قی، ترکیبی از مخاط، چربی، سلول‌های مرده‌ی پوست و دیگر بقایای بدن است که درهنگام خواب در گوشه‌ی چشم جمع می‌شود. ترشحات چشم که با نام چسبندگی چشم یا چرک چشمی نیز شناخته می‌شود، عملکردی حفاظتی دارد و مواد زائد و زیان‌آور را از روی پرده‌ی اشکی و چشمِ شما پاک می‌کند. اما قی کردن غیرطبیعی چشم می‌تواند نشانه‌ی عفونت چشم یا بیماری باشد. اگر می‌خواهید که بیشتر درمورد قی کردن چشم بدانید با میدونی همراه باشید.
چشم درطول روز مخاط تولید می‌کند. زمانی که پلک می‌زنید دائما لایه‌ی نازکی از اشک تولید می‌کنید که از خشک شدن مخاط و تشکیل قی جلوگیری می‌کند. اما وقتی به خواب می‌روید، پلک زدنی در کار نیست، بنابراین ترشحات در گوشه‌ی چشم شما جمع و خشک می‌شوند و گاهی لایه‌ی نازکی از ترشحات درون چشم باقی می‌ماند، به این حالت قی کردن چشم در خواب می‌گویند.
با اینکه ترشحات چشمی مفید هستند، اما قی کردن غیرطبیعی چشم، به‌خصوص اگر به رنگ سبز یا زرد باشد و با تاری دید، حساسیت به نور یا درد چشم همراه شود، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی عفونت یا بیماری چشمی باشد که در این صورت باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
ترشحات چشمی از کجا تولید می‌شوند؟
یکی از وظایف پرده‌ی اشکی ایجاد ترشحاتی است که حاوی ترکیبات لازم برای سلامت چشم هستند. ترشحات چشم حاوی لایه‌ی مخاطی نازک و مرطوبی هستند که توسط ملتحمه (موسین) تولید می‌شوند، نوعی چربی به نام میبوم (meibum) نیز در این ترشحات وجود دارد که توسط غدد چربی‌سازِ چشم (meibomian glands) تولید می‌شود؛ تمامی این مواد به ما کمک می‌کنند تا به‌راحتی پلک بزنیم.
اگر چشم با اشک شسته نشود، ذرات و سایر مواد در گوشه‌ی چشم و همچنین در خط چشم جمع می‌شوند.
علت قی کردن چشم
معمولا قی کردن چشم نشانه‌ی خطرناکی نیست، اما تغییر در غلظت، رنگ و مقدار ترشحات چشم می‌تواند نشانه‌ی عفونت یا بیماری چشمی باشد.
درادامه با برخی از بیماری‌های چشمیِ رایج که با قی کردن غیرطبیعی چشم همراه هستند آشنا می‌شویم:
۱. وَرَم مُلتحمه (Conjunctivitis)
قی کردن چشم یکی از علائم رایج در ورم ملتحمه (آماس چشم) است که در آن ملتحمه دچار التهاب می‌شود. ملتحمه غشایی نازک است که روی صلبیه (بخش سفید رنگ چشم) و همچنین بخش داخلی پلک قرار می‌گیرد.
در ورم ملتحمه، چشم دچار خارش، احساس وجود شن‌ریزه و همچنین سوزش و قرمزی می‌شود، اما علاوه‌بر آن زمانی که فرد خواب است، مخاطی زرد یا سبز تولید می‌شود که می‌تواند روی خط چشم کِبِره ببندد.
در بعضی مواقع، میزان قی کردن چشم به‌حدی زیاد است که پلک‌ها کاملا بسته می‌شوند و نمی‌توان آنها را باز کرد.
ورم ملتحمه به سه دلیل ایجاد می‌شود: عامل ویروسی، باکتریایی و آلرژی.
ورم ملتحمه‌ی ویروسی به‌شدت واگیردار است و توسط عاملی ویروسی مانند ویروس تبخال ایجاد می‌شود. در این حالت ترشح چشم شفاف و آبکی است، اما ترکیبات مخاطی آن می‌توانند سفید یا زرد روشن هم باشند.
ورم ملتحمه‌ی باکتریایی، همان‌طور که از اسمش پیداست توسط عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود و اگر بلافاصله درمان نشود می‌تواند خطرناک باشد. در این نوع عفونت، قی چشم در مقایسه با عفونت ویروسی ضخیم‌تر و چرکی است و به‌طور معمول زرد، سبز یا حتی خاکستری است. ترشحات معمولا چسبناک هستند و فرد پس از بیداری چسبندگی را به‌طور کامل در پلک‌ها احساس می‌کند و نمی‌تواند پلک خود را باز کند.
۲. سایر عفونت‌های چشمی
علاوه‌بر ورم ملتحمه، عفونت‌های دیگری هم وجود دارند که ترشح قی چشم را افزایش می‌دهند. تبخالِ چشمی (نوعی عفونت ویروسی مکرر در چشم)، کراتیت قارچی (نوعی التهاب نادر اما خطرناک در قرنیه) و کراتیت آکانتامبا ((Acanthamoeba) نوعی عفونت انگلی که به‌دلیل مراقبت نادرست از لنزهای تماسی یا شنا کردن با وجود لنز ایجاد می‌شود)، ازجمله‌ی این بیماری‌ها هستند.
قی چشم در حالت عفونی انواع مختلفی دارد، این قی می‌تواند شفاف و آبکی یا غلیظ، سبز و چسبناک باشد؛ بنابراین بلافاصله پس از مشاهده‌ی چنین حالتی به پزشک مراجعه کنید و تشخیص و درمان را شروع کنید.
۳. بلفاریت (Blepharitis)
نوعی ناهنجاری شدید در پلک است که به هر دو حالت التهاب فولیکول‌های مژه و تولید غیرطبیعی چربی از غدد چربیِ موجود در حاشیه‌ی داخلی پلک گفته می‌شود.
عملکرد نادرست غدد چربی چشم (MGD)، می‌تواند در کنار ایجاد حساسیت و علائم دردناک دیگر، باعث ایجاد قیِ کف‌آلود، کِبِره بستن پلک و همچنین تولید چرکِ زرد و سبز شود.
۴. گُل مژه
در گل مژه غدد چربیِ پلک مسدود می‌شوند که معمولا علت آن عفونت فولیکول مژه است. گل‌مژه که به التهاب غدد پلکی (hordeolum) هم معروف است، شبیه به جوشی است که در حاشیه‌ی پلک ایجاد شده باشد و معمولا با قرمزی، ورم پلک و حساسیت در آن ناحیه همراه است. چرکِ زرد، کِبِره بستن پلک و ناراحتی درهنگام پلک زدن از دیگر نشانه‌های گل‌مژه است.
گل‌مژه معمولا خودبه‌خود برطرف می‌شود. به یاد داشته باشید که نباید چرک درون گل‌مژه را تخلیه کنید، چرا که خطر انتقال عفونت به سایر نواحی چشم وجود دارد.
انواع قی چشم و علل آن
- آبکی: ورم ویروسی ملتحمه، ورم آلرژیک ملتحمه، آلرژی چشم، خشکی چشم، جراحت چشم، التهاب کیسه‌ی اشکی (dacryocystitis).
- سخت: آماس پلک چشم (blepharitis)، ورم باکتریایی ملتحمه و سایر عفونت‌های چشمی، گُل‌مژه.
- چسبنده: گًل‌مژه، ورم باکتریایی ملتحمه و سایر عفونت‌های چشمی، زخم قرنیه، التهاب کیسه‌ی اشکی.
- رشته‌ای: خشکی چشم، زخم قرنیه، ورم آلرژیک ملتحمه، آلرژی چشمی.
ورم آلرژیک ملتحمه می‌تواند توسط عوامل حساسیت‌زایی مثل گرده‌ی گل‌ها، شوره‌ی سَر، گردوغبار و سایر عوامل تحریک‌کننده ایجاد شود. همچنین می‌تواند نوعی واکنش حساسیتی به آلودگی‌های شیمیایی، مواد آرایشی، تماس با محلول نگهداری لنز چشم و قطره‌ی چشمی باشد. قی چشمی که به‌دلیل ورم آلرژیک ملتحمه ایجاد می‌شود معمولا آبکی است.
این بیماری برخلاف عفونت‌های ویروسی و باکتریایی مُسری نیست و همیشه هر دو چشم را درگیر می‌کند.
نقص در سیستم اشکی چشم
سیستم اشکی سبب حفظ رطوبت و حفاظت از چشم می‌شود و ایجاد هرگونه نقص در عملکرد آن می‌تواند خطرناک باشد. درادامه به شرح برخی از نقص‌های سیستم اشکی خواهیم پرداخت:
۱. خشکی چشم
تولید ناکافی اشک یا اختلال در عملکرد غدد چربی، می‌تواند سندرم خشکی چشم را به وجود آورد. بیماری عموما مزمنی که در آن سطح چشم روان نیست و مدام تحریک و ملتهب می‌شود.
علائم خشکی چشم شامل قرمزی، لکه‌ی خونی در چشم، احساس سوزش و تاری دید است و فرد احساس می‌کند که چیزی درون چشمش وجود دارد. گاهی اوقات خشکی چشم سبب می‌شود تا قی چشم بسیار آبکی شود.
۲. لنزهای تماسی
ممکن است که میزان ترشح قی چشم در افرادی که از لنزهای تماسی استفاده می‌کنند بیشتر از حد معمول باشد. این اتفاق می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که از بین آنها می‌توان به عفونت چشمیِ ناشی از تماس لنز با چشم، ایجاد خشکی و تحریک چشم با استفاده از لنز و مالش بیشتر چشم‌ها درهنگام استفاده از لنز اشاره کرد.
اگر درهنگام استفاده از لنز، قی کردن چشم‌تان بیشتر شد، لنزتان را خارج کنید و سریعا به پزشک مراجعه کنید تا به بیماری‌های چشمی جدی مبتلا نشوید.
۳. جراحت چشم
ورود جسم خارجی به چشم (گردوغبار، خُرده‌ریزه یا ماده‌ی شیمیایی) یا جراحت چشمی سبب افزایش میزان ترشحات آبکی چشم می‌شوند.
اگر بعد از جراحت، چشم چرک کرد یا خونی شد (خونریزی زیرپوستی) سریعا برای درمان به پزشک مراجعه کنید. همه‌ی جراحت‌های چشمی باید با فوریت پزشکی درمان شوند.
۴. زخم قرنیه
عفونتی شبیه به آبسه‌ی قرنیه است که توسط آسیب چشمی یا عفونت درمان‌نشده‌ی چشمی ایجاد می‌شود و می‌تواند تهدیدکننده‌ی بینایی باشد. درصورتی که زخم قرنیه بلافاصله درمان نشود، می‌تواند بینایی فرد را به‌طور کامل از بین ببرد.
درد چشم، قرمزی، ورم پلک‌ها و غلظت قی چشم از علائم زخم قرنیه هستند. چرک چشم (قی کردن چشم) هم می‌تواند در صورت حاد شدن به قرنیه آسیب برساند و سبب ضعف در بینایی شود.
۵. التهاب کیسه‌ی اشکی
اگر مجرای اشکی مسدود شود، به ملتهب و عفونی شدن کیسه‌ی اشکی که مسئول تخلیه‌ی اشک به درون بینی است، منجر می‌شود و در داخل پلک حساسیت و تورم ایجاد می‌کند. در این حالت بیمار علاوه‌بر درد و قرمزی؛ اشک‌آلود شدن چشم‌ها (در این حالت همیشه چشم فرد مرطوب به‌نظر می‌رسد)، قیِ چسبناک چشم و تاری دید را نیز تجربه می‌کند.
درمان قی کردن چشم
قی کردن چشم به‌مقدار کم، خطری ندارد اما به یاد داشته باشید که با تغییر رنگ، غلظت و مقدار ترشح آن حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
اگر عفونت چشمی علت تولید مخاط در چشم شما باشد، ممکن است که پزشک برایتان قطره‌ی چشمی ضدباکتریایی یا ضد‌ویروسی و پماد تجویز کند. اگر علت اشک‌آلود شدن چشم یا تحریک چشم‌تان عاملی آلرژیک باشد، استفاده از قطره‌ی چشمی ضدحساسیت (آنتی‌هیستامین) و ضدانعقاد می‌تواند علائم را از بین ببرد.
استفاده از کمپرس گرم روی چشم می‌تواند به بهبود علائم خارش و ناراحتی‌های عمومی چشم و از بین بردن مخاط چشم کمک کند.
درصورتی که پلک‌هایتان به‌هم چسبیده‌اند، بهتر است که قبل از پاک کردن چشم‌تان، پارچه‌ای را در آب داغ خیس کنید و برای چند دقیقه روی چشم‌هایتان قرار دهید.
نکاتی که باید در خانه رعایت کنید
برای مراقبت و کنترل قی کردن چشم به نکات زیر توجه کنید:
- برای جلوگیری از ایجاد یا گسترش عفونت چشمی از دست زدن به چشم‌ها خودداری کنید.
- دست‌های خود را به‌طور مرتب بشویید، مخصوصا اگر بیماری ملتحمه‌ی مسری دارید.
- اگر درهنگام استفاده از لنزهای تماسی دچار قی کردن چشم می‌شوید، لنزها را خارج کنید و به پزشک مراجعه کنید. گاهی اوقات استفاده از لنزهای یک‌بار مصرف می‌تواند میزان ترشحات مربوط به لنز را کاهش دهد.
- اگر عفونت چشمی دارید از لوازم آرایشی آلوده‌کننده مانند ریمل یا خط چشم استفاده نکنید.
- درصورتی که عامل آلرژیک سبب اشک‌آلود شدن چشم‌تان شده است، عامل تحریک‌کننده را پیدا کنید و سعی کنید آن را از بین ببرید. اگر به قطره‌های چشمی حساسیت دارید، از قطره‌های فاقد مواد نگهدارنده استفاده کنید.
