیند. یک مثال خوب از خوشه‌های بزرگ، صنعت ساعت‌سازی در سوئد و فیلم‌سازی در هالیوود است.
مزایای بین‌المللی
سازمان‌ها می‌توانند از مدل الماس پورتر برای ترجمه‌کردن مزایای ملی‌شان به مزایای بین‌المللی استفاده کنند. مدل الماس پورتر پیشنهاد می‌دهد که مبنای ملی یک سازمان نقش مهمی در ایجاد مزایایی در سطح جهانی بازی می‌کند. این مبنای خانگی عوامل بنیادینی فراهم می‌کند که از سازمان حمایت می‌کنند. این عوامل شامل حمایت‌های دولتی می‌شود اما حمایت دولت می‌تواند مانع شکل‌گیری مزایا در رقابت جهانی نیز باشد. عوامل تعیین‌کننده‌ای که پورتر مشخص می‌کنند، به شرح زیر هستند:
۱. شرایط و عوامل درونی
این شامل شرایط درون یک کشور است که به عوامل تولید مربوط می‌شوند؛ عواملی مانند دانش و زیرساخت‌ها. این عوامل به رقابت در هر صنعت خاص مربوط می‌شوند. می‌توان این عوامل را به صورت منابع مادی، منابع انسانی (هزینه‌ی نیروی کار، صلاحیت‌ها و تعهدات)، منابع دانش و زیرساخت‌ها مشخص کرد. همچنین می‌تواند شامل عواملی مانند کیفیت تحقیق یا قابلیت تبدیل‌شدن به پول در بازار سهام و منابع طبیعی مانند آب‌وهوا، مواد اولیه و نفت باشد. این عوامل می‌توانند مزایای رقابتی در سطح جهانی ایجاد کنند.
۲. صنایع مرتبط و حمایت‌کننده
همچنین موفقیت یک بازار به وجود تأمین‌کننده‌ها و صنایع مرتبط بستگی دارد. تأمین‌کننده‌های رقابتی می‌توانند باعث تقویت نوآوری و جهانی‌سازی شوند. علاوه‌بر تأمین‌کننده‌ها، سازمان‌های مرتبط نیز نقش مهمی بازی می‌کنند. اگر یک سازمان موفق باشد، می‌تواند به سازمان‌های مرتبط و وابسته‌اش نیز کمک کند. این سازمان‌ها می‌توانند از دانش عملی هم سود ببرند و با تولید محصولات مکمل به همدیگر کمک کنند.
۳. شرایط تقاضای داخلی
در این عامل تعیین‌کننده، پرسش کلیدی این است که چه عواملی باعث موفقیت یک بازار می‌شود؟ ماهیت بازار و اندازه‌ی آن چقدر است؟ همیشه تعاملی میان صرفه‌جویی‌های مقیاس، هزینه‌های حمل‌ونقل و اندازه‌ی بازار وجود دارد. اگر یک محصول بتواند به اندازه‌ی کافی صرفه‌جویی‌های مقیاس ایجاد کند، می‌تواند برای شرکت‌های دیگر این سود را داشته باشد که از یک نقطه به بازار خدمت‌رسانی کنند. علاوهبراین می‌توان این پرسش را مطرح کرد: تأثیر این عوامل روی سرعت و جهت نوآوری و توسعه محصولات چیست؟
۴. استراتژی، ساختار و رقابت
این عامل به روشی که یک سازمان خود را مدیریت و سازمان‌دهی می‌کند، اهداف بنگاه و میزان رقابت درون فرهنگ آن مربوط می‌شود. علاوهبراین بر شرایط درون یک کشور تمرکز می‌کند که مشخص می‌کند یک شرکت در کجا باید قرار بگیرد. جنبه‌های فرهنگی نقش مهمی در این موضوع بازی دارند. این عوامل در مناطق، استان‌ها و کشورهای مختلف می‌توانند متفاوت باشند و عواملی مانند مدیریت، روحیه‌ی کار و تعامل میان شرکت‌ها در فرهنگ‌ها مختلف به شیوه‌های متفاوتی شکل می‌گیرند. این موارد می‌توانند در شرایط خاصی که یک شرکت درون کشور دیگری تأسیس می‌شود، مزایا و معایبی برای شرکت‌ها به‌همراه داشته باشند. به‌عقیده‌ی پورتر رقابت داخلی و جست‌وجوی مستمر برای مزایای رقابتی درون یک کشور، می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا مزایای رقابتی در سطح جهانی به‌دست آورند. علاوه‌بر عواملی که در بالا به آنها اشاره شد، مایکل پورتر به عواملی مانند دولت و اتفاقات اشاره می‌کند که بر رقابت میان شرکت‌ها تأثیر می‌گذارد.
۵. دولت
دولت می‌تواند نقش بسیار قدرتمندی در توسعه‌ی صنایع و شرکت‌ها چه در داخل کشور و چه در بازارهای بین‌المللی داشته باشد. کمک‌های مالی دولتی و ایجاد زیرساخت‌ها (جاده، فرودگاه) و سرمایه گذاری در آموزش و سلامتی می‌تواند، تأثیر قابل‌توجهی داشته باشد. همچنین دولت می‌تواند شرکت‌ها را تشویق کند تا از منابع انرژی جایگزین یا سیستم‌های زیست‌محیطی جایگزین تأثیرگذار بر تولید استفاده کنند. این کار می‌تواند از طریق اختصاص کمک‌های مالی یا مشوق‌های مالی دیگر انجام شود.
۶. اتفاقات
مایکل پورتر همچنین اشاره می‌کند که در بیشتر بازارها شانس و اتفاق نقش مهمی دارد. این موارد برای آن دسته از شرکت‌های نوآور فرصت‌هایی ایجاد می‌کنند که از شروع فعالیت‌های جدید ترسی ندارند.
کارآفرین ها معمولا شرکت‌هایشان را در کشورهای خودشان راه می‌اندازند و که شاید مزیت اقتصادی خاصی برای‌شان نداشته باشد؛ درحالی‌که شروع همین کار در بیرون از مرزهای کشور‌شان می‌تواند فرصت‌های بیشتری برای آنها فراهم کند.
مثالی از مدل الماس پورتر
برخی از تحلیل‌گران کسب‌وکار واکاوی‌ای درباره‌ی ارتباط از راه دور از طریق تلفن همراه انجام داده‌اند.
شرایط تقاضا
- تحول در امکانات تلفن همراه برای ارتباط از طریق اینترنت.
- افزایش تعداد دارندگان تلفن همراه؛ استفاده از تلفن همراه ارزان‌تر شده است و درنتیجه افراد بیشتری امکان استفاده از آن را پیدا کرده‌اند.
- ظهور کسب‌وکارهای آنلاین مانند تولید اپلیکیشن.
- دولت یکی از کشورها روی مقررات بازار تلفن همراه اثر می‌گذارد.
عوامل کمکی
- دولت یکی از کشورها به‌طور مداوم روی سیاست‌های مربوط به IT تأثیر می‌گذارد.
- نیروی کار در حوزه‌ی IT درحال‌رشد و توسعه است.
- سطح آموزش‌ها در حوزه‌ی تلفن همراه و اینترنت بالاست.
- یکی از شرکت‌ها مزایای جغرافیایی خوبی در حوزه‌ی IT دارد.
صنایع مرتبط و حمایت‌کننده
- این شرکت در بازار ریزتراشه‌ها پیش‌روست.
- دو کشور وجود دارد که شرکای هدف برای این صنعت هستند.
- دولت برنامه دارد تا در بخش تحقیق و توسعه تلفن همراه و توسعه‌ی IT سرمایه‌گذاری کند.
- یکی از کشورها در همه‌ی محصولات مربوط تلفن همراه و IT پیش‌روست.
ساختار و استراتژی شرکت
- شرکت‌های خطرپذیر با تکنولوژی IT بالا.
- شرکت‌ها و کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ در حوزه‌ی IT.
- رقابت در بازار ارتباط از راه دور از طریق تلفن همراه.
- پیدایش جایگاه ویژه‌ی بازار از طریق توسعه‌ی مستمر و توسعه‌ی تکنولوژی تلفن همراه.
مزایا
یک سازمان با استفاده از مدل الماس پورتر می‌تواند مشخص کند که کدام عوامل باعث ایجاد مزیت های رقابتی در سطح ملی می‌شوند. پس از آن، مدل الماس پورتر معمولا برای بین‌المللی‌کردن کسب‌وکار به‌کار می‌رود. مایکل پورتر بر این باور است که همه‌ی عوامل برای رقابت یک شرکت با رقبای خارجی‌اش ضروری هستند. یک شرکت می‌تواند با درنظرگرفتن این موارد اهداف استراتژیکش را صورت‌بندی کند.
