حساسیت پوستی که پزشکان آن را «درماتیت» می‌نامند به معنای التهاب، قرمز شدن و خارش پوست است. در نتیجه‌ی واکنش سیستم ایمنی بدن به ماده‌ی محرک، پوست دچار راش یا بثورات موقتی می‌شود که اغلب با سرخی، خارش و گاهی تاول و تورم همراه است.
درماتیت، شایع‌ترین نوع حساسیت پوستی است که اگر به علت تماس پوست با ماده‌ی محرک شیمیایی ایجاد شود به آن درماتیت تماسی تحریکی می‌گویند و اگر در اثر واکنش بدن نسبت به مواد آلرژن (حساسیت‌زا) ایجاد شود به آن درماتیت تماسی آلرژن گفته می‌شود.
خارش شدید که شاخصه‌ی اصلی این بیماری است، می‌تواند شما را عصبی کرده و آرامش‌تان را سلب کند. صرف‌نظر از نوع حساسیت پوستی‌ای که به آن دچار هستید، علائم، روش‌های درمان و پیشگیری آنها در بیشتر موارد مشابه است.
در این مقاله به علائم و نشانه‌ها، راههای درمان و پیشگیری از این بیماری بی‌خطر، اما پُردردسر می‌پردازیم.
علائم و نشانه‌ها
حساسیت پوستی در مجموع با قرمزی و تورم، خارش شدید، تاول یا دانه‌های قرمز ترشح‌دار، پوسته پوسته شدن، ترک‌خوردگی و فلس‌مانند شدن پوست همراه است.
دلایل بروز حساسیت پوستی
راش پوستی به دلایل مختلفی از جمله عوامل محیطی، ارثی و ضعف سیستم ایمنی بروز می‌کند.
محرک‌های معمول عبارتند از:
- عطرها، مواد آرایشی، مواد شوینده و نرم‌کننده، صابون‌ها و شامپوها، اسپری‌های برطرف‌کننده‌ی بوی عرق، رنگ مو، لوسیون‌های بدن، رنگ و مواد شیمیایی موجود در لباس، دستمال‌‌های کاغذی و دیگر محصولات سلامتی و زیبایی معطر.
- تماس با مواد شوینده از جمله پودرهای لباس‌شویی، مایع ظرف‌شویی و مواد سفید‌کننده، از مهم‌ترین دلایل بروز حساسیت پوست است. این مواد رطوبت و چربی سطح پوست را از بین می‌برند و آن را در برابر عوامل خارجی نفوذپذیر می‌کنند.
- لاتکس ماده‌ای لاستیکی مانند است که از صمغ درختی به همین نام به‌دست می‌آید و در بادکنک‌ها، دستکش‌های یک‌بار مصرف پلاستیکی، اسباب‌بازی‌ها، و برخی وسایل بهداشتی از جمله کاندوم استفاده می‌شود.
- نیکل نوعی فلز است که در ساخت انواع بدلیجات و زیورآلات، دکمه‌ها، فرم عینک، زیپ لباس، لوازم آشپزخانه و بعضی گوشی‌های تلفن همراه به کار می‌رود. حساسیت به نیکل در قسمت‌هایی از بدن که با این فلز تماس دارد مثل گردن، گوش‌ها، انگشتان و مچ دست و قوزک پا دیده می‌شود.
- در تهیه‌ی محصولات چرمی از مواد شیمیایی مختلفی برای افزایش استحکام و دوام محصول و همچنین ترکیبات ضدمیکروب و ضدقارچ استفاده می‌شود که ممکن است منجر به بروز واکنش‌های حساسیتی شوند.
- استرس و فشارهای عصبی نیز پوست را حساس، واکنش‌پذیر و مستعد حساسیت می‌کند.
- تماس با گیاهانی مثل پیچک سمی، بلوط سمی و سماق سمی که دارای کیسه‌های روغنی (اوروشیول) هستند، واکنش آلرژیک ایجاد می‌کند و پوست در محل تماس دچار راش می‌شود.
- از شایع‌ترین عوارض داروها (خصوصا آنتی‌بیوتیک‌ها) واکنش‌های پوستی است. همچنین مطالعات علمی نشان داده است که مقابله‌ی بدن با برخی از انواع عفونت‌ها منجر به تشدید راش و بثورات پوستی می‌شود.
درمان حساسیت پوستی
هنگام انتخاب درمان حساسیت پوستی باید به فاکتورهای متعددی از جمله شدت علائم و نشانه‌ها، فراوانی راش‌ها و محل قرارگیری آنها روی پوست توجه کرد. اما اولین گام در درمان درماتیت، تشخیص ماده‌ی حساسیت‌زا و دوری از آن است.
به محض مشاهده‌ی علائم حساسیت، ناحیه‌ی درگیر را با آب سرد و صابون غیرعطری بشویید تا ماده‌ی آلرژی‌زا از بین برود. اگر ماده‌ی محرک پایهی روغنی دارد، از الکل برای پاک کردن آن استفاده کنید. سپس می‌توانید از داروهایی که به نسخه‌ی پزشک نیاز ندارند، مثل لوسیون کالامین یا پماد کورتیزون، برای رفع خارش و التهاب استفاده کنید. پوست‌تان را مرطوب نگه دارید و لباس‌های نخی و گشاد بپوشید.
خاراندن پوست، خارش را تشدید و آن را مستعد عفونت می‌کند. ناخن‌های خود را کوتاه کنید تا از خاراندن ناحیه‌ی درگیر جلوگیری کنید. کمپرس سرد و مرطوب، برای تسکین خارش مفید است.
درمان‌های گیاهی مفید برای از بین بردن راش عبارتند از: روغن درخت چای، روغن نارگیل، سرکه سیب، آلوئه‌ورا و روغن زیتون.
چه‌وقت با پزشک‌تان تماس بگیرید؟
گرچه راش‌های پوستی خیلی شایع و اغلب نتیجه‌ی یک تحریک ناخوشایند هستند، با این حال ممکن است هشداردهنده‌ی شرایط جدی‌تری باشند که نباید به آنها بی‌توجهی کرد. بسته به شدت حساسیت، ممکن است درمان با دارو هم توصیه شود.
اگر نشانه‌های واکنش آلرژیک تا چند روز بهبود پیدا نکرد یا بدتر شد یا در صورتی که علائم زیر را در خود یافتید، حتما با پزشک مشورت کنید.
- راش‌ها نزدیک چشم‌ها باشند.
- قسمت عمده‌ای از بدن را درگیر کرده باشند.
- پوست در هنگام لمس داغ باشد.
- با وجود استفاده از داروهایی که به نسخه‌ی پزشک نیاز ندارند، خارش شدید ادامه داشته باشد.
- درماتیت همراه با تاول شدید، به توجه فوری نیاز دارد و ممکن است نشانه‌ی یک بیماری جدی باشد.
نشانه‌های دیگری که نباید آنها را نادیده بگیرید عبارتند از: مشکل در تنفس، تورم گلو، خس خس سینه، تعریق بیش از حد، تنگی قفسه سینه، حالت تهوع و گیجی.
آیا درماتیت واگیردار است؟
این تحریکات پوستی آزاردهنده در تماس مستقیم با مواد خاص به وجود می‌آیند بنابراین مُسری نیستند مگر در صورتی که عامل عفونی به آن اضافه شود. در حالت عادی عامل عفونی که منجر به انتقال بیماری به دیگران شود وجود ندارد.
پیشگیری
مؤثرترین راه مقابله با درماتیت، پیشگیری از بروز آن است. راش‌های پوستی با اجتناب از تماس با عوامل محرک بهبود می‌یابند. پس قدم اول و بهترین راه، محافظت از پوست در برابر محرک‌های شناخته شده است.
مثلا وقتی با موادی سروکار دارید که احتمال می‌دهید باعث بروز حساسیت شوند، از دستکش‌های نخی استفاده کنید. برای جلوگیری از تماس مستقیم پوست با مواد آلرژی‌زا، از یک لایه کرم یا ژل به عنوان مانع بهره بگیرید. زیورآلات را با لایه‌ای از برق ناخن بپوشانید تا با پوست‌تان تماس مستقیم نداشته باشد. از محصولات پوستی غیرمعطر، فاقد مواد شیمیایی و با پایهی طبیعی استفاده کنید و برای حفظ رطوبت پوست، مرطوب‌کننده را فراموش نکنید.
