آسپارتام نوعی شیرین‌کننده مصنوعی کم‌کالری است و کاربردهای بسیار زیادی دارد. این ماده یکی از محبوب‌ترین جایگزین‌های قند در غذاها و نوشیدنی‌های کم‌کالری از جمله نوشابه‌های رژیمی است. البته در صنعت داروسازی نیز از آن استفاده می‌کنند. با توجه به بحث‌هایی که درباره عوارض آسپارتام مطرح است، این مطلب را به بررسی شواهد موجود درباره ایمنی آسپارتام و تأثیر آن بر وزن و اشتها و برخی بیماری‌های خاص اختصاص داده‌ایم.
کدام محصولات غذایی آسپارتام دارند؟
بسیاری از غذاها و نوشیدنی‌ها که دارای برچسب «بدون قند» هستند ممکن است حاوی نوعی شیرین‌کننده مصنوعی باشند. برخی از این مواد غذایی عبارت‌اند از:
- آدامس؛
- نوشابه رژیمی؛
- ماست کم‌کالری؛
- آب‌میوه کم‌کالری؛
- آب‌نبات بدون قند؛
- بستنی بدون قند.
آیا آسپارتام ایمن و استفاده از آن مجاز است؟
شاید بخواهید بدانید آیا آسپارتام تأییدیه‌های قانونی دارد و آیا استفاده از آن واقعا بی‌خطر است یا نه. پاسخ مثبت است. در سال ۱۹۸۱، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) آسپارتام را به‌منظور استفاده در غذا و نوشیدنی‌ها تأیید کرد. از آن زمان بسیاری از سازمان‌های مربوط به سلامتی و تغذیه در سراسر جهان این ماده را تأیید می‌کنند که سازمان بهداشت جهانی (WHO) نیز یکی از آنهاست.
سازمان ایمنی غذا در اروپا نیز در سال ۲۰۱۳، با بررسی صدها پژوهش روی اثرات آسپارتام، به این نتیجه رسید که مصرف آسپارتام برای انسان بی‌خطر است و دز مجاز آن روزانه ۴۰ میلی‌گرم به‌ازای هر کیلوگرم از وزن بدن خواهد بود؛ یعنی فردی که وزنش ۶۰ کیلوگرم است، روزانه می‌تواند ۲۴۰۰ میلی‌گرم آسپارتام مصرف کند. البته سازمان غذا و دارو ۵۰ میلی‌گرم را ایمن می‌داند که ۱۰ میلی‌گرم بالاتر است.
این مقدار آسپارتام به‌مراتب بیشتر از مقداری است که افراد در یک روز مصرف می‌کنند؛ برای مثال، یک قوطی نوشابه رژیمی حدود ۱۹۰ میلی‌گرم آسپارتام دارد. این بدان معناست که اگر حدود ۱۹ قوطی نوشابه رژیمی در یک روز مصرف کنید تازه به دز روزانه‌ای که ایمن شناخته شده است خواهید رسید. پر واضح است که به‌طور معمول هیچ‌کس در روز این مقدار آسپارتام مصرف نمی‌کند.
آیا آسپارتام بر وزن بدن تأثیر می‌گذارد؟
هر گرم آسپارتام فقط ۴ کالری دارد که به‌اندازه همان شکر است. با این حال، حدود ۲۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر است؛ بنابراین، فقط مقدار کمی آسپارتام برای شیرین‌کردن غذاها و نوشیدنی کافی است. به همین دلیل است که افراد آن را در رژیم‌های لاغری خودشان می‌گنجانند.
با این حال، محققان با بررسی تحقیقی که در سال ۲۰۱۷ انجام شده بود، هیچ شواهدی نیافتند که نشان دهد شیرین‌کننده‌های کم‌کالری مانند آسپارتام، سوکرالوز (Sucralose) و استویا (Stevioside) می‌توانند در کنترل وزن مؤثر باشند. حتی برخی تحقیقات با پایش شرکت‌کنندگان طی چندین سال دریافتند که بین مصرف منظم این شیرین‌کننده‌ها و افزایش وزن بدن و دور کمر ارتباط وجود دارد.
در برخی از پژوهش‌ها نیز شاخص توده بدن (BMI) برخی از شرکت‌کنندگان افزایش یافته بود. این شاخص بسیار مهم است و نشان می‌دهد که آیا وزن شخص برای او مناسب است یا نه. افرادی که شاخص توده بدنشان بالاست در معرض ابتلا به بیماری‌های متابولیک از جمله دیابت نوع ۲ قرار دارند.
آیا آسپارتام روی اشتها تأثیر می‌گذارد؟
یکی از روش‌هایی که آسپارتام و سایر شیرین‌کننده‌های غیرمغذی ممکن است بر وزن بدن تأثیر بگذارند، افزایش اشتهای افراد است که به‌دنبالش افراد بیشتر غذا می‌خورند.
یک‌سری پژوهش در سال ۲۰۱۳ روی حیوانات انجام شده بود که محققان مجددا آنها را بررسی کردند. نتایج این پژوهش‌ها نشان می‌دهد شیرین‌کننده‌های مصنوعی ممکن است نوعی اختلال در روند سیگنال‌دهی که در هنگام خوردن غذاهای پرکالری اتفاق می‌افتد ایجاد کنند و با این کار اشتهای او را افزایش دهند.
در حالت عادی، طعم‌های شیرین سیگنالی را به بدن ارسال می‌کنند که به‌معنای ورود غذا به روده است. شیرین‌کننده‌های پرکالری احساس پُری و سیری در شما ایجاد می‌کنند و بنابراین، دست از غذاخوردن می‌کشید. حال وقتی شیرین‌کننده کم‌کالری مصرف می‌کنید، همان طعم شیرین را احساس می‌کنید؛ اما بدنتان کالری کمتری نسبت به آنچه باید دریافت می‌کند.
وقتی این اتفاق مدام تکرار شود، بدن به‌تدریج ارتباط بین طعم شیرین و کالری را فراموش می‌کند. این بدان معناست که غذاهای پرکالری دیگر برایش احساس سیری ایجاد نمی‌کنند. به همین دلیل است که به پرخوری می‌افتید.
آیا آسپارتام روی سوخت‌وساز تأثیر می‌گذارد؟
پژوهشگران با بررسی تحقیقی که در سال ۲۰۱۳ انجام شده بود، دریافتند همان فرایندی که کنترل روی اشتها را مختل می‌کند می‌تواند فرد را مستعد ابتلا به بیماری‌های متابولیکی خاص مانند دیابت نوع ۲ کند. از آنجا که با اختلال در روند سیگنال‌دهی بدن دیگر قادر به درک ارتباط بین طعم شیرین و کالری نیست، ممکن است توانایی مدیریت‌کردن قندهای موجود در رژیم‌غذایی را از دست بدهد.
به‌منظور یافتن ارتباط بین شیرین‌کننده‌های کم‌کالری و بیماری‌های متابولیک، محققان پژوهش دیگری را که در سال ۲۰۱۶ انجام شده بود بررسی کردند. این بررسی نشان می‌دهد که مصرف طولانی‌مدت شیرین‌کننده‌ها ممکن است تعادل و تنوع باکتری‌های ساکن روده را مختل کند. این اختلال ممکن است به تحمل‌ناپذیری گلوکز منجر شود که عامل خطرساز شناخته‌شده‌ای برای دیابت نوع ۲ است.
پژوهشگران، با بررسی تحقیق دیگری که در آن اثرات برخی از قندها و شیرین‌کننده‌های معین بر تحمل گلوکز آزمایش شده بود، دریافتند که مصرف آسپارتام در افراد مبتلا به چاقی تحمل‌ناپذیری گلوکز بیشتری ایجاد می‌کند.
سایر عوارض جانبی آسپارتام
طبق گزارش‌هایی که در چند دهه اخیر درباره آسپارتام منتشر شده است، ظاهرا این ماده ممکن است این عوارض را ایجاد کند:
- تشنج؛
- سردرد؛
- سرگیجه.
یا احتمال ابتلا به این موارد را افزایش دهد:
- آلزایمر؛
- لوپوس؛
- سرطان؛
- افسردگی؛
- اسکلروز چندگانه؛
- ناتوانی‌های مادرزادی؛
- اختلال بیش‌فعالی (ADHD).
چه کسانی نباید آسپارتام مصرف کنند؟
دو بیماری بسیار مهم وجود دارد که افراد مبتلا به آنها تحت هیچ شرایطی نباید آسپارتام مصرف کنند: فنیل کتونوری (Phenylketonuria) و دیسکینزی تأخیری (Tardive Dyskinesia).
۱. افراد مبتلا به فنیل کتونوری
فنیل کتونوری (یا فنیل کتونوریا) نوعی اختلال متابولیکی ارثی است که سطح فنیل آلانین را در خون افزایش می‌دهد. فنیل آلانین نوعی اسیدآمینه ضروری برای سلول‌های زنده است. از آنجا که افراد مبتلا به این بیماری قادر به سوخت‌وساز درست فنیل آلانین نیستند، باید از مصرف آن در غذاها و نوشیدنی‌ها خودداری کرده یا مقدار آن را محدود کنند. فنیل آلانین یکی از سه ترکیب تشکیل‌دهنده آسپارتام است. البته مقدار فنیل آلانین موجود در آسپارتام به‌طور قابل‌توجهی کمتر از فنیل آلانین موجود در منابع غذایی روزمره مانند گوشت، ماهی، تخم‌مرغ و محصولات لبنی است.
۲. افراد مبتلا به دیسکینزی تأخیری
دیسکینزی تأخیری یا TD نوعی اختلال عصبی است که باعث تکان‌های ناگهانی و غیرقابل‌کنترل در صورت و بدن می‌شود. بیشتر اوقات این مشکل به‌دلیل استفاده طولانی‌مدت از داروهای ضدروان‌پریشی ایجاد می‌شود. برخی تحقیقات درباره علل این بیماری نشان می‌دهد که فنیل آلانین ممکن است موجب تحریک این علائم شود.
آیا برای آسپارتام جایگزینی وجود دارد؟
بله. افرادی که به‌دلیل برخی عوارض آسپارتام تمایلی ندارند از آن استفاده کنند می‌توانند شیرین‌کننده‌ای طبیعی را جایگزین آن کنند. می‌توانید موارد زیر را امتحان کنید:
- عسل؛
- ملاس؛
- شهد گون؛
- شربت افرا؛
- برگ استویا.
برخی از این شیرین‌کننده‌ها مانند قند کالری بالایی دارند، برخی ارزش غذایی‌شان پایین است و برخی دیگر ممکن است فاقد ارزش غذایی باشند. مصرف مقادیر زیاد شیرین‌کننده ممکن است به پوسیدگی دندان بینجامد.
نتیجه‌گیری: مصرف آسپارتام خوب است یا بد؟
- با توجه به مواردی که گفتیم، با اینکه بسیاری از سازمان‌های مربوط به سلامت و تغذیه مانند سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و داروی آمریکا آسپارتام را تأیید کرده‌اند، هنوز بحث‌های زیادی پیرامون ایمنی و عوارض آسپارتام وجود دارد.
- شواهدی که نشان دهد مصرف گاه‌به‌گاه آسپارتام برای افرادی که وزن سالم دارند مضر است محدود است. با این حال، برای افراد مبتلا به چاقی، مصرف منظم شیرین‌کننده‌های کم‌کالری ممکن است احتمال ابتلا به بیماری‌های متابولیک از جمله دیابت نوع ۲ را افزایش دهد.
- شواهد علمی اخیر نشان می‌دهد مصرف منظم و طولانی‌مدت آسپارتام و سایر شیرین‌کننده‌های کم‌کالری ممکن است اثرات منفی بر مدیریت وزن بدن داشته باشد. با این حال، هنوز به تحقیقات بیشتری نیاز است.
شما بگویید
به‌نظر شما، چه راهکارهایی برای مدیریت مصرف مواد غذایی شیرین وجود دارد؟ لطفا نظرتان در قسمت «ارسال دیدگاه» با ما و دیگر مخاطبان در میان بگذارید.
