اگر دچار حالت تهوع صبحگاهی شدید، ممکن است علائم دیگری مثل اسهال، تعریق، درد شکم یا گرفتگی عضلانی را در کنار آن تجربه کنید و همین موضوع باعث نگرانی بیشتر شما شود؛ اما معمولا حالت تهوع صبحگاهی احساسی موقتی است و اگر با علائم جدی همراه نباشد، مشکل خاصی در میان نیست. بارداری معروف‌ترین علت حالت تهوع صبحگاهی است؛ با این حال، تهوع صبحگاهی دلایل دیگری هم دارد. در این مقاله با ۱۱ عامل ایجاد حالت تهوع صبحگاهی آشنا می‌شوید که شاید تا به حال به آنها توجه نکرده باشید. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
علت حالت تهوع صبحگاهی
هم مردان و هم زنان ممکن است با احساس حالت تهوع از خواب بیدار شوند. در ادامه، به چند نمونه از مواردی که علت حالت تهوع و سرگیجه صبحگاهی است اشاره شده است.
۱. بارداری
حالت تهوع و سرگیجه از علائم اولیه بارداری هستند که در حوالی هفته ششم ظاهر می‌شوند. این علائم معمولا بین هفته‌های ۱۶ و ۲۰ از بین می‌روند. علت سرگیجه و حالت تهوع صبحگاهی تغییرات هورمونی در سه‌ماهۀ اول بارداری است که بیش از نیمی از خانم‌های باردار آن را تجربه می‌کنند. حالت تهوع صبحگاهی فقط به صبح محدود نمی‌شود و ممکن است هر زمان دیگری اتفاق بیفتد. بعضی خانم‌ها در تمام روز حالت تهوع دارند.
۲. خستگی یا مشکلات خواب
پرواززدگی (Jet Lag)، بی خوابی یا زنگ هشدارهای زودتر از معمول ممکن است چرخه خوابتان را به هم بزنند. این تغییرات در الگوی خواب منظم، پاسخ نورواندوکرین (سلول‌هایی با ترکیبی از خصوصیات سلول‌های عصبی و سلول‌های ترشح‌کننده هورمون) بدن شما را تغییر می‌دهد که گاهی موجب ایجاد حالت تهوع می‌شود.
۳. گرسنگی یا قند خون پایین
از وقتی شام می‌خوریم تا وقتی از خواب بیدار می‌شویم حدود دوازده ساعت یا حتی بیشتر زمان می‌گذرد. میزان پایین گلوکز در خون (قند خون پایین) ممکن است شما را دچار احساس سرگیجه، لرز، گیجی، ضعف، حالت تهوع و حتی غش کند. صبحانه‌نخوردن، به‌خصوص اگر به صبحانه‌خوردن عادت داشته باشید، این علائم را بدتر می‌کند.
پیش از خرید دستگاه تست قند خون این ۱۰ نکته را بخوانید
افراد دیابتی به‌دلیل داروهایی که مصرف می‌کنند ممکن است دچار قند خون پایین شوند. به همین دلیل می‌توانند بلافاصله بعد از بیداری غذا بخورند تا قند خونشان اُفت نکند. همچنین لازم است درمورد داروها و غذاهای مصرفی‌شان با پزشک صحبت کنند.
۴. رفلاکس یا بازگشت اسید معده
بازگشت یا رفلاکس اسید زمانی اتفاق می‌افتد که ورودی معده بعد از خوردن یا نوشیدن به‌درستی بسته نمی‌شود و اجازه می‌دهد اسید معده به درون مری یا حلق برگردد. طعم ترشِ اسید همراه با علائم دیگری مثل سوختگی یا سرفه ممکن است احساس حالت تهوع را در شما ایجاد کند.
بازگشت اسید معمولا در صبح بدتر می‌شود؛ حتی اگر ساعت‌ها از آخرین وعده غذایی‌تان گذشته باشد. درازکشیدن باعث می‌شود اسید معده به‌راحتی در مسیر اشتباه حرکت کند. گاهی به همین دلیل است که بعضی افراد با سرفه یا صدای گرفته از خواب بیدار می‌شوند.
بعضی غذاها به‌خصوص غذاهای اسیدی موجب رفلاکس صبحگاهی در افراد می‌شوند، که خودداری از مصرف این مواد به آنها کمک خواهد کرد. بعضی افراد با وعده‌های غذایی کمتر یا داروی ضداسید موجود در داروخانه از شر علائم خلاص می‌شوند. داروهای تجویزی در رفلاکس‌های شدید پیشنهاد می‌شود.
۵. آبریزش از عقب بینی یا احتقان (گرفتگی) سینوسی
گرفتگی سینوسی به گوش داخلی‌تان فشار وارد می‌کند و ممکن است موجب مشکلات معده، سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ شود. وقتی آبریزش از عقب بینی دارید، مخاطی که از سینوس به پشت حلق و به درون معده می‌رود ممکن است موجب حالت تهوع شود.
۶. اضطراب
حالت تهوع صبحگاهی ممکن است به‌دلیل اضطراب بالا در آن زمان ایجاد شود. ممکن است فرد به‌خاطر روزی که در پیش دارد دل‌آشوب باشد؛ برای مثال، ممکن است با اتفاقی پراسترس مثل جلسه‌ای مهم در ارتباط باشد. افرادی که اختلال اضطراب دارند وقتی احساس نگرانی کنند دچار حالت تهوع می‌شوند. حالت تهوع اضطراب را بدتر می‌کند، به‌خصوص اگر فرد از استفراغ‌کردن بترسد یا نگران سلامتی خود باشد، که همین موضوع ممکن است چرخه تهوع ناشی از اضطراب را بدتر کند.
بعضی راهکارها تهوع ناشی از اضطراب را بهبود می‌بخشند. مدیتیشن به افراد کمک می‌کند ذهن مضطربشان را آرام کنند. همچنین روان درمانی و داروهای ضداضطراب نیز مفیدند. برای بهبود اضطراب صبحی پرمشغله، زود بیدارشدن و یک برنامه صبحگاهی مطمئن بسیار مفید است.
۷. خماری
بعضی داروها از جمله داروهای غیرقانونی، داروهای تجویزی و حتی کافئین ممکن است علائم خماری را ایجاد کند، که حالت تهوع یکی از شایع‌ترین علائم خماری است. در حالت عادی، وقتی فردی برای مدت طولانی از مواد مخدر استفاده نمی‌کند، دچار خماری می‌شود که این حالت در صبح و قبل از استفاده از مواد هم وجود دارد. افرادی که با مصرف داروهای تجویزی دچار حالت خماری می‌شوند باید با پزشک صحبت کنند. با تغییر برنامه یا کاهش تدریجی دارو نیز می‌توان به حل مشکل کمک کند.
بهترین راهِ جلوگیری از حالت تهوع صبحگاهی در افرادی که به داروهای مخدر و سایر مواد اعتیاد دارند توقف مصرف است. گروه‌های حمایتی، روان‌درمانی، برنامه‌های گام‌به‌گام و توان‌بخشی‌های سرپایی یا بستری‌شدن به این افراد کمک می‌کند. اگر شب گذشته مقدار زیادی الکل نوشیده باشید، ممکن است حالت تهوع شما نتیجه خماری باشد. بعضی از اثرات الکل شامل قند خون پایین و کمبود آب با حالت تهوع همراه است.
۸. رژیم غذایی
حالت تهوع صبحگاهی ممکن است به‌دلیل غذاهایی باشد که در صبحانه می‌خورید. حساسیت غذایی یا عدم تحمل غذایی ممکن است موجب حالت تهوع شود. در موارد دیگر، خوردن بیش از اندازه نیز ممکن است شما را دچار حالت تهوع کند.
۹. بیماری گاستروپارزی (Gastroparesis)
در این بیماری، تخلیه معده بیشتر از حد معمول طول می‌کشد، چراکه حرکت عضلات دیوارۀ معده آهسته یا متوقف می‌شود. در نتیجه، غذا از معده به‌سمت روده حرکت نمی‌کند. حالت تهوع، استفراغ و درد شکم از علائم شایع این بیماری است.
۱۰. سنگ صفرا
سفت‌شدن موادی مثل کلسترول موجب تشکیل سنگ کیسه صفرا در کیسه صفرا می‌شود. وقتی این سنگ در لولۀ ارتباطی بین صفرا و روده گیر کند بسیار دردناک می‌شود. حالت تهوع و استفراغ ناشی از این مورد اغلب همراه با درد اتفاق می‌افتد.
۱۱. داروی مسکن
داروهای اپیوئید یا داروهای مسکن گروهی از داروها هستند که برای درمان درد متوسط تا شدید استفاده می‌شوند. عوارض جانبی بیشترِ این داروها حالت تهوع و استفراغ است.
۱۲. شیمی‌درمانی
حالت تهوع و استفراغ عوارض جانبی نسبتا ثابت‌شدۀ بعضی از داروهای شیمی درمانی است. این داروها روی بخشی از مغز اثر می‌گذارند که حالت تهوع و استفراغ را کنترل می‌کند. همچنین بعضی داروها روی سلول‌های پوششی معده اثر می‌گذارند که موجب حالت تهوع و استفراغ می‌شود.
اگر قبلا به‌دلیل شیمی‌درمانی دچار حالت تهوع و استفراغ شده‌اید، دیدن صحنه‌هایی مثل بیمارستان، درمانگاه یا فضایی شبیه این موارد و نیز استشمام بوهایی نظیر بوی دارو و مواد ضدعفونی‌کننده که این موضوع را به شما یادآوری کنند ممکن است موجب حالت تهوع و استفراغ شوند.
۱۳. جراحت و ضربه‌مغزی
ضربه و جراحت‌های مغزی اغلب موجب ورم در مغز می‌شوند. افزایش فشار در جمجمه که به‌دنبال ضربه ایجاد می‌شود ممکن است جایگاهی را در مغز فعال کند که حالت تهوع و استفراغ را در انسان ایجاد می‌کند. استفراغ بعد از آسیب‌رسیدن به سر نشان می‌دهد آسیب به سرتان جدی است و باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
۱۴. مسمومیت غذایی
وقتی ماده‌ای آلوده می‌خورید یا می‌نوشید، بدنتان به‌سرعت برای خلاصی از آن ماده فعالیت می‌کند. اگر مسمومیت غذایی دارید، احتمالا حالت تهوع، استفراغ یا اسهال را همراه با ناراحتی معده یا گرفتگی شکم تجربه می‌کنید. حالت تهوع صبحگاهی شما گاهی مربوط به غذایی است که شب گذشته خورده‌اید.
۱۵. گاستروانتریت (Gastroenteritis)
گاستروانتریت یا التهاب معده‌ای ـ روده‌ای شبیه مسمومیت غذایی نیست، اما علائم مشابهی را ایجاد می‌کند. این عفونت را ویروس، باکتری یا انگل ایجاد می‌کند و از طریق مدفوع آلوده، غذا یا آب آشامیدنی از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شود.
۱۶. کتواسیدوز دیابتی
کتواسیدوز دیابتی عارضه‌ای جدی است که ممکن است در فرد مبتلا به دیابت اتفاق بیفتد. کمبود انسولین بدن را مجبور می‌کند به‌جای کربوهیدرات از چربی به‌عنوان سوخت استفاده کند. این فرایند موجب تولید کتون در جریان خون می‌شود. افزایش بیش از حد کتون ممکن است علائمی مثل حالت تهوع، گیجی و تشنگی زیاد را ایجاد کند. در این شرایط باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
۱۷. زخم معده
زخم معده زخمی است که پوشش داخلی معده و روده را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری معمولا موجب درد معده می‌شود، اما گاهی باعث تهوع و استفراغ نیز می‌شود.
۱۸. یبوست
یبوست ممکن است موجب حالت تهوع شود. وقتی غذای هضم‌شده در روده بزرگ انباشته می‌شود، عملکرد کل دستگاه گوارشی را کُند می‌کند که موجب ایجاد حالت تهوع می‌شود.
۱۹. بیماری راه‌زدگی
بیماری راه‌زدگی (Motion Sickness) زمانی اتفاق می‌افتد که مغزتان پیام‌های ضدونقیض حرکتی را دریافت می‌کند؛ برای مثال، وقتی سوار ماشین هستید، چشم و گوشتان به مغزتان می‌گویند در حال حرکتید، اما منطقه‌ای در گوش داخلی‌تان که به حفظ تعادل شما کمک می‌کند و نیز عضلاتتان به مغز می‌گویند که در حال حرکت نیستید. این پیام‌های ضدونقیض موجب حالت تهوع، استفراغ و سرگیجه می‌شوند. این بیماری اغلب در زنان باردار و کودکان اتفاق می‌افتد.
۲۰. عفونت گوش داخلی
سیستم عصب دهلیزی حلزونی در گوش داخلی شما به حفظ تعادل بدنتان کمک می‌کند. وقتی عفونتی در گوش داخلی داشته باشید، احساس بی‌تعادل و گیجی می‌کنید که موجب حالت تهوع و استفراغ می‌شود.
۲۱. میگرن و سایر سردردها
حالت تهوع علامت شایع میگرن و سردردهای میگرنی است. بعضی سردردهای دیگر، به‌خصوص سردردهای خوشه‌ای نیز اغلب موجب حالت تهوع می‌شوند. سردرد، احساسات غیرمعمول و حساسیت به نور از علائم میگرن است.
اغلب افرادی که سردرد دارند محرک‌های خاصی را دریافت می‌کنند. در بعضی افراد سردرد در اوایل صبح ظاهر می‌شود که احتمالا به‌دلیل تنش عضلانی، استرس یا قرارگیری در معرض نور یا صدا ایجاد می‌شود. قند خون پایین به‌دلیل گرسنگی نیز شاید موجب سردردهای میگرنی شود. پزشک با انتخاب درمان‌های مناسب به شما کمک می‌کند. شناسایی عوامل ایجاد سردرد نیز برای بهبود مفید است. بعضی افراد بلافاصله با مصرف داروهای تجویزی سردردشان بهبود می‌یابد.
۲۲. کمبود آب
کمبود آب ممکن است باعث بروز حالت تهوع شود. کم آبی بدن علائم دیگری نیز دارد، مثل سبکی سر یا سرگیجه، پوست خشک، چشم‌های گودرفته، خستگی، ادرار تیره، ادرارنداشتن یا ادرار بسیار کم.
کمبود آب ممکن است در صبح و بعد از اینکه فرد چند ساعت آبی ننوشیده اتفاق بیفتد. افرادی که بلافاصله قبل از خواب الکل یا کافئین مصرف می‌کنند ممکن است بیشتر دچار کمبود آب صبحگاهی شوند. اسهال یا استفراغ به‌خصوص در کودکان ممکن است موجب کمبود آب شود. همچنین تعریق طولانی‌مدت، بدون اینکه آبی نوشیده شود، اغلب موجب کمبود آب می‌شود.
راه درمان کمبود آب نوشیدن آب یا نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت (موادی مثل سدیم، پتاسیم و کلسیم) است. گاهی در بیماری‌های زمینه‌ایِ جدی ممکن است بدن آب کافی را جذب نکند. در این زمان، نوشیدن آب به رفع کم‌آبی کمکی نمی‌کند. در این شرایط باید حتما به پزشک مراجعه کنید.
۲۳. درد عضلانی
تنش عضلانی در گردن و شانه که سردرد را ایجاد می‌کند معمولا موجب حالت تهوع و گیجی می‌شود. بعضی از شکل‌های دیگر درد عضلانی نیز ممکن است موجب احساس حالت تهوع شود. خوابیدن در حالتی غیرمعمول اغلب درد عضلانی در صبح را بدتر می‌کند. در بعضی افراد، درد مزمن هنگام بیدار شدن از خواب شدیدتر است. بعضی بیماری‌ها مثل روماتیسم ستون فقرات (Ankylosing Spondylitis) دردی را ایجاد می‌کند که در اوایل صبح شدیدتر است.
درد عضلانی که موجب حالت تهوع شود ممکن است موقتی باشد. همچنین شاید علامتی از بیماری زمینه‌ای جدی مثل التهاب، فتق دیسک، فیبرومیالژیا (Fibromyalgia؛ نوعی بیماری جدی عضلانی) باشد. اگر درد طی چند روز بهتر نشد باید به پزشک مراجعه کنید.
در بعضی افراد حرکات کششیِ آرام به بهبود درد عضلانی صبحگاهی و حالت تهوعی که گاهی همراه آن است کمک می‌کند. همچنین قراردادن کیسه آب گرم یا سرد روی محل درد به‌مدت ۲۰ دقیقه درد را کاهش می‌دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر فردی علاوه بر حالت تهوع موارد زیر را هم تجربه کرد باید با اورژانس (115) تماس بگیرد:
- تب بالا؛
- استفراغ خونی؛
- تغییر در هوشیاری و آگاهی؛
- درد شدید معده که به‌تدریج بدتر شود.
افراد دیابتی، که حالت تهوع شدید دارند و بعد از غذاخوردن بهتر نمی‌شوند، کتواسیدوز دیابتی را تجربه می‌کنند و باید بلافاصله به اورژانس مراجعه کنند.
نکات پایانی
- اگر حالت تهوع صبحگاهی بعد از چند روز بهتر نشد، به پزشک مراجعه کنید. بررسی عوامل ایجاد این حالت (مثل رژیم غذایی، سبک زندگی یا تغییرات دارویی) بسیار مفید است و به پزشک در تشخیص علت حالت تهوع کمک می‌کند.
- بیدارشدن با حالت تهوع حسی ناخوشایند برای شروع روز است. در بیشتر موارد حالت تهوع یک ناراحتی موقتی است و علامت بیماری جدی پزشکی نیست.
- ترکیب درستی از داروهای خانگی و درمان‌های پزشکی اغلب بسیار راهگشاست.
- اگر علائم بعد از چند روز بهتر نشد، باید به پزشک مراجعه شود.
منتظر نظرات شما در بخش «ارسال دیدگاه» هستیم. این مقاله را با دوستانتان به اشتراک بگذارید و سطح اطلاعات آنها را درمورد علت تهوع صبحگاهی بالا ببرید.
