داروی تاریخ گذشته نه‌تنها قابلیت درمانی‌اش را از دست می‌دهد، بلکه شاید مضر هم باشد یا حتی نتیجه عکس بدهد؛ مثلا مصرف مسکن تاریخ‌گذشته باعث تشدید درد شود یا داروهای آنتی‌بیوتیک به‌مرور زمان مستعد رشد باکتری‌ها شوند، کارایی‌شان برای بهبود عفونت‌ها را از دست بدهند و بدن را به آنتی بیوتیک ها مقاوم می‌کند. چگونه باید از خود در برابر این ضرروزیان‌ها محافظت کنیم؟ چه ملاحظاتی را باید در نظر داشته باشیم تا احتمال مصرف داروهای تاریخ‌گذشته کمتر شود؟ چطور می‌توانیم چنین داروهایی را دور بیندازیم، بدون آنکه تهدیدی برای محیط زیست و دیگران ایجاد کنیم؟ در ادامه، بیشتر از عوارض مصرف داروهای تاریخ‌گذشته خواهید خواند و پاسخی برای چنین سؤال‌هایی خواهید یافت. همراه ما باشید.
داروها معمولا پس از چه مدتی منقضی می‌شوند؟
به‌گفته متخصصان علم پزشکی و داروسازی، بیشترِ داروها را حتی تا ۱۲ ماه پس از گذشت تاریخ انقضایشان می‌توان مصرف کرد (منتها اگر در شرایط مناسب نگهداری شده باشند. در بخش‌های بعدی بیشتر درباره این شرایط خواهیم گفت)؛ البته به‌استثنای دو دسته از داروها:
- قرص‌های آنتی‌بیوتیک تتراسایکلین: گذشتن تاریخ‌انقضای این قرص‌ها سبب سمی‌شدن آنها می‌شود. مصرف آنها ممکن است به بروز عارضه‌هایی مثل نارسایی کلیوی منجر شود.
- داروهای مایع مثل نیتروگلیسیرین و انسولین، و داروهای تزریقی مثل اپی‌نفرین (آدرنالین): این داروها نیز به‌محض گذشتن تاریخ انقضایشان باید جایگزین شوند. داروهای مایعِ تاریخ‌گذشته اصلا کارایی و خاصیت سابق را نخواهند داشت.
عوارض مصرف داروی تاریخ‌گذشته
پیش از هرچیز باید بدانید مصرف داروی تاریخ‌گذشته دقیقا مثل این است که عمدا بدنتان را در معرض خطر قرار دهید. برخی از داروها، پس از گذشت تاریخ انقضایشان، کارایی معکوس پیدا می‌کنند؛ یعنی نه‌تنها باعث تسکین یا بهبودی نمی‌شوند، بلکه درد و ناراحتی را نیز تشدید می‌کنند. در برخی موارد، چنین اتفاقی ممکن است راه را برای بروز بیماری‌های جدی و مزمن هموار می‌کند.
مصرف داروی تاریخ‌گذشته، در بدترین حالت، باعث نارسایی کبد و کلیه می‌شود. اگر در نتیجۀ مصرف چنین داروهایی روند معمول سوخت‌وساز بدن (متابولیسم) مختل شود (که احتمال آن وجود دارد و دور از ذهن نیست)، احتمال ابتلا به آلرژی و ضعف سیستم ایمنی بدن وجود خواهد داشت.
با داروهای تاریخ‌گذشته چه کنیم؟ راهکار مناسب برای دورریختن این داروها چیست؟
اولین کاری که باید بکنید این است که روی بسته‌بندی داروی مورداستفاده‌تان را بخوانید. ممکن است دستورالعمل و اطلاعات کافی برای دورریختن داروی تاریخ‌گذشته را آنجا پیدا کنید؛ بنابراین اولویت با روشی است که شرکت سازنده دارو به شما معرفی می‌کند.
روش دورریختن شربت/ داروی مایع تاریخ‌گذشته
اما اگر به چنین راهنمایی دسترسی نبود چه؟ اگر داروی تاریخ‌گذشتۀ شما شربت یا مایع است، کافی است آن را در فاضلاب بریزید. دستور مصرف دارو را هم که روی بطری/ قوطی آن نوشته شده است (اگر چنین چیزی نوشته شده باشد) مخدوش کنید و بطری/ قوطی را در سطل زباله بیندازید. به‌گفته محققان، وجود داروی مایع در فاضلاب خطری برای محیط زیست ندارد.
روش دورریختن کپسول/ قرص تاریخ گذشته
برای دورریختن کپسول/ قرص تاریخ‌گذشته مراحل زیر را دنبال کنید:
- قرص‌ها یا کپسول‌ها را از بسته‌بندی اصلی خارج و بدون آنکه خردشان کنید، با ماده‌ای ناخوشایند و بدطعم، مثل تفاله چای یا قهوه، مخلوط‌شان کنید؛
- مخلوط را در کیسه‌فریزر بریزید و درِ آن را محکم ببندید؛
- آن را در سطل زباله بیندازید؛
- دستورالعمل مصرف داروها را که روی قوطی یا جعبه آن درج شده است مخدوش کنید و آن را هم در سطل زباله بیندازید.
آیا در ایران مکان مشخصی برای تحویل داروی تاریخ گذشته هست؟
خیر. حداقل مکان و راهکاری که به تأیید وزارت بهداشت رسیده باشد خیر. در برخی کشورها با پیروی از اصول خاصی می‌توان داروی تاریخ‌گذشته را به داروخانه‌ها برگرداند. در ایران، امکان انجام این کار وجود ندارد و تحویل داروی تاریخ‌گذشته به داروخانه‌ها غیرقانونی است. البته مراکز هلال‌احمر در ایران گاهی وظیفه جمع‌آوری داروهای تاریخ‌گذشته را به عهده می‌گیرند. اگر مایل به استفاده از خدماتشان هستید، باید به نزدیک‌ترین مرکز هلال‌احمر به محل سکونت‌تان مراجعه کنید و از مسئولان مربوط جویای اطلاعات بیشتری شوید.
البته به نظر می‌رسد از میان شهرستان‌های کشور، فقط در اصفهان اقداماتی به‌منظور تدارک‌دیدن مکانی برای دریافت داروهای تاریخ‌گذشته در دستور کار قرار گرفته است. به نقل از خبرگزاری ایرنا و به‌گفته فرناز مشهدیان، کارشناس معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، طی برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، احتمال می‌رود در آینده، در اصفهان، مکانی برای تحویل داروهای تاریخ‌گذشته در دسترس عموم قرار گیرد. وزارت بهداشت و شهرداری اصفهان ۲ ارگان دیگری‌اند که در هماهنگی و همکاری با دانشگاه علوم پزشکی اصفهان مشغول نهایی‌کردن برنامه‌ریزی‌های این طرح هستند.
نکاتی درباره مکان و شرایط مناسب برای نگهداری از داروها
حتما نباید تاریخ دارو بگذرد تا در کارایی و اثرات آن خللی وارد شود. نگهداری دارو در مکان و شرایط نامناسب نیز عامل دیگر این مسئله است؛ پس:
- همیشه اطلاعات درج‌شده روی بسته‌بندی دارو را بخوانید. ممکن است آنجا راهنمای شرایط نگهداری از داروی مخصوص خودتان را پیدا کنید.
- برخی انواع داروها را باید در یخچال نگهداری کرد. برخی دیگر را هم نباید در معرض حرارت یا در جای گرم قرار داد. بهتر است هنگام خرید دارو دراین‌باره از مسئول یا فروشنده راهنمایی بخواهید.
- از قراردادن داروها در شرایط نامطلوب خودداری کنید؛ مثلا گنجه یا قفسه داخل سرویس بهداشتی انتخاب خوبی نیست، چراکه مرطوب است و رطوبت یکی از عوامل فساد داروهاست.
- بهترین مکان و شرایط برای نگهداری دارو، در حالت کلی، جایی است که هم خشک باشد و هم خنک؛ برای مثال، کشوهای اتاق‌خواب و کابینت‌های آشپزخانه انتخاب‌های خوبی‌اند. البته اگر آشپزخانه را برای نگهداری دارو انتخاب می‌کنید، مراقب باشید کابینت داروها خیلی نزدیک به اجاق‌گاز یا سینک ظرف‌شویی نباشد. همچنین نباید جایی را انتخاب کنید که به‌راحتی در دسترس کودکان باشد.
خطر مصرف داروهای تاریخ‌گذشته را جدی بگیریم!
باید خطر مصرف داروهای تاریخ‌گذشته را جدی بگیریم. شاید پیش خودتان فکر کنید ایرادی ندارد اگر تعدادی داروی تاریخ‌گذشته در قفسه یا کشو بماند؛ اما حادثه خبر نمی‌کند. ممکن است کودکی از روی کنجکاوی سراغ داروها برود یا کسی به‌قصد مصرف نابجای دارو از آنها استفاده کند. چنین اتفاقاتی ممکن است پیامدهای جبران‌ناپذیری داشته باشد؛ به‌ویژه اگر دارویی که تاریخ آن گذشته از انواع مسکن مرفین یا قرصی مثل دیازپام باشد. حتی یک دوز از چنین داروهایی، برای کسانی که بدنشان به آنها عادت ندارد، می‌تواند کشنده باشد.
و در پایان
امیدواریم از خواندن این مطلب لذت برده باشید و نکات و توصیه‌های ذکرشده به کارتان بیاید. اگر سؤال، نکته یا نظری دارید، حتما در بخش «ارسال دیدگاه» با ما و خوانندگان مطلب در میان بگذارید. مشتاق شنیدن نظرات شما هستیم.
اگر خواندن مطلب برایتان مفید بود، لطفا آن را با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
