بزاق با شکستن و نرم‌کردن غذا، نقش مهمی در اولین مراحل گوارش ایفا می‌کند. گاهی اوقات وضعیت سلامتی، عوامل محیطی یا داروها می‌توانند در تولید و غلظت بزاق شما تأثیر بگذارند و سبب ایجاد غلظت ناخوشایند یا تولید آبریزش بینی در پشت حلق شما شوند. زمانی که بزاق به اندازۀ کافی رقیق نیست، دهان‌تان بیشتر خشک می‌شود؛ درنتیجه، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری های لثه و پوسیدگی دندان قرار می‌گیرید. در ادامه، عوامل ایجاد غلظت و چسبندگی بزاق و روش‌های تشخیص و درمان آن را بررسی می‌کنیم.
چه عواملی سبب غلیظ شدن بزاق می شود؟
بزاق غلیظ ازجمله عوامل احتمالی برای برخی از بیماری‌های مختلف است. وضعیت این بیماری ها می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. در ادامه به بعضی از این عوامل اشاره شده است.
۱. اشعه
گاهی افرادی که در ناحیه گردن و سرشان پرتو درمانی می‌شوند، درجات مختلفی از غلظت بزاق پیدا می‌کنند. پرتودرمانی می‌تواند با تحریک غدد بزاقی روند تولید بزاق را کم کند؛ درنتیجه، بزاق فرد چسبنده و غلیظ می‌شود.
۲. سندرم خشکی دهان
زمانی که غدد بزاقی موجود در دهان بزاق کافی تولید نکنند، در دهان‌تان احساس تشنگی یا خشکی می‌کنید. یکی از نشانه‌های سندرم خشکی دهان، قوام یا غلظت بزاق است؛ زیرا دهان رطوبت کافی برای رقیق‌کردن بزاق ندارد.
۳. کم‌آبی
اگر میزان ازدست‌رفتن مایعات بدن بیشتر از میزان دریافت‌شده باشد، دچار کم‌آبی می‌شوید. خشکی دهان یکی از علائم کم آبی بدن است و بزاق شما در پاسخ به کمبود مایعات غلیظ می‌شود.
۴. آبریزش از قسمت عقب بینی و سینوس‌ها
گلو و بینی شما برای تصفیه مواد خارجی، حفظ رطوبت غشای بینی و مبارزه با عفونت، مخاط تولید می‌کنند. اما گاهی‌اوقات، به‌ویژه در زمان سرماخوردگی یا ابتلا به حساسیت فصلی، بدن مخاط اضافی تولید می‌کند.
مخاط پشت بینی یا گرفتگی بینی باعث می‌شود که از راه دهان نفس بکشید. این کار سبب خشک شدن دهان و غلیظ شدن بزاق می‌شود.
۵. عوارض جانبی داروها
بعضی از داروها سبب غلیظ شدن بزاق می‌شوند. به بعضی از آنها در ادامه اشاره شده است:
- داروی‌های ضداحتقان؛
- آنتی هیستامین ها؛
- داروهای ضدافسردگی و داروهای ضداضطراب؛
- داروهای فشارخون؛
- داروهای ضددرد؛
- شل‌کننده عضلات؛
- داروهای شیمی درمانی.
۶. بارداری
تغییرات هورمونی در بارداری می‌تواند سبب غلیظ‌تر شدن بزاق شود. حتی بعضی افراد به ترشح بیش‌ازحد بزاق یا سیالوره دچار می‌شوند.
۷. سنگ مجرای بزاقی
گاهی‌اوقات توده‌ای از مواد معدنی کریستاله‌شده در غدد بزاقی ایجاد می‌شود. این مشکل از تولید بزاق جلوگیری می‌کند و بزاق تولیدشده غلیظ می‌شود.
۸. بیماری اعصاب حرکتی
بیماری های اعصاب حرکتی انتهایی پیش‌رونده مانند ای‌ال‌اس (ALS یا بیماری لوگهریگ) می‌توانند موجب مشکلاتی در غلظت بزاق و افزایش مخاط شوند. گاهی افراد مبتلا به این بیماری‌ها این دو نشانه را پیدا می‌کنند: دشواری در بلع؛ مشکل در پاک‌سازی مجرای تنفسی خود از مخاط یا بزاقی که در نتیجۀ بیماری ایجاد شده است.
اگر فرد مبتلا به بیماری اعصاب حرکتی دچار کم‌آبی شود، از دهان نفس می‌کشد یا تمایل دارد دهان خود را باز نگه دارد. این کار می‌تواند شرایط را بدتر کند. بیماری اعصاب حرکتی یکی از علل نادر غلیظ شدن بزاق است.
۹. اختلالات غدد بزاقی
بیماری‌هایی مانند سرطان یا سندرم شوگرن (jogren syndrome) می‌توانند روی غدد بزاقی تأثیر بگذارند و موجب خشکی دهان یا انسداد مجرای بزاقی شوند. درنتیجه، بزاق غلیظ می‌شود.
۱۰. سیستیک فیبروزیس
سیستیک فیبروزیس نوعی بیماری ژنتیکی است که در نتیجۀ آن تولید مخاط، عرق و هضم آنزیمی داخل سلول تغییر می‌کند.
مایعاتی مانند بزاق به‌طور طبیعی باید رقیق و یکدست باشند. باوجوداین، درنتیجۀ نقص ژنتیکی، غلیظ و چسبنده می‌شوند و مسیر خروجی آنها در بدن مسدود می‌شود.
روش درمان براق غلیظ
روش‌های متفاوتی برای درمان غلظت بزاق وجود دارد. روش درمان به عامل ایجاد آن وابسته است. برای بعضی از افراد، تشخیص و درمان زیرنظر پزشک متخصص به‌سادگی انجام می‌شود.
درمان‌های رایج خشکی دهان شامل موارد زیر است:
- داروی خود را عوض کنید (ممکن است خشکی دهان شما اثر جانبی استفاده از یک دارو باشد. در این زمینه با پزشک خود مشورت کنید)؛
- روزانه ۲ بار از مسواک و نخ دندان استفاده کنید؛
- با توصیه پزشک یا دندان‌پزشک خود از داروهای جایگزین بزاق استفاده کنید؛
- از مصرف تنباکو، کافئین، دهان‌شویه‌های صیقلی‌کننده، الکل، نوشابه، غذاهای تند، آب پرتقال و قهوه خودداری کنید؛
- همه یا بخشی از دندان مصنوعی خود را قبل از رفتن به رخت‌خواب از دهان خارج کنید؛
- از درمان‌های بدون نسخه برای خشکی دهان استفاده کنید (مانند شوینده‌ها، ژل‌ها و خمیردندان)؛
- از داروهای (آزاد یا بدون نسخۀ) جایگزین بزاق استفاده کنید؛
- غذاهای جویدنی بخورید، آب‌نبات بدون قند بمکید یا آدامس بجوید تا عملکرد غدد بزاقی تحریک شود؛
- روزانه ۸ تا ۱۰ لیوان مایعات بنوشید (اما آهسته قورت دهید تا همۀ بزاق تولیدشده شسته نشود)؛
- یخ‌هایی با اندازه‌های کوچک بمکید؛
- هنگام خواب از دستگاه بخور در کنار تخت‌خواب خود استفاده کنید؛
- از مصرف غذاهای سفت یا تُرد که می‌تواند فضای داخلی دهان‌تان را خشک کند یا به آن آسیب بزند خودداری کنید؛
- غذا را قبل از بلع به‌خوبی بجوید؛
- میزان مصرف شکر و نمک را کاهش دهید؛
- با پزشک خود درمورد نوع رژیم غذایی مناسب مشورت کنید و درباره نوشیدنی‌ها و غذاهایی که شرایط شما را بدتر می‌کند، اطلاعاتی به دست آورید؛
- در نهایت، غدد بزاقی مسدودشده باید جراحی شوند.
توصیه‌هایی برای درمان غلیظ شدن بزاق براثر پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی
- تا حد امکان، از غذاهای نرم و پوره‌شده استفاده کنید و از مصرف غذاهای چسبناکی مانند کرۀ بادام‌زمینی (یا هر غذای دیگری که به دندان یا سقف دهان می‌چسبد) خودداری کنید؛
- قبل و بعد از هر وعده غذایی، دهان خود را با دهان‌شویه یا آب تمیز کنید؛
- با پزشک خود درباره مایعات جایگزین مشورت کنید. برخی مایعات از خشکی دهان جلوگیری می‌کنند و برای تغذیه مناسب‌اند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید
افرادی که غلظت بزاق دارند، برای پیداکردن دلیل اصلی باید با پزشک عمومی خود مشورت کنند.
اگر بزاق شما غلیظ است و علت آن را می‌دانید، باید زنگ‌خطرها را بشناسید:
علائم زیر نشان‌دهندۀ عفونت در غدد بزاقی است:
- طعم غیرمعمول یا بد در دهان؛
- تب بالا؛
- خشکی بیش‌ازحد دهان؛
- احساس دردی که بیش از ۴ ساعت طول بکشد؛
- سختی در بازکردن دهان؛
- درد یا فشار هنگام غذاخوردن؛
- تورم یا قرمزی صورت یا گردن.
اگر ترشحات پشت بینی همراه با بزاق غلیظ دارید، درصورت وجود علائم زیر با پزشک خود مشورت کنید:
- تب؛
- خس خس سینه؛
- مخاط سبز، زرد یا خونی؛
- مخاط با بوی تند.
اگر دچار کم‌آبیِ شدید هستید، احتمالا به درمان‌های سریع و اورژانسی نیاز داشته باشید. علائم کم‌آبی شامل موارد زیر است:
- تولیدنشدن عرق؛
- تشنگی بیش‌ازحد؛
- تنفس سریع؛
- ضربان قلب تند؛
- افت فشار خون؛
- تب؛
- ادرار تیره‌رنگ؛
- گود رفتن چشم؛
- چروک پوست.
