شاید بسیاری از ما با شنیدن عبارت اسهال خونی به‌شدت نگران شویم و بلافاصله به یاد بیماری‌های خطرناک بیفتیم. ولی این مشکل می‌تواند دلایل فراوانی داشته باشد، بعضی از این دلایل چندان جدی نیستند و به‌راحتی درمان می‌شوند، اما برای برخی دیگر به‌سرعت باید به پزشک مراجعه کنید. در این مقاله با علت اسهال خونی، علائم، روش تشخیص و درمان اسهال خونی آشنا می‌شویم.
علائم اسهال خونی
نشانه‌های معمول اسهال عبارت است از:
- مشاهده‌ی مدفوع شل، ۳ بار یا بیشتر در روز؛
- گرفتگی شکم؛
- درد معده؛
- خستگی؛
- گیجی درنتیجه‌ی ازدست دادن مایعات بدن؛
- تب؛
علت اسهال خونی
اسهال معمولا به‌دلیل وجود پاتوژنی (عامل بیماری‌زا) مانند ویروس یا باکتری ایجاد می‌شود. معمول‌ترین علت اسهال در بزرگسالان، نوروویروس است. نوروویروس گروهی از ویروس‌هاست که موجب التهاب معده و دیواره‌ی روده‌ی بزرگ می‌شوند. استفاده از آنتی بیوتیک‌ها نیز گاهی موجب اسهال می‌شود. زیرا آنتی بیوتیک‌ها باکتری‌های موجود در پوشش داخلی معده را ازبین می‌برند. به‌طور کلی چند عامل موجب می‌شود به اسهال خونی مبتلا شوید و بعضی از این عوامل جدی‌تر از سایرین هستند.
۱. روتاویروس (Rotavirus)
یکی از شایع‌ترین نشانه‌های روتاویروس، اسهال خونی است. گاهی به آن میکروب معده (stomach bug) یا آنفولانزای معده (stomach flu) نیز می‌گویند. روتاویروس شایع‌ترین علت اسهال در نوزادان و کودکان زیر ۵ سال است. علائم روتاویروس مشابه علائم معمول اسهال و شامل موارد زیر است:
- تب؛
- استفراغ؛
- درد شکم؛
- اسهال آبکی به‌مدت ۳ یا چند روز.
۲. خونریزی دستگاه گوارش
در بعضی موارد، خونریزی دستگاه گوارش در مدفوع بیمار نمود پیدا می‌کند. خونریزی دستگاه گوارش به‌دلیل مشکلات سلامتی و بیماری‌های فراوانی ایجاد می‌شود، ازجمله:
- یبوست؛
- دیورتیکولوز یا بیماری دیورتیکولی؛
- هموروئید یا بواسیر؛
- بیماری التهابی روده؛
- عفونت روده؛
- زخم معده.
خونی که منشأ آن خونریزی دستگاه گوارش باشد، رنگ تیره‌تری دارد یا تقریبا سیاه است. ولی معمولا خون مقعد به‌رنگ قرمز روشن است.
۳. عفونت ای کولای (E. coli)
این باکتری عامل بسیاری از علائم اسهال ازجمله مدفوع خونی است. درصورت خوردن گوشت قرمزی که به‌اندازه‌ی کافی پخته نشده، نوشیدن شیر خام یا خوردن غذای آلوده به مدفوع حیوانات ممکن است که به عفونت ای کولای مبتلا شوید. معمولا چند روز طول می‌کشد تا علائم این عفونت ظاهر شود.
۴. شقاق مقعد (Anal fissures)
گاهی التهاب موجب ایجاد شکاف و پارگی‌هایی در بافت اطراف مقعد می‌شود. این پارگی‌ها موجب ورود مقادیر اندکی از خون در مدفوع می‌شوند. معمولا در شقاق مقعد (در مقایسه با سایر عوامل اسهال خونی) قرمزی بسیار کمتری در مدفوع ایجاد می‌شود. از دلایل این شکاف‌ها، مدفوع بیش‌ازحد و تماس جنسی ازطریق مقعد است.
۵. پولیپ‌های سرطانی
در بعضی موارد حرکات بیش‌ازحد روده موجب تحریکِ رشد زائده‌هایی در روده‌ی بزرگ می‌شود که پولیپ نام دارند. گاهی پولیپ‌ها نشانه‌ای از سرطان روده بزرگ هستند. در این شرایط معمولا خونریزی داخلی است و با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود. اسهال می‌تواند موجب تحریک پولیپ‌ها و خروج خون در مدفوع شود.
۶. عوارض جانبی بعضی از داروها
بعضی داروها موجب خونریزی دستگاه گوارش یا ازبین رفتن باکتری‌ها در معده می‌شوند. این مسئله می‌تواند موجب خونریزی یا عفونتی شود که به اسهال خونی منجر می‌شود.
۷. مصرف غذاها یا نوشیدنی‌های قرمز
نوشیدن مایعات یا خوردن مواد خوراکی و غذاهایی که به‌طور طبیعی قرمز هستند یا در آنها از رنگ‌های خوراکی قرمز استفاده شده است، موجب قرمز شدن مدفوع می‌شود. نمونه‌هایی از این خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها عبارت است از:
- آبمیوه؛
- ژله؛
- آب نبات قرمز.
عواملی که احتمال ابتلا به اسهالی خونی را بیشتر می‌کنند
عواملی که موجب اسهال می‌شوند عبارت‌اند از:
- رعایت نکردن بهداشت یا نشستن دست‌ها با صابون؛
- دیابت؛
- بیماری التهابی روده؛
- خوردن مقادیر بسیار زیاد گوشت و فیبر؛
- نوشیدن آب بی‌کیفیت.
عوامل خطر اسهال خونی به علت خاصی که آن را ایجاد کرده بستگی دارد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید
اسهال خونی همیشه جدی نیست، ولی گاهی نشان‌دهنده‌ی مشکل مهمی است، به‌ویژه اگر قرمزی مدفوع ناشی از وجود خون در آن باشد. اگر دچار اسهال خونی شدید و علائم زیر را نیز مشاهده کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید.
- خستگی؛
- سرگیجه؛
- ناراحتی‌های گوارشی؛
- مشکل در تنفس؛
- گم‌سویی یا گم کردن جهت (disorientation)؛
- غش کردن و بی‌حالی؛
- تب بالاتر از ۳۸ درجه؛
- درد شدید معده؛
- استفراغ خون یا تکه‌های سیاه.
تشخیص اسهال خونی
گاهی قرمز بودن اسهال به‌دلیل وجود خون در مدفوع است. پزشک می‌تواند برای تشخیص اینکه آیا قرمزی مدفوع ناشی از وجود خون در آن است یا خیر، از آزمایش خون مخفی در مدفوع (fecal occult blood test) استفاده کند. در این آزمایش وجود مقادیر میکروسکوپی از خون در مدفوع بررسی می‌شود. با گذشت زمان، ازدست رفتن بیش‌ازحد خون منجر به عوارض زیر می‌شود:
- کمبود آهن؛
- نارسایی کلیه؛
- ازدست دادن شدید خون بدن؛
- کم آبی بدن.
اگر نشانه‌هایی از روتاویروس داشته باشید، پزشک از شما نمونه‌ی مدفوع می‌گیرد تا آن را از نظر وجود آنتی ژن روتاویروس آزمایش کند. می‌توان نمونه‌ی مدفوع را ازنظر وجود باکتری ای کولای نیز آزمایش کرد. پاتولوژیست (متخصص آسیب‌شناسی) برای آزمایش وجود ای کولای، نمونه مدفوع را ازنظر وجود سموم تولیدشده توسط این باکتری‌ها آزمایش می‌کند.
اگر پزشک به خونریزی دستگاه گوارشی مشکوک باشد، علائم و نشانه‌های بیماری را بررسی و سپس از آزمایش‌های مختلفی برای تعیین علت خاص خونریزی استفاده می‌کند. ممکن است پزشک بافت مقعد و راست‌روده را نیز ازنظر وجود پارگی و شکاف بررسی کند.
درمان اسهال خونی
درمان اسهال خونی به‌علت خونی‌شدن اسهال‌تان بستگی دارد. معمولا افرادی که سیستم ایمنی بدن‌شان سالم است، برای درمان روتاویروس یا ای کولای به داروی خاصی نیاز ندارند. علائم روتاویروس چند روز طول می‌کشد و علائم باکتری ای کولای نیز ظرف یک هفته ازبین می‌رود. در صورت ابتلا به اسهال، حتما باید بدن خود را هیدراته نگه دارید و مقادیر زیادی آب و مایعات بنوشید. گاهی می‌توان اسهال را در خانه و با استفاده از داروی ضد اسهال که بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک قابل خریداری هستند، مانند لوپِرامید (Imodium A-D) درمان کرد. ولی پیش از مصرف این داروها با پزشک مشورت کنید. در بعضی موارد، پزشک توصیه می‌کند که از داروهای ضداسهال استاندارد استفاده نکنید، زیرا این داروها تأثیری بر باکتری ای کولای ندارند.
گاهی اسهال ناشی از روتاویروس یا باکتری ای کولای به‌اندازه‌ای موجب کم‌آبی بدن می‌شود که بیمار باید بستری شود. شاید لازم باشد که پزشک برای درمان شما مایعات داخل وریدی را تجویز کند تا مایعات ازدست رفته‌ی بدن‌تان جبران شود.
اگر اسهال خونی ناشی از شقاق مقعد باشد، ممکن است که بتوانید با خوردن غذاهای سرشار از فیبر مانند غلات کامل و سبزیجات آن را درمان کنید. هیدراته نگه داشتن بدن با نوشیدن آب و ورزش کردن به پیشگیری از ایجاد شکاف و پارگی در مقعد کمک می‌کند. اگر علائم بیماری باز هم ادامه پیدا کند، ممکن است که پزشک استعمال خارجی نیتروگیلیسیرین (نیترواستات، رکتیو) یا کرم‌های بی‌حس‌کننده‌ی موضعی مانند لیدوکائین هیدروکلراید (Xylocaine) را توصیه کند.
اگر پزشک به خونریزی دستگاه گوارشی مشکوک باشد، در مورد نشانه‌های بیماری سؤالاتی را می‌پرسد و احتمالا آزمایش‌هایی را انجام می‌دهد.
کلام آخر
اسهال خونی نشان‌دهنده‌ی مشکلی جدی مانند خونریزی دستگاه گوارشی یا مسئله‌ای معمولی مانند مصرف بیش‌ازحد موادغذایی و نوشیدنی‌های قرمزرنگ است. میزان قرمزی رنگ مدفوع، متفاوت است. شما حتما باید به پزشک مراجعه کنید، اگر:
- دچار اسهال خونی شده‌اید که بهبود نمی‌یابد؛
- تب دارید؛
- حس می‌کنید بدن‌تان دچار کم‌آبی شده است.
پزشک به شما کمک می‌کند تا بهترین درمان را برای بیماری خود پیدا کنید.
