عوامل فشار خون بالا در بارداری، عوارض و راه‌های پیشگیری از آن

سبک زندگی ناسالم ممکن است در دوران بارداری منجر به فشار خون بالا شود. داشتن اضافه وزن یا چاقی و نداشتن فعالیت از عوامل عمده‌‌ی ایجاد فشار خون بالا هستند. احتمال بالا رفتن فشار خون در زنانی که اولین بارداری خود را تجربه می‌کنند بیشتر است، اما خوشبختانه احتمال بروز فشار خون بالا در بارداری‌های بعدی بسیار کم می‌شود. احتمال فشار خون بالا در زنانی که چندقلو باردار هستند بیشتر است، چون بدن آنها تحت فشار بیشتری قرار دارد. سن مادر نیز از عوامل مؤثر است، به همین دلیل زنان باردار بالای چهل سال بیشتر در معرض خطر هستند. طبق گزارش انجمن پزشکی باروری آمریکا (American Society for Reproductive Medicine)، استفاده از تکنیک‌های کمک‌باروری (مانند IVF) طی فرآیند لقاح، احتمال بالا رفتن فشار خون در زنان باردار را افزایش می‌دهد. زنانی که قبل از بارداری فشار خون بالا دارند، نسبت به افراد دارای فشار خون طبیعی، در دوران بارداری‌ بیشتر در معرض خطر هستند.

انواع فشار خون در دوره‌ی بارداری

• فشار خون مزمن: گاهی‌اوقات ممکن است زنان قبل از بارداری فشار خون بالا داشته باشند. به این نوع فشار خون، فشار خون مزمن می‌گویند که معمولا با داروهای فشار خون درمان می‌شود. علاوه بر این، پزشکان فشار خون بالایی را که در بیست هفته‌ی اول بارداری بروز می‌کند به عنوان فشار خون مزمن در نظر می‌گیرند.
• فشار خون بارداری: این مشکل از هفته‌ی بیستم به بعد بارداری شروع، و معمولا پس از زایمان برطرف می‌شود و شایع‌ترین عارضه‌ی آن القای درد زایمان است. اگر این بیماری قبل از هفته‌ی سی‌ام تشخیص داده نشود، احتمال بروز پری‌اکلامپسی بیشتر می‌شود.
• فشار خون مزمن به همراه پری‌اکلامپسی: نوع دیگری از فشار خون مزمن، زمانی است که زن قبل از بارداری فشار خون داشته باشد و بعد از بارداری در ادرارش پروتئین دیده شود یا در دوران بارداری خود با عوارض دیگری روبه‌رو شود.

پیگیری فشار خون در دوران بارداری

فشار خون را به صورت کسر فشار خون سیستولیک روی فشار خون دیاستولیک می‌خوانند

• عدد بیشتر، فشار سیستولیک یا همان فشار خون درون سرخرگ‌هاست و میزان فشاری را نشان می‌دهد که وقتی قلب منقبض می‌شود خون را به سمت رگ‌ها پمپ می‌کند.
• عدد کمتر یا فشار دیاستولیک، میزان فشار خون را در زمان آرامش قلب نشان می‌دهد.

در دوران بارداری فشار خون طبیعی باید چقدر باشد؟

برای اینکه مشخص شود فشار خون «طبیعی» شما در دوران بارداری چقدر است، احتمالا پزشک در اولین ویزیت فشار خون‌تان را به عنوان فشار پایه اندازه می‌گیرد. سپس در هر ویزیت دوباره فشار خون شما را می‌گیرد و با فشار پایه مقایسه می‌کند. فشار خون طبیعی معمولا نزدیک دوازده روی هشت میلی‌متر جیوه است.

چه میزان فشار خونی در دوران بارداری، بالا در نظر گرفته می‌شود؟

فشار خون بالاتر از ۱۴ روی نه، یا فشار خونی که پانزده درجه بالاتر از فشار خون قبل از بارداری باشد، نگران‌کننده است. در اوایل بارداری، معمولا از هفته‌ی پنجم تا اواسط سه ماهه‌ی دوم، ممکن است فشار خون کاهش پیدا کند زیرا هورمون‌های بارداری رگ‌های خونی را گشاد می‌کنند. در نتیجه، مقاومت در برابر جریان خون کاهش پیدا می‌کند.

چه میزان فشار خونی در دوران بارداری، پایین در نظر گرفته می‌شود؟

برای تعیین پایین بودن فشار خون، عدد قطعی وجود ندارد، با این حال فشار خون پایین با علائمی همراه است:

• سردرد؛
• سرگیجه؛
• حالت تهوع؛
• احساس ضعف؛
• رنگ‌پریدگی.

تغییرات فشار خون در دوران بارداری

در دوران بارداری، فشار خون ممکن است تغییر کند یا به سطح قبل از بارداری بازگردد. این تغییرات ممکن است به دلایل زیر باشند:

• مقدار خون در بدن زن افزایش می‌یابد. به گفته مجله‌ی «سیرکولیشن» (Circulation)، حجم خون زن در طول بارداری به میزان ۴۵ درصد افزایش پیدا می‌کند. قلب باید این مقدار خون اضافی را به سراسر بدن پمپ کند.
• بطن چپ (سمت چپ قلب که میزان قابل توجهی از پمپاژ را انجام می‌دهد) ضخیم‌تر و بزرگتر می‌شود. این عارضه‌ی موقت، قلب را مجبور می‌کند بیشتر کار کند تا از پس پمپاژ این حجم خون برآید.
• کلیه‌ها نیز مقدار بیشتری وازوپرسین، هورمون منجر به افزایش حفظ آب، ترشح می‌کنند.

در اغلب موارد، فشار خون بالا در دوران بارداری تقریبا بلافاصله پس از زایمان از بین می‌رود. در صورتی که فشار خون پس از زایمان همچنان بالا بماند، پزشک ممکن است برای بازگشت به حالت طبیعی دارو تجویز کند.

نکاتی برای پیگیری فشار خون در دوران بارداری

روش‌های زیادی برای پیگیری فشار خون در طول حاملگی وجود دارد، از جمله:

• یک دستگاه فشارسنج از داروخانه یا فروشگاه آنلاین کالاهای پزشکی بخرید. خیلی از این دستگاه‌ها روی مچ دست یا بازوی شما قرار می‌گیرند. برای اطمینان از دقت فشارسنج، آن را به مطب پزشک خود ببرید و با دستگاه فشارسنج او مقایسه کنید.
• به طور مرتب به درمانگاه یا داروخانه یا هر مکان دیگری که دستگاه فشارسنج دارند مراجعه کنید و فشار خون‌تان را بگیرید.
• فشار خون‌تان را هر روز در یک زمان مشخص بگیرید تا از صحت و دقت نتیجه مطمئن شوید. صاف بنشینید و پاهایتان را روی هم نیاندازید. همیشه دستگاه را فقط روی یک بازو استفاده کنید.
• به فاصله‌ی هر ۴ ساعت یک بار فشار خون‌تان را اندازه بگیرید، اگر هر دفعه بالا بود و یا اگر علائم فشار خون بالا داشتید حتما به پزشک مراجعه کنید.

عوارض فشار خون بالا در دوران بارداری چیست؟

اگر فشار خون پس از هفته‌ی بیستم بارداری همچنان ادامه پیدا کند، می‌تواند منجر به بروز عوارضی ار جمله پری‌اکلامپسی شود.

پری‌اکلامپسی چیست؟

این بیماری می‌تواند باعث وارد آمدن آسیب جدی به اندام‌ها بدن، از جمله مغز و کلیه شود. پری‌اکلامپسی را به نام توکسمی یا فشار خون ناشی از بارداری نیز می‌شناسند. پری‌اکلامپسی همراه با تشنج تبدیل به اكلامپسی می‌شود که می‌تواند مرگبار باشد.

با مراقبت‌های کامل قبل از زایمان و ویزیت منظم دکتر، می‌توان علائم پری‌اکلامپسی را تشخیص داد. این علائم عبارتند از:

• وجود پروتئین در نمونه‌ی ادرار؛
• تورم غیرطبیعی دست و پا؛
• سردرد مداوم.

سندرم «هلپ» (HELLP)

هلپ مخفف انگلیسی عبارت همولیز، افزایش آنزیم‌های کبدی و کاهش تعداد پلاکت‌‌ است. این مشکل وخیم و خطرناک می‌تواند یکی از عوارض پر‌ی‌اکلامپسی باشد. تهوع، استفراغ، سردرد و درد در ناحیه فوقانی شکم از نشانه‌های این سندروم است. از آنجایی که هلپ می‌تواند به شدت به اندام‌های حیاتی بدن آسیب برساند، برای سلامتی مادر و کودک و کاهش فشار خون نیاز به مراقبت‌های اورژانسی خواهد بود. در بعضی موارد حتی باید زایمان زودتر از موعد انجام شود.

کاهش وزن نوزاد

فشار خون بالا در دوران بارداری می‌تواند بر میزان رشد کودک نیز تأثیر بگذارد و باعث شود وزن نوزاد هنگام تولد پایین باشد.

بر اساس مطالعات کنگره‌ی متخصصین زنان و زایمان آمریکا، دیگر عوارض فشار خون بالا عبارتند از:

• جدا شدن جفت، موقعیتی اورژانس که در آن جفت پیش از موعد از رحم جدا می‌شود؛
• زایمان زودرس، زایمانی که قبل از هفته‌ی سی‌وهشتم بارداری انجام شود؛
• زایمان سزارین.

پیشگیری از فشار خون بالا در دوران بارداری

دلایل خطرناک و رایج فشار خون بالا، مانند چاقی و سابقه‌ی فشار خون بالا را می‌توان از طریق رژیم غذایی و ورزش کاهش داد. البته در دوران بارداری، افزایش وزن اجتناب‌ناپذیر است. توصیه می‌شود زنان باردار با پزشک خود مشورت کنند تا بدانند چه میزان اضافه وزن طبیعی است.

رژیم‌های غذایی برای زنان باردار در هر فرد متفاوت است. با یک متخصص تغذیه صحبت کنید تا با توجه به قد و وزن‌تان برای شما برنامه‌ی تغذیه مناسب بنویسد.

مؤسسه‌ی ملی قلب، ریه و خون تأکید می‌کند برای کاهش خطر ابتلا به فشار خون بالا باید تمام اقدامات لازم را انجام دهید. باید از سیگار و الکل، که هر دو فشار خون را بالا می‌برند، دوری کنید.

بارداری باعث تغییر هورمون‌ها و تغییرات روانی و جسمی می‌شود. این تغییرات می‌تواند موجب استرس زن باردار شوند که به نوبه‌ی خود می‌تواند کنترل فشار خون بالا را دشوار‌تر کند. روش‌های کاهش استرس مانند یوگا و مراقبه را امتحان کنید.

درمان فشار خون بالا در دوران بارداری

مصرف بعضی از داروهای فشار خون رایج برای زنان باردار مناسب نیست.

هنگام بارداری از این داروها برای کاهش فشار خون استفاده نکنید:

• مهار کننده‌های ACE؛
• مهارکننده‌های رنین؛
• مسدودکننده‌های گیرنده‌ی آنژیوتانسین.

این داروها به‌ویژه از طریق جریان خون به بدن نوزاد در حال تکامل منتقل می‌شوند و می‌توانند سلامتش را تحت تأثیر قرار دهند. همچنین این داروها می‌توانند خون را رقیق کنند، این عارضه بر توانایی مادر برای حفظ جنین اثر می‌گذارد.

متیلدپا (Methyldopa) و لبتالول (labetalol) هر دو داروهایی هستند که مصرف آنها برای کنترل فشار خون در دوران بارداری ضرری ندارند.

اگر در طول بارداری دچار فشار خون بالا شدید، حتما با پزشک خود در مورد چگونگی کنترل فشار خون صحبت کنید.

نکات مهم

فشار خون بالا در دوران بارداری معمولا به مشکلات جدی منجر نمی‌شود. با این حال، اگر کنترل و درمان نشود، می‌تواند هم برای مادر و هم برای نوزاد خطرناک باشد. متأسفانه اختلالات فشار خون ناشی از فشار خون بالا دومین علت مرگ مادران در دوران بارداری در ایالات متحده است.

همیشه در مورد نگرانی‌های خود با دکتر خود صحبت کنید. برنامه‌ریزی برای مراقبت‌های قبل از زایمان می‌تواند تجربه‌ی بارداری سالمی را برایتان به ارمغان بیاورد.

قبل از اینکه باردار شوید در مورد عوامل و دلایل احتمالی فشار خون بالا تحقیق کنید و برای پایین نگه داشتن فشار خون در دوران بارداری اقدامات پیشگیرانه را انجام دهید.

خلاصه

• اگر فشار خون بیشتر از ۱۴ روی ۹ میلیمتر جیوه باشد، به عنوان فشار خون بالا شناخته می‌شود.
• اگر فشار خون پس از هفته‌ی بیستم بارداری همچنان بالا باشد، ممکن است مادر دچار پری‌اکلامپسی یا عوارض دیگر شود.
• برخی از داروهای رایج فشار خون می‌توانند برای زنان باردار مشکلاتی ایجاد کنند. قبل از مصرف هر نوع دارو، با پزشک خود صحبت کنید.
• فشار خون بالا در دوران بارداری همیشه خطرناک نیست. اما گاهی‌اوقات می‌تواند عواقب شدیدی بر سلامتی مادر و نوزاد داشته باشد. بر اساس اطلاعات مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، تعداد زنان باردار دچار این شرایط در حال افزایش است.