خون در ادرار علامتی هشداردهنده است. درحالی‌که در بسیاری از موارد، علت خون در ادرار معمولا بی‌خطر است، ممکن است گاهی نشانه‌ای از یک اختلال جدی و خطرناک باشد. درادامه با ما باشید تا با علائم، دلایل و راه‌های تشخیص و درمان خون در ادرار بیشتر آشنا شوید.
خون در ادرار، خون ادراری یا هماتوری یکی از مشکلاتی است که غالبا ترس زیادی در افراد ایجاد می‌کند. هماتوری دو نوع است؛ یکی هماتوری میکروسکوپی که فقط از طریق میکروسکوپ قابل مشاهده است و فقط با آزمایش ادرار مشخص می‌شود و دیگری هماتوری که با چشم قابل مشاهده است و بیمار به‌وضوح می‌تواند وجود خون در ادرار را مشاهده کند.
در هر صورت، باید سریعا علت خون در ادرار مشخص شود؛ درمان خون در ادرار، بستگی به علت ایجاد آن دارد.
علائم وجود خون در ادرار
هماتوری قابل مشاهده باعث ایجاد ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای است که این تغییر رنگ به خاطر حضور سلول‌های خونی اتفاق می‌افتد. برای تغییر رنگ ادرار، مقدار کمی خون هم کافی است و این خونریزی معمولا دردناک نیست. ولی عبور لخته‌های خون در ادرار ممکن است دردناک باشد.
ادرار در خون معمولا هیچ علائم دیگری ندارد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
هر زمان که متوجه وجود ادرار در خون می‌شوید باید به پزشک مراجعه کنید.
برخی از داروها مثلا داروهای ملین و برخی غذاها مثلا چغندر، ریواس و توت‌های قرمز ممکن است باعث قرمز شدن رنگ ادرار شوند. تغییر رنگ ادرار بر اثر مصرف داروها، غذاها یا تمرینات ورزشی سنگین، معمولا در عرض چند روز از بین می‌رود.
ادراری که خون در آن وجود دارد، ظاهر متفاوتی دارد ولی شما ممکن است نتوانید تفاوت آن را تشخیص دهید. به همین دلیل، بهترین کار این است که به محض دیدن ادرار قرمزرنگ یا تغییر رنگ یافته، به پزشک مراجعه کنید.
دلایل وجود خون در ادرار
در هماتوری، کلیه‌ها یا سایر اندام‌های تشکیل‌دهنده‌ٔ دستگاه دفع ادرار، اجازه می‌دهند تا سلول‌های خونی وارد ادرار شود. مشکلات مختلفی باعث این نشتی می‌شود از جمله:
۱. عفونت مجاری ادراری
این مشکل زمانی ایجاد می‌شود که باکتری‌ها وارد مجرای ادرار می‌شوند و در مثانه، تکثیر می‌شوند. علائم عفونت ادراری عبارت است از تکرر ادرار، درد و سوزش ادرار، ادرار با بوی تند و شدید.
برای بعضی از افراد به‌خصوص در افراد مسن‌تر، تنها علامت این بیماری ممکن است وجود خون در ادرار باشد که فقط از طریق میکروسکوپ دیده می‌شود.
۲. عفونت کلیه (پیلونفریت)
این بیماری در شرایطی ایجاد می‌شود که باکتری از جریان خون وارد کلیه می‌شود یا از طریق میزنای به کلیه راه پیدا می‌کند. علائم این بیماری بسیار شبیه به عفونت مثانه است و عفونت کلیه علائم دیگری مثل تب و درد در ناحیه کمر را ایجاد می‌کند.
۳. سنگ کلیه یا سنگ مثانه
گاهی تمرکز ادرار حاوی مواد معدنی در کلیه و مثانه موجب تشکیل کریستال‌هایی می‌شود که به دیواره‌ٔ مثانه و کلیه می‌چسبند. با گذر زمان، این کریستال‌ها متمرکزتر و سخت‌تر می‌شوند.
این سنگ‌ها معمولا بی‌درد هستند و متوجه وجود آنها نمی‌شوید. ولی در صورت سد کردن مجاری دستگاه دفع ادرار یا هنگام خروج از مجاری ادراری، درد شدیدی ایجاد می‌کنند.
بنابراین، علائم این بیماری را با هیچ مشکل دیگری نمی‌توان اشتباه گرفت. سنگ کلیه و مثانه، درد بسیار شدیدی دارد. این مشکل ممکن است باعث ایجاد هماتوری میکروسکوپی یا غیرمیکروسکوپی شود.
۴. بزرگ شدن پروستات
غده‌ٔ پروستات، درست زیر مثانه قرار دارد و بخش بالایی مجاری ادراری را احاطه می‌کند. این غده معمولا در میان‌سالی، بزرگ‌تر می‌شود. در نهایت، بزرگ شدن این اندام ممکن است به مجاری ادراری فشار وارد کند یا حتی مجرای ادرار را سد کند.
علائم و نشانه‌های بزرگ شدن پروستات عبارت‌اند از:
دشواری در ادرار کردن، تکرر ادرار، خون قابل مشاهده یا میکروسکوپی در ادرار. عفونت پروستات نیز ممکن است علائم مشابهی ایجاد کند.
۵. بیماری‌های کلیوی
خونریزی میکوسکوپی در ادرار، یکی از علائم رایج گلومرولونفریت یا التهاب سیستم تصفیه‌ٔ کلیه است. گلومرولونفریت ممکن است بخشی از بیماری‌های سیستمیک مثلا دیابت باشد یا اینکه به‌تنهایی ایجاد شود. عفونت‌های استرپی یا ویروسی، بیماری‌های عروق خونی یا واسکولیت و مشکلات سیستم ایمنی بدن مثلا نفروپاتی ایمونوگلوبین آ، می‌توانند سبب ایجاد گلومرولونفریت شوند.
۶. سرطان
خونریزی مشهود در ادرار، ممکن است یکی از علائم سرطان پیشرفته‌ٔ کلیه، سرطان مثانه یا سرطان پروستات باشد. متأسفانه، ممکن است در مراحل اولیهٔ این بیماری، هیچ علائمی نداشته باشید؛ یعنی در مراحلی باشید که این نوع سرطان درمان می‌شود.
۷. اختلالات مادرزادی
کم‌خونی داسی‌شکل، نقص ارثی هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون است. این بیماری ممکن است باعث ایجاد خون در ادرار شود؛ چه نوع میکروسکوپی، چه نوع قابل مشاهده.
سندروم آلپورت یکی دیگر از بیماری های ژنتیکی است که ممکن است باعث ایجاد خون در ادرار شود.
۸. جراحات کلیه
هر نوع ضربه یا آسیب‌های دیگری که بر اثر سوانح مختلف یا در ورزش‌های تماسی ایجاد می‌شود، ممکن باعث ایجاد خون در ادرار شود.
۹. داروها
داروهای ضدسرطان، سیکلوفسفامید و پنی‌سیلین، از جمله داروهایی هستد که ممکن است باعث ایجاد خون در ادرار شوند. خونریزی قابل مشاهده در ادرار، زمانی اتفاق می‌افتد که داروهای ضدانعقاد مثلا آسپرین یا داروهای رقیق‌کننده خون هپارین مصرف کنید.
۱۰. ورزش‌های سنگین
خون در ادرار بر اثر ورزش‌های سنگین به‌ندرت اتفاق می‌افتد و علت آن مشخص نیست. ممکن است بر اثر ضربه به مثانه، کمبود آب بدن یا شکستن گلبول‌های قرمز خون بر اثر انجام ورزش های هوازی باشد.
دوندگان، معمولا بیشتر از سایر ورزشکاران دچار این مشکل می‌شوند. البته هرکسی ممکن است بعد از فعالیت شدید ورزشی، خون در ادرار مشاهده کند.
البته اگر بعد از انجام ورزش سنگین دچار خونریزی در ادرار شدید، آن را نادیده نگیرید و به تمرینات ورزشی ربط ندهید. حتما به پزشک مراجعه کنید.
غالب اوقات، علت اصلی هماتوری، تشخیص داده نمی‌شود.
عوامل خطرساز که احتمال وجود خون در ادرار را بیشتر می‌کند
تقریبا هر کسی حتی کودکان و نوجوانان ممکن است خون در ادرار را تجربه کنند. عواملی که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
سن: بسیاری از مردانی که بیش از ۵۰ سال سن دارند، گاهی هماتوری را به خاطر بزرگ شدن پروستات تجربه می‌کنند.
سابقهٔ عفونت: عفونت کلیه به دنبال عفونت‌های باکتریایی و ویروسی یکی از مهم‌ترین دلایل خون در ادرار در کودکان است.
سابقهٔ خانوادگی: اگر در خانواده‌ٔ شما سابقهٔ بیماری‌های کلیوی یا سنگ کلیه وجود دارد، احتمال اینکه خون در ادرار را تجربه کنید، بیشتر است.
مصرف برخی داروها: آسپرین، مسکن‌های دردهای عفونی غیراستروئیدی و آنتی بیوتیک هایی مثل پنی‌سیلین احتمال ابتلا به خون‌ادراری را افزایش می‌دهند.
ورزش سنگین: دونده‌هایی که در مسافت‌های طولانی می‌دوند، بیش از همه در معرض ابتلا به خون‌ادراری ناشی از تمرین‌های سنگین قرار دارند. در واقع، این مشکل را گاهی اوقات، هماتوری دوندگان می‌نامند. ولی هر کسی که ورزش سنگین انجام می‌دهد، ممکن است علائم این بیماری را مشاهده کند.
تشخیص خون در ادرار
برای پیدا کردن علت اصلی خون در ادرار، تست‌ها و آزمایشات زیر معمولا مورد نیاز است:
تست فیزیکی
تست فیزیکی شامل بحث و بررسی در مورد سوابق بیماری شماست.
آزمایش ادرار
حتی اگر وجود ادرار در خون در جریان آزمایش‌های ادرار کشف شده باشد، باز هم برای کشف علت این مشکل باید آزمایش ادرار بدهید. این آزمایش مشخص می‌کند که آیا عفونتی در مجاری ادراری وجود دارد یا خیر. همچنین وجود مواد معدنی که از عوامل ایجاد سنگ کلیه است، در ادرار بررسی می‌شود.
عکس‌برداری
معمولا برای کشف علت هماتوری از عکس‌برداری استفاده می‌شود. پزشک ممکن است سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی را توصیه کند. برای تشخیص ممکن است از سونوگرافی هم استفاده شود.
سیستوسکوپی
سیستوسکوپی روشی است که برای معاینهٔ داخلی مجرا، مثانه و سوراخ‌های حالب به کار می‌رود. در این روش، یک لوله باریک یا یک دوربین کوچک وارد مثانه می‌شود تا مثانه و مجاری ادراری را برای پیدا کردن نشانه‌هایی از بیماری‌های مختلف بررسی کند.
گاهی اوقات علت اصلی خون‌ادراری کشف نمی‌شود. در این موارد، پزشک ممکن است انجام آزمایش‌های تکمیل‌کننده را توصیه کند؛ به‌خصوص اگر در معرض ابتلا به سرطان مثانه قرار داشته باشید یا اینکه سیگار بکشید، سابقهٔ پرتو درمانی داشته باشید یا با مواد شیمیایی در تماس باشید.
درمان خون در ادرار
با توجه به عامل ایجاد خون در ادرار، درمان این بیماری متفاوت است. برای از بین بردن عفونت‌های مجاری ادراری، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود. اگر پروستات باعث ایجاد خون‌ادراری شده باشد، درمان‌های مرتبط با پروستات پیگری می‌شود. اگر علت اصلی مشکل شما سنگ کلیه و مثانه باشد، موج شوک‌درمانی برای شکستن سنگ‌ها تجویز می‌شود. در سایر موارد، به درمان خاصی نیاز نیست.
بعد از درمان، حتما به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید که دیگر هیچ خونی در ادرار وجود ندارد.
آمادگی برای ویزیت پزشک
در ابتدا ممکن است به پزشک خانواده یا پزشک عمومی مراجعه کنید و بعد به پزشک متخصص ارجاع داده شوید.
با در نظر گرفتن این نکات می‌توانید خودتان را برای ویزیت پزشک آماده کنید:
با دیدن خون در ادرار چه اقداماتی باید انجام دهید؟
فهرستی از این موارد تهیه کنید:
علائم: هر علائمی که دارید فهرست کنید؛ حتی علائمی که ممکن است به مشکل فعلی شما ربطی نداشته باشد. همچنین زمان شروع هر کدام را بنویسید.
اطلاعات کلیدی دارویی: اگر به خاطر بیماری‌های قبلی، داروی خاصی مصرف می‌کنید یا اینکه در خانواده سابقهٔ بیماری‌های کلیه یا مثانه دارید، اطلاعات لازم را یادداشت کنید.
دوز مصرفی هر دارو، ویتامین یا مکملی که مصرف می‌کنید را یادداشت کنید.
سؤالاتی که باید از پزشک بپرسید
می‌توانید سوالات زیر را از پزشک بپرسید:
- دلایل احتمالی این بیماری چیست؟
- چه آزمایش‌هایی باید انجام دهم؟
- آیا بیماری من موقتی است؟
- چه درمان‌هایی دارد؟
- من بیماری‌های دیگری هم دارم. چطور می‌توانم هر دو بیماری را با هم مدیریت کنم؟
- آیا بروشور یا کتابی وجود دارد که از طریق آن بتوانم در مورد این بیماری اطلاعاتی کسب کنم؟ شما چه وب‌سایتی را توصیه می‌کنید؟
از اینکه سؤالات دیگر خود را بپرسید خجالت نکشید.
پزشک شما نیز احتمالا این سؤالات را می‌پرسد:
- آیا موقع ادرار کردن درد دارید؟
- همیشه در ادرار خود خون می‌بینید یا گاهی اوقات؟
- چه زمانی خون در ادرار را مشاهده می‌کنید؟ در ابتدا، در انتها یا در طول مدت ادرار کردن؟
- هنگام ادرار کردن آیا خروج لخته خون را تجربه کرده‌اید؟ ظاهر لخته‌های خون به چه شکلی است؟
- آیا سیگار می‌کشید؟
- در شغل خود در معرض مواد شیمیایی مختلف قرار دارید؟ چه موادی؟
- آیا قبلا پرتودرمانی داشته‌اید؟
