بسیاری از زوج‌ها در اوایل ازدواج به بچه‌دارشدن فکر نمی‌کنند و به‌دنبال روش مناسبی برای پیشگیری هستند. یکی از روش‌های بسیار ساده و همچنین مطمئن برای پیشگیری از بارداری، مصرف قرص‌های ضد بارداری است. قیمت این قرص‌ها نسبت‌به سایر روش‌های پیشگیری، بسیار ارزان‌تر است. همین موضوع باعث می‌شود اکثر خانم‌ها به آنها روی بیاورند. اما فراموش نکنید قرص ضد بارداری مانند شمشیر دولبه است، یعنی درعین‌حال که در پیشگیری از بارداری و درمانِ برخی شرایط دیگر پزشکی مؤثر است، ضررهای خاص خودش را دارد. در مطلب زیر با عوارض قرص ضد بارداری و همچنین سایر روش‌های پیشگیری از بارداری آشنا می‌شوید.
قرص ضد بارداری، نوعی روش هورمونی برای پیشگیری از بارداری است که سالانه حدود ۱۲میلیون زن در ایالات متحده از آن برای جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنند.
اگر قرص ضد بارداری به‌درستی مصرف شود، یعنی هر روز در زمانی مشخص، روشی بسیار مؤثر برای پیشگیری از بارداری است. به‌گفته‌ی انجمن متخصصان بهداشت باروری (ARHP) فقط ۰٫۱درصد از زنان علی‌رغم مصرف این قرص باردار می‌شوند. در نخستین سال مصرف این قرص‌ها، از هر ۱۰۰ زن تقریبا فقط ۱ نفر دچار حاملگی ناخواسته می‌شود. بااینحال نرخ بارداری در زنانی که بعضی اوقات مصرف قرص را فراموش می‌کنند، به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. به‌گفته‌ی ARHP، این میزان ۳۰ تا ۸۰ برابر می‌شود.
دو نوع قرص ضد بارداری وجود دارد که هر دوِ آنها حاوی فرم‌های مصنوعی از هورمون‌های استروژن و پروژسترون (پروژستین) هستند. قرص‌های ترکیبی حاوی هر دوِ این هورمون‌ها هستند، درحالی‌که قرص‌های کوچک (mini pills) که به «قرص‌های شیردهی» معروف‌اند، فقط هورمون پروژسترون دارند.
قرص ضد بارداری ممکن است برای سایر اهداف پزشکی، به‌جز پیشگیری از بارداری نیز مورد استفاده قرار گیرد، مواردی ازقبیل:
- تنظیم دوره‌های قاعدگی؛
- پریودهای نامنظم؛
- منوراژیا (پریودهای سنگین)؛
- دیسمنوره (پریودهای دردناک)؛
- آندومتریوز (وجود غدد آندومتریال و استرومای رحم)؛
- سندرم پیش از قاعدگی (PMS)؛
- آکنه، هیرسوتیسم (رشد موی بیش‌از‌حد) و آلوپسی (ریزش مو)؛
- کاهش خطر ابتلا به کیست‌های سینه، کیست‌های تخمدان، بیماری التهابی لگن (PID) و حاملگی در لوله‌های فالوپ (بارداری خارج از رحم).
قرص‌های ضد بارداری به‌عنوان روشی برای پیشگیری از سرطان تخمدان و آندومتر (پوشش داخلی رحم) نیز به‌کار می‌روند. قرص‌های ضد بارداری از بیماری‌های مقاربتی پیشگیری نمی‌کنند.
شایع‌ترین عوارض قرص ضد بارداری
عوارض جانبی رایج پس از مصرف قرص‌های ضد بارداری عبارت‌اند از: لکهبینی بین دو قاعدگی، تهوع، حساس‌شدن سینه‌ها، سردرد، افزایش وزن، تغییرات خُلقی، تأخیر در عادت ماهیانه، کاهش میل جنسی، ترشح واژن و تغییرات بینایی در هنگام استفاده از لنزهای تماسی.
در اینجا هریک از این عوارض جانبی را به‌طور کامل بررسی خواهیم کرد:
۱. لکهبینی بین دو قاعدگی
تقریبا ۵۰درصد افرادی که قرص ضد بارداری مصرف می‌کنند، بین دوره‌های قاعدگی‌شان دچار خون‌ریزی واژینال می‌شوند. این خون‌ریزیِ جزئی که به «لکهبینی» نیز معروف است، اغلب در طی ۳ ماه اول از شروع مصرف قرص ضد بارداری اتفاق می‌افتد. معمولا این مسئله در بیش از ۹۰درصد مواقع با مصرف سومین بسته‌ی قرص برطرف می‌شود. قرص ضد بارداری تا زمانی که به‌درستی مصرف شود و هیچ‌یک از دوزهای آن فراموش نشود، در طول لکهبینی نیز همچنان مؤثر است. افرادی که در حین مصرف قرص‌های فعال به‌مدت ۵ روز یا بیشتر خون‌ریزی دارند یا ۳ روز یا بیشتر دچار خون‌ریزی شدید می‌شوند، باید برای مشورت به پزشک زنان مراجعه کنند. لکهبینی بین قاعدگی‌ها ممکن است به‌علت سازگارشدن رحم با پوشش آندومتر نازک‌تر یا به‌خاطر عادت‌کردن بدن به داشتن سطوح متفاوتی از هورمون‌ها اتفاق بیفتد.
۲. تهوع
برخی افراد هنگامی که برای اولین بار قرص ضد بارداری مصرف می‌کنند، حالت تهوع خفیف پیدا می‌کنند، اما این حالت معمولا بعد از مدت کوتاهی برطرف می‌شود. مصرف قرص با غذا یا در هنگام خواب ممکن است به کاهش احتمال تهوع کمک کند. اگر با مصرف قرص ضد بارداری به تهوع مداوم یا شدید دچار می‌شوید، به پزشک مراجعه کنید.
۳. حساس‌شدن سینه‌ها
قرص‌های ضد بارداری ممکن است باعث بزرگ‌شدن یا حساس‌شدن سینه‌ها شوند. این عارضه‌ی جانبی معمولا چند هفته پس از شروع قرص برطرف می‌شود، اما اگر متوجه شدید در سینه‌‌تان توده وجود دارد یا درد و حساسیت مداوم یا شدید داشتید، به پزشک مراجعه کنید. کاهش مصرف نمک و کافئین و همچنین پوشیدن سینه‌بند حمایت‌کننده (ساپورتیو) می‌تواند میزان حساسیت سینه‌ها را کاهش دهد.
۴. سردرد
هورمون‌های جنسی در بروز سردرد و میگرن نقش دارند. قرص‌هایی با انواع و دوزهای متفاوتی از هورمون ممکن است به سردردهای مختلف منجر شوند. قبلا برخی تحقیقات نشان داده‌اند قرص‌هایی که حاوی دوزهای پایینی از هورمون‌ها هستند، به‌احتمال بسیار کمتری باعث بروز سردرد می‌شوند. سردردهای ناشی از قرص‌های ضد بارداری احتمالا به‌مرورزمان بهبود می‌یابند، اما اگر در هنگام مصرف این قرص‌ها به سردردهای شدید یا مداوم دچار شدید، به پزشک مراجعه کنید.
۵. افزایش وزن
پژوهش‌های بالینی هیچ‌گونه ارتباط واضحی بین استفاده از قرص‌های ضد بارداری و نوسانات وزنی پیدا نکرده‌اند. بااینحال بسیاری از افرادی که این قرص‌ها را مصرف می‌کنند، از احتباس مایعات خصوصا در نواحی سینه و باسن شکایت می‌کنند. سلول‌های چربی نیز ممکن است تحت‌تأثیر استروژن موجود در قرص‌های ضد بارداری قرار بگیرند، هرچند این هورمون باعث می‌شود سلول‌های چربی صرفا بزرگ‌تر شوند و تعداد آنها را افزایش نمی‌دهد.
۶. نوسانات خُلقی
به افرادی که سابقه‌ی افسردگی دارند، توصیه می‌کنیم این مسئله را با پزشک‌شان در میان بگذارند، چون برخی افراد در هنگام مصرف قرص‌های ضد بارداری به افسردگی یا سایر تغییرات عاطفی دچار می‌شوند. اگر در طول استفاده از قرص‌های ضد بارداری به نوسانات خُلقی دچار شُدید، به پزشک مراجعه کنید.
در سال ۲۰۱۵ پژوهشی درباره‌ی ۹۰ زن انجام گرفت که نتیجه‌ی آن در مجله‌ی نقشه‌برداری انسانی منتشر شد. براساس این تحقیق، استفاده از قرص ضد بارداری با اندازه‌های کمترِ ضخامت قشری در قشر اوربیتوفرنتال جانبی و قشر خلفی سینگولت مرتبط است. این مناطق مغز به پاسخ پاداش و ارزیابی محرک‌های ورودی مربوط می‌شوند. این پژوهشگران می‌گویند برای تأیید ارتباط بین «ضخامت قشری در این نواحی مغز و تغییرات خلقی» و «استفاده از قرص‌های ضد بارداری» به تحقیقات بیشتری نیاز است.
۷. تأخیر در عادت ماهیانه
بعضی اوقات ممکن است علی‌رغم استفاده‌ی درست از قرص‌های ضد بارداری، عادت ماهیانه به‌تأخیر بیفتد. عوامل متعددی می‌توانند بر این مسئله تأثیر بگذارند، ازجمله استرس، بیماری، مسافرت و اختلالات هورمونی یا تیروئید. اگر در حین مصرف قرص‌های ضد بارداری، یک دوره‌ی قاعدگی‌تان به‌تأخیر افتاد یا بسیار سبک بود، توصیه می‌کنیم قبل از شروع بسته‌ی بعدیِ قرص، حتما تست بارداری انجام دهید و اگر این روند، بیش از یک دوره ادامه داشت، به پزشک مراجعه کنید.
۸. کاهش میل جنسی
هورمون‌های موجود در قرص‌های ضد بارداری ممکن است بر میل جنسی برخی افراد تأثیر بگذارند. بااینحال بسیاری از عوامل دیگر نیز در این امر دخیل‌اند. اگر کاهش میل جنسی شما ادامه‌دار و آزاردهنده است، حتما دراین‌مورد با پزشک‌تان صحبت کنید. بااینحال قرص‌های ضد بارداری در برخی موارد باعث افزایش میل جنسی می‌شوند. این افزایش میل جنسی ممکن است به‌علت کاهش علائم دردناک مانند درد شکم در قاعدگی، سندرم پیش از قاعدگی، آندومتریوز و فیبروئیدهای رحم باشد.
۹. ترشحات واژن
برخی افراد در هنگام مصرف قرص ضد بارداری، تغییراتی در ترشحات واژن مشاهده می‌کنند. این مسئله ممکن است نمودهای متفاوتی داشته باشد: از افزایش یا کاهش میزان رطوبت واژن تا تغییر در نوع ترشحات و سایر تغییراتی که ممکن است بر رابطه‌ی جنسی اثر بگذارند. در صورت کاهش رطوبت واژن، استفاده از روان‌کننده‌های واژینال به داشتن رابطه‌ی جنسی راحت‌تر کمک می‌کند. معمولا تغییرات در ترشحات واژینال خطرناک نیستند، بااینحال اگر درمورد چنین تغییراتی نگرانید یا می‌ترسید دچار عفونت شده باشید، به پزشک مراجعه کنید.
۱۰. تغییرات بینایی در هنگام استفاده از لنزهای تماسی
تغییرات هورمونیِ ناشی از قرص ضد بارداری ممکن است به احتباس مایع منجر شود. این موضوع نیز ممکن است به‌نوبه‌ی‌خود باعث تورم یا تغییر شکل قرنیه شود. هنگامی که چنین تغییری در قرنیه اتفاق می‌افتد، ممکن است لنزهای تماسی، دیگر به‌خوبی روی چشم قرارنگیرند. افرادی که از لنزهای تماسی استفاده می‌کنند، در صورت مشاهده‌ی هرگونه تغییر در بینایی یا در پذیرش لنز در طول استفاده از قرص ضد بارداری، باید به چشم‌پزشک مراجعه کنند.
اگر در حین مصرف قرص ضد بارداری به هریک از علائم زیر را برخوردید، با پزشک‌تان تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید، چون ممکن است نشان‌دهنده‌ی وضعیتی خطرناک باشند. عوارض جانبی زیر هنگام مصرف قرص ضد بارداری باید مورد بررسی قرار بگیرند:
- معده درد یا شکم‌درد؛
- درد قفسه‌ی سینه (همچنین تنگی نفس)؛
- سردردهای شدید؛
- مشکلات چشم، مانند تاری دید یا ازدست‌دادن بینایی؛
- تورم یا درد در پاها و ران‌ها و همچنین قرمزی، تورم یا درد در ساق پا.
قرص‌های ضد بارداری همچنین با علائمی همچون افزایش فشار خون، تومورهای خوش‌خیم کبدی و افزایش جزئی در خطر ابتلا به سرطان دهانه‌ی رحم نیز مرتبط‌اند.
خطرات و اقدامات احتیاطی در هنگام مصرف قرص ضد بارداری
قرص‌های ترکیبی، خطر عوارض قلبی-عروقی را اندکی افزایش می‌دهند، عوارضی مانند: حمله‌ی قلبی، سکته‌ی مغزی و لخته‌های خون که ممکن است باعث مرگ شوند. لخته‌های خون نادرند، اما اگر سابقه‌ی لخته‌ی خون، حمله‌ی قلبی یا سکته‌ی مغزی دارید، توصیه می‌کنیم از قرص‌های ترکیبی استفاده نکنید و درمورد استفاده از روش جایگزین برای پیشگیری از بارداری با پزشک‌تان صحبت کنید. همچنین توجه داشته باشید که بارداری ناخواسته نیز عوارض جانبی خاص خودش را دارد.
سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) درمورد مصرف قرص‌های ترکیبی در زنان سیگاریِ بالای ۳۵ سال هشدار می‌دهد. سایر عواملی که خطر لخته‌شدن خون را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از چاقی یا سابقه‌ی خانوادگی بیماری‌های قلبی. اگر سابقه‌ی بیماری قلبی یا کبدی، سرطان رحم یا سرطان سینه، فشار خون کنترل‌نشده یا میگرن با اورا (اختلال حسی‌بینایی) دارید، توصیه می‌کنیم از قرص‌های هورمونی ضد بارداری استفاده نکنید.
ممکن است قرص‌های ترکیبی از نوع پروژسترون مصنوعی که «دروسپیرنون» نامیده می‌شوند، خطرات بیشتری در ارتباط با لخته‌شدن خون ایجاد کنند، ازجمله ترومبوز ورید عمقی و آمبولیس ریوی. برای مشورت درمورد مناسب‌ترین روش پیشگیری از بارداری حتما به پزشک مراجعه کنید.
روش‌های جایگزین پیشگیری از بارداری
روش‌های بسیارِ دیگری برای جلوگیری از بارداری وجود دارند که پزشک‌تان می‌تواند به شما توصیه کند، به‌خصوص اگر عوارض جانبی قرص ضد بارداری برای شما شدید باشند. موارد زیر فقط برخی از جایگزین‌های قرص ضد بارداری هستند.
انواع کاندوم
کاندوم ازجمله وسایل پیشگیری از بارداری است که مانند سد، مانع تماس اسپرم با سلول‌های تخمک می‌شود. کاندوم‌های مردانه پوشش‌هایی هستند که روی آلت تناسلی مردان قرار می‌گیرند، درحالی‌که کاندوم‌های زنانه، کیسه‌های کوچکی هستند که در هر دو سرشان حلقه دارند و داخل واژن قرار می‌گیرند. کاندوم‌ها اغلب از جنس لاتکس هستند که ممکن است در برخی افراد باعث بروز آلرژی شود. بعضی کاندوم‌ها نیز از پُلی‌اورتان یا روده‌ی گوسفند ساخته می‌شوند.
دیافراگم
دیافراگم، یک کاپ (کلاهک) کم‌عمق، گنبدی‌شکل و لبه‌دار است که در واژن قرار می‌گیرد و دهانه‌ی رحم را مسدود می‌کند. دیافراگم را باید به‌همراه اسپرمیسید (اسپرم‌کُش) استفاده کرد. اسپرم‌کُش‌ها موادی شیمیایی هستند که جلوِ حرکت اسپرم‌ها را می‌گیرند و باعث می‌شوند آنها نتوانند با سلول‌های تخمک تماس پیدا کنند. افرادی که از دیافراگم استفاده می‌کنند، ممکن است به عفونت ادراری یا سوزش واژن دچار شوند. عارضه‌ی جانبی دوم ممکن است مربوط باشد به ماده‌ای که دیافراگم از آن ساخته می‌شود یا اسپرم‌کُشی که در کنار آن استفاده می شود.
نُوارینگ (حلقه‌ی واژنی)
حلقه‌‌ای پلاستیکی است که داخل واژن قرار می‌گیرد و هورمون‌هایی برای سرکوب تخمک‌گذاری آزاد می‌کند. عوارض جانبی حلقه‌ی واژنال ممکن است مشابه قرص‌های ضد بارداری باشد، ازجمله: لکهبینی بین دو قاعدگی، سردرد و کاهش میل جنسی.
تزریق‌های ضد بارداری
آمپول‌هایی مانند دپوپروورا ممکن است تخمک‌گذاری را سرکوب و مخاط دهانه‌ی رحم را غلیظ کنند و از این طریق، امکان رسیدن اسپرم به سلول‌های تخمک را کاهش دهند. ممکن است عوارض جانبی این تزریق‌ها مانند قرص‌های ضد بارداری باشند. علاوه‌براین، دپوپروورا ممکن است باعث کاهش تراکم مواد معدنی استخوان شود و خطر ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی استخوان را در سال‌های بعد افزایش دهد.
ایمپلنت‌های ضد بارداری
میله‌ی پلاستیکی کوچکی است که زیر پوست بازو کاشته می‌شود و هورمونی برای غلیظ‌شدن مخاط دهانه‌ی رحم، نازک‌شدن پوشش آندومتر و سرکوب تخمک‌گذاری آزاد می‌کند. عوارض جانبی این کاشت‌ها نیز ممکن است مشابه قرص‌های ضد بارداری باشند. علاوه‌براین، کاشت‌های ضد بارداری ممکن است باعث ایجاد درد شکم و پشت شوند یا خطر کیست‌های غیرسرطانی تخمدان را افزایش دهند.
دستگاه‌‌های داخل رحمی (IUD)
دستگاه کوچکی است که از پلاستیک و مس ساخته شده است و داخل رحم قرار می‌گیرد. آییودیها دو نوع دارند: هورمونی و غیرهورمونی. آی‌یو‌دی‌های هورمونی، مخاط دهانه‌ی رحم را غلیظ و تخمک‌گذاری را سرکوب می‌کنند، درحالی‌که انواع غیرهورمونی موجب شکل‌گیری پاسخ یا واکنشی التهابی در رحم می‌شوند که برای اسپرم‌ها سمی است. آییودیها ممکن است باعث لکهبینی شوند و عادت ماهیانه را نامنظم کنند. برخی از آییودیها نیز ممکن است به پریودهای سنگین‌تر با گرفتگی عضلات شدیدتر منجر شوند.
