امروزه مصرف مکمل های غذایی و محصولات پروبیوتیک از هر زمان دیگری رایج‌تر شده است. پروبیوتیک ها باکتریهای سازگار با روده هستند که به آنها «میکروفلور» هم گفته می‌شود. این باکتریها در قسمت‌های مختلف بدن حضور دارند. بااینکه بیشتر این باکتریها در دستگاه گوارش وجود دارند، گاهی در زیر پوست، دهان و سایر مناطق نیز دیده می‌شوند. بااینکه شواهد زیادی دربارۀ فواید آنها برای سلامتی وجود دارد، ولی ممکن است درمورد عوارض جانبی پروبیوتیک‌ها نیز چیزهایی شنیده باشید. خوشبختانه این عوارض آن‌چنان بد نیستند. برای آشنایی با عوارض محصولات پروبیوتیک با ادامهٔ این مطلب همراه شوید.
مطالعات زیادی نشان می‌دهند که سلامت میکروفلورهای بدن‌تان می‌تواند نشانه‌ای از میزان سلامتی و تندرستی خودتان باشد. نبود تعادل در باکتریهای مفید روده می‌تواند موجب بروز مشکلات گوارشی شود. این امر می‌تواند به بروز سایر مشکلات جدی مانند آلرژی غذایی، اختلالات رفتاری، تغییرات خلقی، بیماری های خودایمنی، آرتروز، خستگی مزمن، مشکلات پوستی و حتی سرطان بینجامد. به‌همین دلیل است که مصرف مکمل‌گونۀ پروبیوتیک‌ها به‌عنوان یکی از مؤثرترین راه‌ها برای بهبود سلامتی توصیه شده است.
مکمل‌های پروبیوتیک باکتریها و مخمرهای زنده‌ای هستند که در شکل مایع، پودر یا کپسول وجود دارند و باعث سلامتی می‌شوند؛ همچنین می‌توان آنها را به‌صورت غذاهای پروبیوتیک مانند ماست، کفیر، کلم ترش (زاواکراوت)، کیمچی (نوعی خوراک تخمیری کُره‌ای) و میسو (خمیر سویا) میل کرد.
باوجودِاین، ممکن است مکمل‌های پروبیوتیک در ابتدا عوارض جانبی کمی ناخوشایند به همراه داشته باشند. این عوارض زودگذر هستند و تنها بخش کوچکی از جمعیت استفاده‌کننده از پروبیوتیک‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. بااین‌حال، دانستنِ این مفید است که در هنگام شروع رژیم پروبیوتیکی ممکن است با چه چیزهایی روبه‌رو شوید.
۱. علائم گوارشی
ازجایی‌که بیشتر میکروفلورهای بدن در روده زندگی می کنند، مصرف پروبیوتیک‌ها بر روی این ناحیه تأثیرات چشمگیری بر جای می‌گذارد. علائم گوارشی احتمالی معمولا شامل نفخ، گرفتگی یا احساس پُری بیشازحد است.
اگر پروبیوتیک مصرفی‌تان حاوی گونه‌ای از مخمر مفید باشد، ممکن است کار کردن شکم‌تان نیز تغییر کند؛ برخی از افراد هم احساس تشنگی بیشتری می‌کنند. یک مطالعه نشان داد که بروز این علائم به‌خاطر گسترش قلمرو باکتریهای مفید جدید در رودهٔ بزرگ و رودهٔ باریک است. همچنین ممکن است براثر تغییرات باکتریایی در روده، گاز بیشتری تولید شود. این تغییرات گاهی اوقات می‌تواند باعث اسپاسم غیرطبیعی روده و یا مانع از خالی‌شدن کامل معده از غذای مصرفی‌تان شود.
بااینکه عدهٔ محدودی این علائم را تجربه می‌کنند، ولی دانستن علائم احتمالی مفید است. در واقع، این علائم نشانهٔ خوبی است که بفهمید پروبیوتیک واقعا اثر کرده است.
خوشبختانه این علائم معمولا بعد از یک یا دو هفته از آغاز مصرف پروبیوتیک‌ها فروکش می‌کنند. اگر واقعا نمی‌توانید با این علائم مقابله کنید، بهتر است مقدار مصرفی روزانه‌تان را به نصف مقدار توصیه‌شده بر روی برچسب محصول کاهش دهید. سپس می‌توانید به‌تدریج مقدار مصرفی‌تان را طی هفته‌های بعد افزایش دهید. این کار به روده‌تان اجازه می‌دهد تا به‌آرامی با ورود باکتریهای جدید تنظیم شود.
۲. بروز سردرد براثر آمین‌های موجود در غذاهای پروبیوتیک
برخی از کسانی که به‌تازگی مصرف پروبیوتیک‌ها را آغاز کردهاند، سردرد و میگرن را نیز گزارش داده‌اند. البته مکمل‌های پروبیوتیکی باعث سردرد نمی‌‌شوند، ولی برخی غذاهای پروبیوتیکی می‌توانند سردردهای خفیفی ایجاد کنند. این موضوع می‌تواند به‌دلیل وجود آمین‌‌هایی (نوعی ترکیبات نیتروژن‌دار) باشد که در طی فرایند تخمیر ایجاد می‌شوند. غذاهای سرشار از باکتریهای پروبیوتیک و پروتئین (مانند کیمچی، ماست یا کلم‌ترش) حاوی مقادیر کمی آمین هستند. زیرگروه آمین‌ها شامل تیرامین، تریپتامین و هیستامین است.
مشخص شده است که مقادیر زیاد آمین می‌تواند سیستم عصبی‌تان را تخریب کند و باعث افزایش یا کاهش ناگهانی جریان خون شود. در برخی موارد، این امر می‌تواند به سردرد یا میگرن بینجامد. براساس یک مطالعه، کاهش مصرف آمین‌ها همراه با رژیم کم‌هیستامین تاحدودی باعث درمان سردرد می‌شود.
همچنین ممکن است برخی واکنش‌ها نیز باعث بروز سردرد بشوند، مثل وقتی که تعداد زیادی باکتری یا مخمر در روده‌تان از بین می‌روند. اگر بعد از شروع رژیم پروبیوتیکی چنین واکنش‌هایی دارید، می‌تواند به‌خاطر مرگ برخی باکتریهای قدیمی دستگاه گوارش باشد. مرگ آنها باعث آزاد شدن سیتوکین‌های التهابی می‌شود. این عمل می‌تواند باعث استرس اکسیداتیو یا آزاد شدن اندوتوکسین‌ها (درون‌زهرابه) شود. خوشبختانه این مرحله به‌محض عادت کردن بدن به پروبیوتیک‌ها تمام می‌شود.
از مواد غذایی مصرفی‌تان لیستی تهیه کنید تا بفهمید چه غذاهای پروبیوتیکی‌ای باعث بروز سردردتان می‌شوند. همچنین برای سم زدایی بدن، آب زیادی بنوشید.
۳. واکنشهای منفی به آلرژن‌ها
کسانی که به مصرف برخی غذاها آلرژی یا حساسیت داشته باشند، بیشتر مستعد بروز واکنشهای منفی در برابر پروبیوتیک‌ها خواهند بود. یکی از شایع‌ترین این واکنش‌ها، واکنش به پروبیوتیک‌های تهیه‌شده از منابع لبنی است.
بسیاری از فراورده‌های پروبیوتیکی از لبنیات تهیه شده‌اند و حاوی لاکتوز (قند موجود در شیر) هستند. بااین‌حال، مطالعات نشان می‌دهد که باکتریهای پروبیوتیک موجود در محصولات لبنی تخمیرشده و غیرتخمیری می‌توانند علائم عدم تحمل لاکتوز را کاهش بدهند.
در برخی موارد نادرِ مصرف محصولات پروبیوتیکی محتوی سویه‌ای از باکتریها به‌نام «بیفیدوباکتر بیفیدوم» در مبتلایان به عدم تحمل لاکتوز می‌تواند موجب تجمع گاز و نفخ شود. اگرچه ممکن است این علائم از بین بروند، ولی به این افراد توصیه می‌شود پروبیوتیک‌های غیرلبنی مصرف کنند.
کسانی که مشکل عدم تحمل تخم مرغ یا سویا دارند ممکن است به وجود این آلرژن‌ها در برخی محصولات واکنش نشان دهند. همچنین افرادی که به مخمر حساسیت دارند، باید از مصرف مکمل‌های پروبیوتیک حاوی مخمر خودداری کنند.
اگر به برخی غذاها حساسیت دارید، قبل از خرید مکمل‌های پروبیوتیک برچسب آن را بررسی کنید.
مورد مهم دیگر این است که بسیاری از مکمل‌های پروبیوتیک حاوی پری‌بیوتیک‌ها هستند. پری‌بیوتیک‌ها فیبرهایی هستند که بدن شما نمی‌تواند آنها را تجزیه کند، ولی باکتریهای مفید روده از آنها به‌عنوان غذا استفاده می‌کنند. از رایج‌ترین پری‌بیوتیک‌ها می‌توان به لاکتولوز، اینولین و الیگوساکاریدهای مختلف اشاره کرد.
اگرچه فرایند تخمیر معمولا برای باکتریهای روده مفید است، اما این پری‌بیوتیک‌ها می‌توانند باعث ایجاد نفخ و گاز زیاد شوند. این واکنشِ آلرژی نیست، اما ممکن است گاهی اوقات برای جلوگیری از مصرف پروبیوتیک کافی باشد.
۴. واکنشهای پوستی
برخی گزارش‌های نادر از بروز راش (قرمزی پوست) یا خارش پوست خفیف براثرِ مصرف پروبیوتیک‌ها حکایت دارند.
بررسی انجام‌شده در سال ۲۰۱۸ نشان داد که تعداد کمی از بیماران مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر که برای درمان علائم خود از پروبیوتیک‌ها استفاده کردهاند، دچار ورم و خارش شده‌اند.
اگر با شروع مصرف یک مکمل یا قرص پروبیوتیک جدید پوست‌تان به‌طور ناگهانی دچار خارش شده باشد، این احتمالا پاسخی موقت است که طی چند روز برطرف خواهد شد. اگرچه خارش ممکن است آزاردهنده باشد، ولی بعید به نظر می‌رسد شدید یا ناتوان‌کننده شود.
علت خارش پوست یا راشِ ناشی از مصرف پروبیوتیک‌ها احتمالا ایجاد حساسیت توسط باکتریها است. اگر به یکی از مواد افزودنی موجود در یک مکمل خاص (مانند تخم‌مرغ، سویا یا لبنیات) حساسیت دارید، سیستم ایمنی بدن‌تان ممکن است واکنشی التهابی ایجاد کند. این اتفاق همچنین ممکن است بعد از خوردن غذاهای تخمیرشده ـ که حاوی مقدار زیادی آمین بیوژنیک مانند هیستامین هستند ـ نیز رخ دهد. وقتی یک گونهٔ باکتریایی جدید به روده‌تان وارد می‌شود، این واکنش‌ها کاملا طبیعی است. اگر از قبل، دچار مشکل عدم تحمل یا حساسیت به هیستامین هستید، به‌احتمال زیاد به واکنش پوستی یا خارش پوست مبتلا خواهید شد.
اگر مشکل بیش از آستانه تحمل‌تان است، مصرف پروبیوتیک را متوقف کنید و با پزشک مشورت کنید. مواد موجود بر روی برچسب محصول را بررسی کنید. با از بین رفتن علائم مشکلات پوستی، یک محصول پروبیوتیک را امتحان کنید که حاوی ترکیبات متفاوتی باشد.
۵. سندروم رشد بیشازحد باکتریهای روده باریک (SIBO)
یک مطالعه در سال ۲۰۱۸ نشان داد که ممکن است در افرادی که از مه مغزی رنج می‌برند، ارتباطی بین SIBO و مکمل‌های پروبیوتیکی وجود داشته باشد. به نظر می‌رسد با متوقف کردن مصرف پروبیوتیک‌ها و شروع مصرف آنتی‌بیوتیک، علائم این افراد بهبود یافته است.
باکتریهای موجود در رودهٔ باریک و بزرگ معمولا از نظر گونه با یکدیگر متفاوت هستند. رودهٔ بزرگ حاوی باکتریهای بی‌هوازی است که می‌توانند بدون اکسیژن رشد کنند. این باکتریها با تخمیر پری‌بیوتیک‌ها و کربوهیدرات هایی که در روده از بین نمی‌روند، زنده می‌مانند.
SIBO هنگامی اتفاق می‌افتد که باکتریهای رودهٔ بزرگ به رودهٔ باریک برسند و رشد خود را آغاز کنند. علائم آن اغلب با سندروم رودهٔ تحریک‌پذیر اشتباه گرفته می‌شود؛ زیرا موجب تجمع گاز، نفخ و اسهال می‌شود. گاهی اوقات SIBO می‌تواند باعث مه مغزی و مشکلاتی در حافظه کوتاه مدت شود. بروز SIBO در افراد مبتلا به سندروم رودهٔ تحریک‌پذیر شایع‌تر است.
اگرچه هنوز مشخص نیست که چه عواملی باعث رشد باکتریها در رودهٔ باریک می‌شود، اما برخی محققان می‌گویند که این می‌تواند نتیجهٔ تحرک کمِ روده باشد. این باعث می‌شود مواد غذایی مدت طولانی‌تری در روده باشند که این به‌معنای تخمیر بیشتر در رودهٔ باریک است.
موقتی بودن اثرات جانبی پروبیوتیک‌ها
بیشتر این عوارض جانبی در موارد محدودی رخ می‌دهند. آنها معمولا تنها پس از شروع رژیم غذایی پروبیوتیکی، تا مدت‌زمانی کوتاه دوام می‌آورند و با تنظیم بدن شما از بین می‌روند. عوارض جانبی اگر ناشی از تنظیم و تعادل مجدد روده‌تان باشد، بدترین کاری که می‌توانید انجام دهید قطع مصرف پروبیوتیک‌هاست! اگر عوارض جانبی شما ناشی از حساسیت یا عدم تحمل یا به‌دلیل مصرف بیشازحد هیستامین است، ممکن است مجبور به مصرف یک پروبیوتیک دیگر باشید و یا به‌طور کلی مصرف پروبیوتیک‌ها را متوقف کنید.
با پزشک‌تان صحبت کنید تا بهترین مسیر عملی برای بهبود سلامت روده و افزایش سلامت عمومی خود را پیدا کنید.
