خونریزی بینی پدیده‌ی شایع و ناخوشایندی است. احتمالا برای شما هم پیش آمده است که در حال انجام دادن کاری، ناگهان متوجه شده‌اید از بینی‌تان خون می‌آید. به خونریزی از رگ‌های خونی بینی، «خون‌دماغ شدن» گفته می‌شود و اصطلاح پزشکی آن هم اپیستاکسی (epistaxis) است. اگرچه خونریزی بینی ممکن است نگران‌کننده به نظر بیاید، اما به‌ندرت نشانه‌ی بیماری‌های جدی و خطرناک است. در این مقاله علت خونریزی بینی و نکاتی برای جلوگیری از آن را ارائه می‌دهیم.
علت خونریزی بینی چیست؟
بینی رگ‌های خونی زیادی دارد و به‌دلیل محل قرارگیری‌اش بر روی صورت، بسیار آسیب‌پذیر است. درنتیجه وارد شدن ضربه به صورت، می‌تواند موجب آسیب‌دیدگی بینی و خونریزی آن شود. خونریزی بینی می‌تواند شدید یا جزئی باشد. وقتی غشای بینی خشک شود، ممکن است بینی خودبه‌خود خونریزی کند. این عارضه در آب‌و‌هوای خشک یا در زمستان که هوای خانه به‌خاطر بخاری‌های خانگی خشک و گرم است، زیاد رخ می‌دهد. افرادی که داروهای ضد انعقاد خون مصرف می‌کنند، بیشتر مستعد خون دماغ شدن هستند. در این وضعیت، حتی یک عارضه‌ی جزئی هم می‌تواند منجر به خونریزی قابل‌توجهی شود. عوامل زیر خطر خون دماغ شدن را تشدید می‌کنند:
- عفونت؛
- وارد شدن ضربه به بینی؛
- انگشت کردن در بینی (این مورد شایع‌ترین علت خون دماغ شدن کودکان است)؛
- ورم غشای بینی؛
- فشار خون بالا؛
- استفاده از داروهای رقیق‌کننده‌ی خون؛
- مصرف الکل؛
- تومور یا مشکلات خونریزی ارثی؛
- تغییرات هورمونی در دوران بارداری.
در هنگام خونریزی بینی چه اقداماتی انجام بدهیم؟
- سرتان را به‌سمت جلو بگیرید و خودتان هم به جلو خم شوید. اگر به عقب خم شوید یا سرتان را عقب نگه دارید، خون به طرف سینوس‌ها و گلو برمی‌گردد و ممکن است باعث مسدود شدن گلویتان شود. وقتی خون در دهان‌تان جمع شد، آن را به بیرون تف کنید. بلعیدن خون ممکن است موجب تهوع، استفراغ یا اسهال شود. لخته‌ی خون را به‌آرامی از بینی خود خارج کنید. اگر این کار را سریع انجام بدهید، ممکن است خونریزی بدتر شود.
- با انگشت شست و انگشت اشاره تمام قسمت‌های نرم بینی را به‌آرامی فشار بدهید.
- هم‌زمان با انجام دادن مرحله‌ی ۲، قسمت‌های نرم بینی را به‌سمت استخوان‌های صورت فشار بدهید. در حین این کار، از طریق دهان نفس بکشید.
- این کار را تا هنگام متوقف شدن خونریزی انجام بدهید.
- آرام و بی‌حرکت بنشینید. دراز نکشید یا سرتان را بین پاهایتان قرار ندهید.
- بر روی بینی و گونه‌هایتان کمپرس یخ بگذارید. (می‌توانید چند قالب یخ را داخل یک دستمال یا پلاستیک بگذارید.)
- اسپری‌های بینی مانند اُکسی‌متازولین، فِنیل اِفرین هیدروکلراید (نئوسین افرین، نئو افرین) یا فنیل افرین گایافنزین می‌توانند برای مدت کوتاهی خونریزی‌های جزئی را درمان کنند. بااین‌حال، نباید بیش‌ازحد از این اسپری‌ها استفاده کنید، چون ممکن است خونریزی بینی را تشدید کنند. (درصورتیکه به فشار خون بالا مبتلا هستید، اصلا از این اسپری‌ها استفاده نکنید.)
نکته: هرگز داخل بینی‌تان پنبه یا دستمال کاغذی نگذارید.
چگونه از خونریزی مجدد بینی جلوگیری کنیم؟
- دراز بکشید و زیر سرتان چیزی بگذارید تا سرتان به‌اندازه‌ی ۳۰ تا ۴۵ درجه بالاتر از سطح زمین قرار بگیرد.
- به بینی‌تان ضربه نزنید یا چیزی داخل آن فرو نکنید. اگر عطسه‌تان گرفت، دهان‌تان را باز کنید تا هوا از آن طریق خارج شود.
- در صورت داشتن یبوست، از ملین استفاده کنید.
- برای برداشتن چیزهای سنگین خم نشوید و خیلی به خودتان فشار نیاورید.
- سعی کنید سرتان را بالاتر از موقعیت قلب‌تان نگه دارید.
- از مصرف هرگونه دخانیات پرهیز کنید.
- مواد غذایی و نوشیدنی‌های سبک و خنک مصرف کنید. حداقل به‌مدت ۲۴ ساعت از مصرف نوشیدنی‌های داغ بپرهیزید.
- از داروهای رقیق‌کننده‌ی خون مثل آسپرین، ایبوپروفن، کلوپیدوگرل بی سولفات و وارفارین استفاده نکنید. بدون مشورت پزشک، مصرف داروهایتان را قطع نکنید.
- پزشک ممکن است استفاده از پماد روان‌کننده را توصیه کند.
- اگر خونریزی مجددا اتفاق افتاد، سعی کنید لخته‌های خون را از داخل بینی‌تان پاک کنید. درمان‌های موقت مانند اسپری‌های ضدانعقاد بینی، می‌توانند مفید باشند. این اسپری‌ها رگ‌های خونی را منقبض و تنگ می‌کنند. (توجه: این اسپری‌ها می‌توانند اعتیادآور باشند بنابراین فقط برای استفاده‌ی کوتاه‌مدت توصیه می‌شوند. اگر فشار خون‌تان بالاست، از آنها استفاده نکنید.)
- مراحل متوقف کردن خونریزی معمولی (که در بالا گفته شد) را تکرار کنید. اگر خونریزی ادامه پیدا کرد، حتما با پزشک تماس بگیرید یا به نزدیک‌ترین اورژانس مراجعه کنید.
علت خونریزی مکرر یا مزمن بینی چیست؟
اگر بینی بیشتر از چهاربار در هفته خونریزی کند، باید حتما به یک متخصص مراجعه کنید تا دلیل این امر مشخص شود. عوامل زیادی ممکن است موجب خونریزی‌های مکرر یا مزمن بینی باشند، از جمله:
- دست‌کاری بینی؛
- قرار گرفتن در محیط خشک و کم‌رطوبت؛
- آلرژی‌های مزمن؛
- استفاده‌ی زیاد از داروهای رقیق‌کننده‌ی خون، آسپرین، داروهای ضد‌التهاب، آنتی‌هیستامین‌ها، ضدانعقادها یا اسپری‌های بینی؛
- ابتلا به بیماری‌هایی که بر لخته شدن طبیعی خون تأثیر می‌گذارند؛
- وجود مشکل ساختاری در بینی؛
- وجود رگ‌های خونی غیرطبیعی داخل بینی (به‌عنوان مثال سندرم «اُسلِر وِبِر راندو» که یک بیماری ارثی است، منجر به تشکیل رگ‌های خونی غیرطبیعی می‌شود)؛
- وجود پولیپ یا تومور در بینی یا سینوس‌ها؛
- استفاده از داروهای مکمل و جایگزین مانند جینگو بیلوبا (Ginkgo biloba) و ویتامین E، که ممکن است خطر خونریزی را افزایش بدهند؛
- مصرف مواد مخدر مانند کوکائین.
اگر خونریزی بینی ادامه پیدا کند یا مکررا رخ بدهد، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید تا به کمک یک وسیله یا پد شیمیایی داغ (برای داغ کردن رگی که باعث ایجاد مشکل شده است) یا با استفاده از یک داروی موضعی به نام ترومبین که موجب لخته شدن موضعی خون می‌شود، خونریزی بینی را متوقف کند. برای بررسی بیشتر مشکل، شاید لازم باشد آزمایش خون بدهید. اگر خونریزی باز هم ادامه پیدا کند، پزشک ممکن است از پک درون بینی برای فشردن و منقبض کردن رگ‌ها و جلوگیری از خونریزی استفاده کند. در موارد نادر ممکن است برای بستن رگی که خونریزی می‌کند، به جراحی نیاز باشد که به آن آمبولیزاسیون آنژیوگرافی گفته می‌شود.
برای جلوگیری از خون دماغ شدن چه داروهایی می‌توان مصرف کرد؟
شایع‌ترین علت خونریزی بینی، خشک شدن غشای بینی است. اگر فرد مستعدِ خونریزی‌های مکرر باشد، غالبا چرب کردن بینی با پماد، به متوقف شدن خونریزی کمک کند. برای این کار، پماد را به‌آرامی با گوش‌پاک‌کن یا نوک انگشت به داخل بینی، به‌ویژه در بخش میانی (سِپتوم) بمالید.
اکثر افراد برای متوقف کردن خونریزی بینی از درمان‌های زیر استفاده می‌کنند:
- پماد ویتامین A + D؛
- متیل سالیسیلات/ منتول (منتولاتوم، بن-گای، آیسی‌هات)؛
- پولیسپورین؛
- نئومایسین، باسیتراسین، پلی‌میکسین (پماد نئوسپورین)؛
- وازلین؛
- اسپری بینی سالین هم اغلب مفید است (اسپری دریایی).
برای جلوگیری از خون دماغ شدن کودکان، قبل از هر چیزی مطمئن شوید که انگشت خود را داخل بینی‌‌شان نکنند.
چه زمانی به پزشک یا اورژانس مراجعه کنیم؟
درصورتیکه:
- خونریزی متوقف نشود یا دائما اتفاق بیفتد (مکرر یا مزمن)؛
- خونریزی شدید باشد یا خون زیادی از دست رفته باشد؛
- شخص احساس ضعف کند؛
- خونریزی بینی به‌علت آسیب دیدنِ صورت باشد؛
- خونریزی با از دست دادن آگاهی یا تاریِ دید همراه باشد؛
- خونریزی با تب و سردرد همراه باشد؛
- نوزاد یا کودک خون‌دماغ شود؛
حتما به پزشک مراجعه کنید.
پک درون بینی چیست و چه‌وقت از آن استفاده می‌شود؟
پک درون بینی زمانی استفاده می‌شود که هیچ‌کدام از اقدامات محافظه‌کارانه‌ی دیگر جواب نداده باشند. این پک‌ها اغلب در دو طرف بینی قرار می‌گیرند و معمولا از ماده‌ای به نام «مِروسِل» ساخته می‌شوند که یک ماده‌ی اسفنجی فشرده‌شده یا یک تکه گاز استریل است و آن ناحیه‌ای را که خونریزی می‌کند، فشرده می‌کند. این پک‌ها به‌طور معمول باید چند روز داخل بینی بمانند. به همین دلیل باید دوباره به پزشک مراجعه کنید تا آنها را بیرون بیاورد.
بیمار به یک همراه نیاز دارد تا او را برای رفتن مطب پزشک و برداشتن پک‌های بینی همراهی کند. در طی این مدت ممکن است پزشک برای بیمار آنتی‌بیوتیک و داروهای مُسکن تجویز کند. مشاهده‌ی خلط خونی در بینی غیرمعمول نیست. در این مواقع، یک گاز استریلِ تاشده زیر بینی بگذارید. پزشک ممکن است به بیمار اجازه بدهد سوراخ‌های بینی را با گوش‌پاک‌کن آغشته به هیدروژن پراکسید خالص پاک کند. برای جلوگیری از خونریزی مجدد، روش‌های ذکرشده در بالا را انجام بدهید.
بیمارانی که زیاد دچار خون دماغ شدن می‌شوند، نباید از آسپرین و سایر محصولات رقیق‌کننده‌ی خون استفاده کنند. اگر بیماران با مصرف این داروها دچار خونریزی بینی شدند، باید حتما به دکتر خود اطلاع بدهند.
