ایست قلبی، متوقف شدنِ ناگهانی و غیرمنتظره‌ی عملکرد قلب، تنفس و هوشیاری است. ایست قلبی معمولا نتیجه‌ی اختلال الکتریکی در قلب است که عمل پمپاژِ آن را مختل و رسیدن جریان خون را به سایر اندام‌ها متوقف می‌کند. ایست قلبی، اورژانسی است. اگر سریعا مورد درمان قرار نگیرد، باعث مرگ ناگهانی می‌شود. اما با مراقبت‌های پزشکیِ سریع و مناسب، ممکن است فردی که دچار این عارضه شده است، زنده بماند. انجام احیای قلبی ریوی (CPR)، درمان با دستگاه شوک یا حتی تنها فشار روی سینه، می‌توانند شانس زنده ماندن را تا رسیدنِ اورژانس، افزایش بدهند. این نوشته را بخوانید تا با علت ایست قلبی و نشانه‌های آن آشنا شوید.
ایست قلبی با حمله‌ی قلبی فرق دارد. حمله‌ی قلبی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون در بخشی از قلب مسدود می‌شود. در هر صورت حمله‌ی قلبی ممکن است گاهی اوقات باعث اختلال الکتریکی شود که منجر به ایست قلبی خواهد شد.
علائم ایست قلبی
نشانه‌های ایست قلبی ناگهانی و شدید هستند و عبارتند از:
- غش‌کردنِ ناگهانی؛
- نداشتن نبض؛
- قطع تنفس؛
- از دست رفتن هوشیاری.
گاهی اوقات علائم و نشانه‌های دیگری هم پیش از ایست قلبی دیده می‌شوند. برای مثال، خستگی، از هوش رفتن، سرگیجه، درد قفسه‌ی سینه، تنگیِ نفس، ضعف، تپش قلب یا استفراغ جزءِ آن دسته از علائمی هستند که پیش از ایست قلبی به وجود می‌آیند. اما ایست قلبی اغلب بدون هیچ‌گونه هشدار قبلی اتفاق می‌افتد.
در برخورد با ایست قلبی چه باید کرد
اگر دچار درد یا احساس ناراحتیِ گاه و بی‌گاه در ناحیه‌ی قفسه‌ی سینه هستید، تپش قلب یا ضربان قلبِ نامنظم یا سریع دارید، خس‌خس سینه یا تنگی نفسی دارید که نمی‌توانید به‌درستی آن را شرح دهید، مدام از حال می‌روید یا احساس سبکیِ سر یا سرگیجه می‌کنید، سریعا به پزشک مراجعه کنید. اگر این نشانه‌ها ادامه دارند، با اورژانس تماس بگیرید.
وقتی قلب از حرکت می‌ایستد، کمبود اکسیژنِ خون، تنها در چند دقیقه می‌تواند باعث آسیب مغزی شود. مرگ یا آسیب پایدار مغزی ممکن است بین چهار تا شش دقیقه اتفاق بیفتد. این مسئله زمانی اهمیت زیادی پیدا می‌کند که شما در حال کمک به شخص بی‌هوشی هستید که نفس نمی‌کشد. در این مواقع، باید به سرعت این اقدامات را انجام دهید:
با اورژانس تماس بگیرید
اگر با کسی روبه‌رو شدید که ناگهان افتاده یا واکنشی نشان نمی‌دهد، سریعا با شماره‌ی ۱۱۵ تماس بگیرید. اگر آن شخص، کودک است و شما هم دست تنها هستید، سی‌پی‌آر انجام دهید یا فقط روی سینه‌اش فشار بیاورید. این کار را به مدت دو دقیقه انجام دهید و اگر پاسخی نگرفتید، می‌توانید از الکتروشوک استفاده کنید.
سی‌پی‌آر انجام بدهید
سریعا تنفسِ شخص بیهوش را بررسی کنید. اگر به طور طبیعی نفس نمی‌کشد، سی‌پی‌آر انجام دهید. فشارهای سخت و سریعی روی سینه‌ی او وارد کنید. این فشارها باید ۱۰۰ تا ۱۲۰ بار در دقیقه باشند. اگر آموزش سی‌پی‌آر دیده‌اید، راه تنفس او را بررسی کنید و پس از هر ۳۰ فشاری که وارد می‌آورید، تنفس دهان به دهان بدهید.
اگر آموزش این کار را ندیده‌اید، فقط به وارد کردن فشار روی سینه ادامه دهید. بین این فشارهای سخت و سریع، بگذارید سینه کاملا بالا بیاید. این کار را آن‌قدر ادامه بدهید تا دستگاه الکتروشوک یا اورژانس از راه برسد.
از دستگاه الکتروشوک استفاده کنید
اگر آموزش استفاده از دستگاه شوک قابل حمل یا دفیبریلاتور را ندیده‌اید، احتمالا اپراتور اورژانس می‌تواند برای استفاده از آن راهنمایی‌تان کند. در چنین مواقعی یک شوک بدهید و بعد سریعا شروع به سی‌پی‌آر کنید، یا به مدت دو دقیقه، روی قفسه‌ی سینه فشار بیاورید.
با استفاده از دفیبریلاتور، ریتم قلب شخص مورد نظر را بررسی کنید. اگر لازم است، یک شوک دیگر با دستگاه بدهید. این چرخه را آن‌قدر ادامه دهید تا شخص هوشیار شود یا اورژانس از راه برسد.
دفیبریلاتور قابل حملِ خودکار (AED) معمولا در مکان‌های عمومی همچون فرودگاه‌ها، سینماها و مجتمع‌های خرید قابل دسترس هستند. در ضمن می‌توانید برای منزل‌تان هم از این دستگاه‌ها تهیه کنید. این دستگاه‌ها دفترچه‌ی راهنما هم دارند که می‌توانید مطالعه کنید. آنها طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که تنها در صورت نیاز اجازه‌ی شوک می‌دهند.
علت ایست قلبی چیست؟
نخستین علت ایست قلبی، معمولا اختلال در ریتم قلب (آریتمی) است که آن هم نتیجه‌ی مشکلِ سیستم الکتریکی قلب است.
برخلاف سایر عضلات بدن که برای دریافت محرک‌های الکتریکیِ مورد نیازشان به اتصالات عصبی متکی هستند، قلب ما محرک الکتریکی خودش را دارد، گروه ویژه‌ای از سلول‌ها به نام گره سینوسی که در محفظه‌ی سمت راست بالای قلب (دهلیز راست) قرار دارند. گره سینوسی تکانه‌هایی الکتریکی ایجاد می‌کند که به شیوه‌ی منظمی در قلب جریان پیدا می‌کنند تا ضربان قلب را هم‌زمان کنند و پمپاژ خون از قلب را به سایر اندام‌ها، هماهنگ سازند.
اگر مشکلی برای گره سینوسی یا جریان پالس‌های الکتریکی در قلب ایجاد شود، ممکن است منجر به آریتمی شود که باعث خواهد شد تا قلب بیش از اندازه سریع یا آهسته یا نامنظم بزند. اغلب اوقات این وقفه‌های موجود در ریتم، گذرا و بی‌ضرر هستند، اما برخی از انواع آریتمی ممکن است جدی باشند و منجر به توقف ناگهانی در عملکرد قلب (ایست قلبی) شوند.
شایع‌ترین علت ایست قلبی، نوعی از آریتمی به نام فیبریلاسیون بطنی است. فیبریلاسیون بطنی زمانی رخ می‌دهد که پالس‌های الکتریکیِ سریع، باعث می‌شوند تا بطن‌هایتان به جای پمپاژ خون، به طرز بیهوده‌ای بلرزند.
بیشتر اوقات، آریتمی‌های محرکِ ایست قلبی به خودیِ خود اتفاق نمی‌افتند. در انسانی که از قلبِ طبیعی و سالمی برخوردار است، ریتم نامنظمِ پایدار قلب، بدون عاملی بیرونی، همچون شوک الکتریکی، استفاده از مواد مخدر یا ضربه‌ی سختی در زمان نامناسب در چرخه‌ی قلب (تکان قلبی) به احتمال زیاد پیشرفتی نخواهد کرد.
شرایط خاص قلبی که می‌توانند منجر به ایست قلبی شوند
آریتمی تهدیدکننده معمولا در افرادی با سابقه‌ی شرایط قلبی زیر اتفاق می‌افتد:
- بیماری سرخرگ کرونری: بیشتر موارد ایست قلبی در افرادی رخ می‌دهد که از بیماری سرخرگ کرونری رنج می‌برند. در این بیماری، سرخرگ‌ها با کلسترول و سایر رسوبات مسدود می‌شوند و در نتیجه جریان خون به سمت قلب کاهش می‌یابد. این امر می‌تواند انجام پالس‌های الکتریکی را برای قلب دشوارتر کند.
- حمله قلبی: اگر بیماری شدیدِ سرخرگ کرونری باعث حمله‌ی قلبی شود، ممکن است فیبریلاسیون بطنی و در نهایت ایست قلبی ناگهانی اتفاق بیفتند. علاوه بر این، حمله‌ی قلبی می‌تواند بافت‌های محل زخم را هم پشت سر بگذارد. مدارهای کوتاه الکتریکی در اطراف بافت‌های زخمی می‌توانند منجر به اختلال در ریتم قلب شوند.
- بزرگ شدنِ قلب (کاردیومیوپاتی): این عارضه زمانی رخ می‌دهد که دیواره‌های عضلانیِ قلب کشیده و بزرگ یا ضخیم می‌شوند. در هر دو مورد، عضله‌ی قلب غیرطبیعی خواهد بود، شرایطی که اغلب منجر به آسیب بافت قلب و آریتمی احتمالی می‌شود.
- بیماری دریچه‌ی قلب: نشت خون یا تنگیِ دریچه‌های قلب می‌تواند منجر به کشیدگی یا ضخیم شدنِ عضله‌ی قلب یا هر دوی این موارد شود. وقتی محفظه‌ها به خاطر استرسی که با دریچه‌ای تنگ یا دارای نشتی به وجود می‌آید، بزرگ و ضعیف می‌شوند، خطر پیشرفت آریتمی افزایش می‌یابد.
- بیماری قلبی مادرزادی: وقتی ایست ناگهانی قلبی در کودکان یا نوجوانان رخ می‌دهد، احتمالا به علت وضعیت قلبی‌ای است که در هنگام تولد داشته‌اند (بیماری قلبی مادرزادی). حتی بزرگسالانی که جراحیِ اصلاحی برای نقص مادرزادیِ قلب داشته‌اند هم هنوز در معرض خطر ایست قلبیِ بیشتری نسبت به سایرین هستند.
- مشکلات الکتریکی در قلب: در برخی از افراد، مشکل اصلی به جای آنکه در عضله یا دریچه‌های قلب باشد، در خودِ سیستم الکتریکی قلب است. اینها را با نام اختلالات اصلیِ ریتم قلب هم می‌شناسند و شامل شرایطی همچون سندروم بروگادا و سندروم کیوتی می‌شوند.
چه عواملی ریسک ایست قلبی را افزایش می‌دهند
از آنجا که ایست قلبی اغلب با بیماری سرخرگ کرونری در ارتباط است، همان عواملی که شما را در معرض خطر بیماری سرخرگ کرونری قرار می‌دهند، در مورد خطر ایست قلبی هم صدق می‌کنند. این عوامل عبارتند از:
- سابقه‌ی خانوادگیِ بیماری سرخرگ کرونری؛
- سیگار کشیدن؛
- فشار خون بالا؛
- کلسترول خون بالا؛
- چاقی؛
- دیابت؛
- سبک زندگی بی‌حرکت؛
- نوشیدن الکل.
سایر عواملی که ممکن است خطر ایست قلبی را افزایش بدهند عبارتند از:
- سابقه‌ی ایست قلبی یا سابقه‌ی خانوادگی ایست قلبی؛
- سابقه‌ی حمله‌ی قلبی؛
- سابقه‌ی سایر شکل‌های بیماری‌های قلبی در خود یا خانواده، همچون اختلالات ریتم قلب، نقص‌های مادرزادی قلبی، نارسایی قلب و کاردیومیوپاتی؛
- سن: احتمال بروز ایست قلبی با افزایش سن بالا می‌رود؛
- مرد بودن: مردان دو تا سه برابر بیشتر از زنان با احتمال تجربه‌ی ایست قلبی روبه‌رو هستند؛
- استفاده از مواد مخدری همچون کوکائین یا آمفتامین؛
- عدم تعادل غذایی، همچون مصرف پایینِ پتاسیم و منیزیم.
ایست قلبی چه عارضه‌هایی دارد
وقتی ایست قلبی اتفاق می‌افتد، نخستین بخشی که در بدن دچار آسیب می‌شود، مغز است، زیرا بر خلاف سایر اندام‌ها، مغز از ذخیره‌‌ی خون غنی از اکسیژن برخوردار نیست. این اندام کاملا وابسته به عرضه‌ی بی‌وقفه‌ی خون است. کاهش جریان خون به سمت مغز باعث بی‌هوشی می‌شود.
اگر ریتم قلب سریعا به حالت طبیعی برنگشت، مغز آسیب خواهد دید و در نتیجه منجر به مرگ می‌شود. اگر ایست قلبی بیش از ۸ دقیقه به طول بینجامد، احتمال زنده ماندن بسیار کم می‌شود. کسانی که از ایست قلبی نجات می‌یابند، ممکن است دچار نشانه‌هایی از آسیب مغزی شوند.
