آنتی‌بیوتیک‌ها داروهایی هستند که برای درمان عفونت‌های میکروبی مورد استفاده قرار می‌گیرند و برای تهیه‌ی آنها از داروخانه، به‌همراه داشتن نسخه‌ی پزشک ضروری است. ازجمله عفونت‌های میکروبی رایجی که به کمک آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شوند برونشیت، ذات الریه یا سینه پهلو و عفونت مثانه هستند. آنتیبیوتیک به کشتن باکتری‌ها یا متوقف کردن رشد آنها کمک می‌کند. آنتی‌بیوتیک‌ها در گروه‌ها و طبقه‌بندی‌های مختلفی جای می‌گیرند که البته تمام آنها عوارضی به‌همراه دارند. عوارض آنتی بیوتیک ها در مردان و زنان مشابه است. برخی از این عوارض نسبت به سایر عوارض رایج‌تر هستند. با ما همراه باشید تا با عوارض آنتی بیوتیک آشنا شوید.
۱. ناراحتی‌های معده
عوارض آنتی بیوتیک بیشتر متوجه معده و دستگاه گوارش است و منجر به مشکلات زیر می‌شود:
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- گرفتگی عضلات؛
- اسهال.
آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند سفالوسپورین‌ها، ماکرولیدها، پنی‌سیلین‌ها و فلوروکینولون‌ها نسبت به سایر آنتی‌بیوتیک‌ها مشکلات بیشتری ایجاد می‌کنند.
مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آموکسی‌سیلین و داکسی‌سایکلین با غذا، امکان وقوع عوارضی چون معده درد را کاهش می‌دهد. البته این رویکرد برای تمام آنتی‌بیوتیک‌ها جواب نمی‌دهد. برخی از انواع آنتی‌بیوتیک‌ها مانند تتراسایکلین باید با معده‌ی خالی مصرف شوند. برای اطمینان از شیوه‌ی مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، حتما با پزشک معالج خود مشورت بفرمایید.
اسهال خفیف، معمولا بعد از قطع مصرف آنتیبیوتیک بهبود می‌یابد، اما اسهال شدید، می‌تواند منجر به موارد زیر بشود:
- درد و گرفتگی عضلات شکم؛
- تب؛
- تهوع؛
- وجود خلط یا خون در مدفوع.
این علائم به معنای رشد بیش‌ازاندازه‌ی باکتری‌های خطرناک در روده هستند. اگر دچار این موارد شُدید، حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
۲. حساسیت به نور
حساسیت پوستی می‌تواند یکی از عوارض آنتی بیوتیک باشد. در هنگام مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند تتراسایکلین، احتمال حساسیت نسبت به نور وجود دارد. با مصرف این آنتیبیوتیک ممکن است نور چشم‌تان را بزند یا پوست‌تان در برابر آفتاب حساس و دچار آفتاب سوختگی بشود. این مشکلات با قطع مصرف آنتیبیوتیک از بین می‌روند.
برای مقابله با این مشکلات، قبل از قرار گرفتن در معرض نور خورشید حتما از بهترین کرم‌های ضدآفتاب مناسب خودتان که در برابر طیف‌های مختلف اشعه‌ی فرابنفش مقاوم هستند، استفاده کنید و تجهیزاتی مانند کلاه، عینک آفتابی و لباس‌های مناسب بپوشید.
۳. تب
تب یکی از عوارض آنتی بیوتیک ها خصوصا بتالاکتام، سفالکسین، مینوسیکلین و سولفونامیدها و بسیاری از داروهای دیگر است. این مشکل به دلیل واکنش‌های آلرژیک و حساسیت نسبت به یک دارو بروز می‌کند.
اگر در هنگام مصرف آنتیبیوتیک دچار تب شُدید، نگران نباشید چون این مسئله خود‌به‌خود حل می‌شود. اما اگر در طول ۲۴ تا ۴۸ ساعت تب‌تان برطرف نشد، باید با مشورت پزشک یا داروساز از داروهای تب‌بُر مانند تیلنول یا مورتین استفاده کنید. این داروها نیازی به نسخه ندارند و می‌توانید آنها را از داروخانه‌ها تهیه بفرمایید.
اگر میزان تب شما بالاتر از ۳۸ درجه سانتی‌گراد است، دچار تحریک و خارش پوست شده‌اید و در نفس کشیدن مشکل دارید، حتما باید به پزشک مراجعه یا اورژانس را خبر کنید.
۴. تغییر رنگ دندان‌ها
مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند تتراسایکلین و داکسی‌سایکلین در کودکان در حال رشد می‌تواند عوارضی هم‌چون لکه‌دارشدن همیشگی دندان‌ها برجای بگذارد. این عارضه بیشتر در کودکان زیر ۸ سال بروز می‌کند. مصرف این آنتی‌بیوتیک‌ها در بانوان باردار نیز نتیجه‌ای مشابه روی دندان‌های کودک‌‌شان خواهد داشت. در صورت امکان بهتر است این افراد درخواست تجویز داروهای جایگزین را از پزشک داشته باشند.
عوارض جدی‌تر آنتی‌بیوتیک‌ها که در ادامه خدمت‌تان معرفی می‌شوند، شیوع کمتری دارند اما درهرحال برخی از افراد آنها را تجربه می‌کنند.
۵. واکنش‌های آلرژیک
مصرف هرگونه دارویی می‌تواند منجر به ایجاد حساسیت بشود. آنتی‌بیوتیک‌ها نیز در بعضی موارد موجب بروز واکنش‌های آلرژیک در افراد می‌شوند. این عوارض گاهی خفیف و گاهی شدید ظاهر می‌شوند و برای رفع آنها باید به پزشک مراجعه کرد.
عوارض آلرژیک نسبت به برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها بلافاصله بعد از مصرف بروز می‌یابند. این عوارض به شکل مشکلات تنفسی، وَرَم زبان و گلو و کهیر خود را نشان می‌دهند. اگر با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها دچار این مشکلات شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید یا سریعا با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.
۶. سندرم استیون-جانسون (SJS)
این سندرم یک بیماری نادر در پوست و مخاط بدن است که بر اثر عفونت یا داروهای آلرژی‌زا و درنتیجه‌ی مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند بتالاکتام و سولفامتوکسازول ایجاد می‌شود. SJS یا سندرم استیون-جانسون، در ابتدا علائم آنفولانزا یعنی تب، گلودرد و … را از خود نشان می‌دهد، این علائم با مشکلات پوستی مانند تاول ادامه پیدا می‌کنند و پس از آن لایه‌ی بیرونی پوست می‌ریزد. سایر نشانه‌های این سندرم از این قرار هستند:
- کهیر؛
- درد و ناراحتی پوستی؛
- تب؛
- سرفه؛
- وَرَم صورت و زبان؛
- درد در گلو و دهان.
از عوارض چنین مشکلی نمی‌توان گریخت اما با انجام اقداماتی می‌توان آنها را کاهش داد. داشتن سابقه‌ی این سندرم در خانواده، تجربه‌ی آن در گذشته و سیستم ایمنی ضعیف بدن می‌تواند خطر ابتلا به SJS را بیشتر کند.
اگر دچار عوارض ناشی از این سندرم شده‌اید، هرچه سریع‌تر باید به پزشک مراجعه و با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس حاصل کنید.
۷. واکنش‌های خونی
مصرف بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث تغییراتی در خون می‌شود. برای مثال، لِکوپِنی که به معنی کاهش گلبول‌های سفید خون است، می‌تواند منجر به افزایش عفونت‌ها بشود. مشکل دیگر ترومبوسیتوپنی است که به معنی پایین آمدن سطح پلاکت‌های خون است. از اثرات این مشکل می‌توان به خون‌ریزی، کبودی و لخته‌شدن خون اشاره کرد. بتالاکتام و سولفامتوکسازول بیشتر از سایر انواع آنتی‌بیوتیک‌ها موجب واکنش‌های خونی در بدن می‌شوند.
این عوارض قابل پیشگیری نیستند و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. اگر دچار ضعف سیستم ایمنی هستید، قبل از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، حتما با پزشک‌تان مشورت کنید.
اگر عفونت جدیدی در بدن‌تان ظاهر شد، حتما با پزشک صحبت کنید. در صورت مشاهده‌ی موارد زیر نیز سریعا با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید:
- خون‌ریزی بدون وقفه؛
- خون‌ریزی در ناحیه‌ی رکتوم (راست‌روده)؛
- خروج موادی مانند دانه‌ی قهوه از دهان در هنگام سرفه کردن.
۸. مشکلات قلبی
در برخی موارد نادر، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها باعث بروز مشکلات قلبی مانند فشار خون پایین یا ضربان نامنظم قلب می‌شود. آنتی‌بیوتیک‌های فلوروکینولون مانند سیپروفلوکساسین یا اریترومایسین موجب چنین مشکلاتی می‌شوند. تربینافین (ضدقارچ) نیز می‌تواند چنین عوارضی داشته باشد.
اگر دچار مشکلات قلبی هستید، حتما قبل از مصرف هرگونه آنتیبیوتیک این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.
اگر با مصرف این داروها، مشکل قلبی پیدا کرده‌اید یا مشکل‌تان وخیم‌تر شده است، حتما به پزشک مراجعه کنید. مشکلات تنفسی و اختلال در ریتم ضربان قلب مشکلاتی هستند که باید با پزشک مطرح بشوند. درصورتی‌که این عوارض شدید باشند، باید با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.
۹. تِندونیتیز
تندونیتیز به التهاب یا سوزش تاندون گفته می‌شود. تاندون‌ها رشته‌های ضخیمی هستند که استخوان‌ها را به ماهیچه‌ها وصل می‌کنند و در تمام نقاط بدن وجود دارند.
آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند سیپروفلوکساسین می‌توانند موجب تندونیتیز یا پارگی تاندون‌ها بشوند. در هنگام پارگی تاندون‌ها نیز تندونیتیز رخ می‌دهد. همه‌ی افراد در هنگام مصرف آنتی‌بیوتیک‌های نام‌برده در معرض خطر پارگی تاندون‌ها هستند به‌ویژه کسانی که:
- نارسایی‌های کلیوی دارند؛
- پیوند شش، قلب یا کلیه داشته‌اند؛
- در گذشته مشکلاتی در ناحیه‌ی تاندون‌ها داشته‌اند؛
- استروئید مصرف می‌کنند؛
- بالای ۶۰ سال دارند.
این افراد قبل از تجویز دارو، باید پزشک را از وضعیت خود آگاه کنند تا داروی مناسب برای‌‌شان تجویز شود.
اگر با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها درد تاندون‌هایتان بیشتر شد، باید حتما به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید.
۱۰. تشنج
اگرچه معمولا آنتی‌بیوتیک‌ها منجر به تشنج نمی‌شوند اما به‌هرحال گاهی این اتفاق می‌افتد. تشنج بیشتر با مصرف سیپروفلوکساسین، ایمی‌پنم و آنتی‌بیوتیک‌های سفالوسپورین مانند سفکسیم و سفالکسین به‌وقوع می‌پیوندد.
اگر سابقه‌ی صرع یا تشنج دارید، قبل از مصرف آنتیبیوتیک باید پزشک خود را در جریان بگذارید. در این صورت پزشک معالج داروی مناسبی برای‌تان تجویز می‌کند که با داروهای تشنج‌تان تداخل دارویی ندارد. اگر با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها دچار تشنج می‌شوید یا وضعیت‌تان بدتر می‌شود، باید حتما به پزشک مراجعه کنید.
نکات مهم
درصورتی‌که پزشک برای‌تان آنتیبیوتیک تجویز کرده است، بهتر است سؤالات زیر را از او بپرسید:
- آیا عوارض آنتی بیوتیک مرا تهدید می‌کند؟
- پیشنهاد شما برای مقابله با عوارض آنتی بیوتیک چیست؟
- آیا آنتی‌بیوتیک‌های دیگری هم وجود دارند که عوارض کمتری برای من داشته باشند؟
به یاد داشته باشید آنتی‌بیوتیک‌ها تأثیری در درمان عفونت‌های ویروسی ندارند. خاصیت درمانی این داروها تنها مربوط به عفونت‌های میکروبی است و در مواردی مانند سرماخوردگی عادی، آبریزش بینی، سرفه‌ها و بعضی از انواع رایج برونشیت، گلودرد و آنفولانزا فاقد اثرگذاری هستند.
