مدفوع سیاه همیشه مشکل بزرگی به حساب نمی‌آید. رنگ مدفوع به دلایل متفاوتی سیاه می‌شود. مکمل‌های آهن یا برخی از خوراکی‌ها موجب سیاه شدن مدفوع می‌شوند. برخی از جراحی‌ها هم موجب تغییر رنگ مدفوع به سیاه می‌شوند. در ادامه با علت مدفوع سیاه و علت‌های خطرناک و هشداردهنده آن بیشتر آشنا می‌شوید.
مدفوع سیاه نشانه چیست؟
به‌طور کلی دو دلیل عمده سیاه‌شدن مدفوع، مصرف برخی مکمل‌ها یا خوراکی‌ها و وجود خون در مدفوع است. علاوه بر این مدفوع افرادی که تحت جراحی استومی (stomy) یا کولکتومی (colectomy) قرار می‌گیرند هم سیاه می‌شود؛ زیرا غذا در سیستم گوارشی این افراد به خوبی افراد سالم، هضم نمی‌شود.
استوما به قسمتی از روده گفته می‌شود که به دلایلی از جدارهٔ شکم بیرون گذاشته شده و به وسیله بخیه در جدارهٔ شکم ثابت می‌شود و مواد دفعی بدن از طریق آن خارج می‌شوند. جراحی استومی، روی افرادی انجام می‌شود که نمی‌توانند به طور طبیعی ادرار و مدفوع را دفع کنند. همچنین، به هر نوع برش و حذف به روش جراحی در قسمتی از روده بزرگ، کولکتومی گفته می‌شود.
۱. مصرف مکمل‌ها یا برخی از خوراکی‌ها
علت مدفوع سیاه گاهی به خاطر مصرف برخی از خوراکی‌ها، مکمل‌ها، داروهای تجویزی یا مواد معدنی است. مکمل‌های آهن که به‌تنهایی یا همراه با مولتی‌ویتامین‌های تجویزشده برای درمان کم‌خونی ناشی از فقر آهن مصرف می‌شوند، مدفوع را سیاه یا حتی سبز می‌کنند. غذاهایی که آبی تیره یا سبز هستند هم ممکن است موجب سیاه شدن رنگ مدفوع شوند. از موادی که اغلب در مدفوع‌های سیاه دیده می‌شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شیرین بیان سیاه؛
- زغال اخته؛
- مکمل‌های آهن؛
- سرب؛
- داروی بیسموت.
اگر در مدفوع‌تان موادی پیدا شد که دلیل سیاهی مدفوع‌تان هستند، مشکلی در بدن‌تان وجود ندارد. در غیر این صورت، باید فورا با پزشک مشورت کنید. دلایل مختلف پزشکی وجود دارد که می‌تواند موجب سیاهی مدفوع و بوی نامطبوع آن شود.
۲. مدفوع سیاه ناشی از وجود خون: ملنا
خونریزی از مجرای گوارشی فوقانی مانند مری یا معده، که ملنا (Melena) نامیده می‌شود، رنگ مدفوع را سیاه می‌کند. خون وقتی از مجرای گوارشی عبور می‌کند با آنزیم‌های موجود در فرایند هضم برخورد می‌کند و همین امر باعث تغییر رنگ قرمز آن به سیاه می‌شود. تشخیص این بیماری به دلیل اینکه رنگ قرمز خون تغییر می‌کند، سخت‌تر از زمانی است که خون در مدفوع به‌وضوح دیده می‌شود. وجود خون درون یا روی مدفوع ناشی از بیماری هماتوشزی (hematochezia) است که به خونریزی دستگاه گوارشی تحتانی، مانند راست‌روده یا رودهٔ بزرگ مربوط می‌شود. خونی که از خونریزی دستگاه گوارشی تحتانی ناشی می‌شود، کمتر وارد فرایند هضم می‌شود و رنگ قرمز آن حفظ می‌شود.
اگر مدفوع‌تان سیاه بود و هر یک از بیماری‌های زیر را داشتید که شما را مستعد خونریزی در دستگاه گوارش می‌کنند، حتما به پزشک مراجعه کنید:
- بیماری کبدی؛
- سرطان؛
- زخم دیولافوی (نوعی بیماری نادر معده)؛
- مری در حال فرسایش (التهاب در مری)؛
- معده در حال فرسایش (التهاب معده)؛
- ایسکمی روده ( قطع جریان خون به روده‌ها)؛
- زخم‌های گوارشی؛
- پارگی در مری ( پارگی در مالوری-ویس Mallory-Weiss)؛
- واریس (بزرگ شدن ناهنجار سیاهرگ‌ها) در مری یا معده.
تشخیص خون در مدفوع (ملنا)
رنگ سیاه به‌تنهایی برای تشخیص وجود خون در مدفوع کافی نیست. به همین دلیل، پزشک از طریق معاینه رکتوم (مقعدی) یا انجام آزمایش مدفوع، وضعیت بیمار را بررسی می‌کند. برای انجام آزمایش، نمونه‌ای از مدفوع بیمار (نمونه‌گیری می‌تواند در خانه هم انجام شود) برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
اگر پس از مشاهده نتایج آزمایش، مشخص شد مدفوع سیاه بیمار بر اثر وجود خون در آن است، پزشک ممکن است آزمایش‌های تشخیصی دیگر تجویز کند تا علت اصلی خونریزی و محل دقیق آن کاملا مشخص شود. یکی از این روشهای تشخیصی، استفاده از اوسوفاژوگاسترودوداندوسکوپی (Oesophagogastroduodenoscopy) است. این روش، نوعی آندوسکوپی تشخیصی است که امکان مشاهده بخش بالایی دستگاه گوارش از دوازدهه (اثنی عشر) را فراهم می‌کند.
از روشهای تشخیصی دیگر می‌توان به اشعهٔ ایکس، آزمایش‌های خون، کولونوسکوپی (معاینه داخل رودهٔ بزرگ با استفاده از دستگاه کولونوسکوپ)، کشت مدفوع و استفاده از باریم اشاره کرد.
دلایل شایع خون در مدفوع
۱. زخم معده
زخم معده، نوعی زخم است که روی دیواره داخلی معده به وجود می‌آید و موجب خونریزی و در نتیجه ملنا (خون در مدفوع) می‌شود. برخلاف باور عموم، استرس و غذاهای تند موجب زخم معده نمی‌شوند؛ اما وضعیت زخم معده را بدتر می‌کنند. در واقع زخم معده در نتیجه عفونت ناشی از فعالیت نوعی باکتری به نام هلیوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) ایجاد می‌شود. به طور معمول برای درمان عفونت این نوع باکتری، آنتی بیوتیک و گاهی‌اوقات داروی کم‌کننده اسید معده تجویز می‌شود.
یکی دیگر از دلایل زخم معده، استفاده طولانی‌مدت از مسکن‌هایی است که به داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDS) معروف‌اند. این داروها توانایی دیوارهٔ داخلی معده در برابر اسید تولیدشده را کاهش می‌دهند. به همین دلیل، این داروها عوارض جانبی منفی روی بیماری کرون و کولیت زخمی (از انواع بیماری‌های التهابی روده) دارند. از این داروها می‌توان به ایبوپروفن، ناپروکسن سدیم و آسپرین اشاره کرد. پزشک برخی از این داروها را تجویز می‌کند. زخم معده معمولا پس از متوقف شدن مصرف این داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی بهبود می‌یابد.
۲. ورم معده (گاستریت)
التهاب دیواره داخلی معده را ورم معده یا گاستریت می‌گویند. این نوع ورم معمولا بر اثر استفاده بیش از حد الکل یا غذاهای تند، سیگار کشیدن، عفونت باکتریایی یا استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی به وجود می‌آید. ورم معده ممکن است بر اثر جراحی یا آسیب‌دیدگی ایجاد شود یا به نوعی بیماری در بدن مرتبط باشد.
۳. واریس مری
وقتی سیاهرگ‌های دیواره قسمت پایین مری یا بالای معده متورم می شوند، فرد دچار بیماری ورایس مری می‌شود. وقتی این سیاهرگ‌ها بر اثر تورم پاره می‌شوند، دچار خونریزی شده و خون وارد مدفوع شده یا به صورت استفراغ از بدن بیمار خارج می‌شود. مشکلاتی همچون فشار خون بالا و سیروز کبدی موجب واریس مری می‌شود.
۴. پارگی مالوری-ویس
این بیماری ناشی از پارگی غشاء مخاطی بین مری و معده است. اگر این پارگی با خونریزی همراه باشد، می‌تواند به ملنا منجر شود. البته این مشکل، بسیار نادر است (از هر ۱۰۰ هزار، ۴ نفر) و ممکن است بر اثر استفراغ، سرفه یا تشنج‌های صرعی به وجود آید.
کلام آخر
در بیشتر موارد، علت مدفوع سیاه ناشی از مصرف خوراکی‌هاست و نباید نگران شد؛ اما اگر نمی‌توانید برای آن، دلیل تغذیه‌ای بیاورید، حتما با پزشک‌تان مشورت کنید. اگر مدفوع سیاه ناشی از ملنا باشد، باید به‌دنبال دلیل بروز ملنا باشید. ملنا نشانه خونرویزی در مجرای گوارشی فوقانی است، بنابراین از مراجعه به پزشک غفلت نکنید. اگر رنگ سیاه مدفوع، با علائم دیگری مانند استفراغ، اسهال، درد شدید همراه بود، فورا به درمانگاه بروید.
