کیست تخمدان، ساختارهای بسته و کیسه‌‌مانند درون تخمدان است که با مواد مایع، جامد یا نیمه جامد پر شده است. در بسیاری از موارد هیچ علائم و نشانه‌های بیرونی برای تشخیص کیست تخمدان وجود ندارد. معمولا کیست‌های بزرگ و حجیم، علائمی چون درد در نواحی شکمی یا لگن ایجاد می‌کنند. گاهی اوقات این نشانه‌ها خود را به شکل افزایش ابعاد شکمی و احساس نفخ شکم و سوءِهاضمه بروز می‌دهند. از علائم دیگر کیست تخمدان می‌تواند حالت تهوع و استفراغ و درد در هنگام آمیزش جنسی باشد. کیست تخمدان انواع مختلفی دارد، مانند: کیست‌های فولیکولی، کیست شکلاتی، درموئید و کیست‌هایی که به خاطر سندروم تخمدان کیست‌ساز یا پلی کیستیک (PCOS) ایجاد می‌شوند. بسیاری از کیست‌های تخمدان منجر به سرطان نمی‌شوند و از طریق سونوگرافی یا معاینه‌ی فیزیکی قابل تشخیص‌اند. درمان کیست تخمدان وابسته به دلیل شکل‌گیری آن است. در ادامه درباره‌ی علائم کیست تخمدان بیشتر می‌خوانید.
تخمدان چیست؟
تخمدان‌ها دو غده‌ی تخم‌مرغی شکل هستند که در دو طرف رحم قرار گرفته‌اند و از طریق لوله‌ای به نام فالوپ به هم متصل هستند. تخمدان‌ها هورمون‌های جنسی زنانه یعنی پروژسترون و استروژن را می‌سازند که چرخه قاعدگی را تنظیم می‌کنند. تخمدان‌ها بیضوی شکل و به طول تقریبی ۳ سانتی‌متر هستند که در داخل لگن قرار دارند. همان‌طور که گفته شد از طریق لوله‌ی فالوپ به رحم راه دارند. تخمدان‌ها بروز و رشد ویژگی‌های زنانه‌ی بدن را تحت کنترل خود دارند. ویژگی‌هایی مانند شکل اندام‌های زنانه، سینه‌ها و موهای بدن.
کیست تخمدان چیست؟
کیست تخمدان، کیسه‌ای با محتوی مایع که درون تخمدان یا روی آن رشد می‌کند. انواع مختلفی از کیست‌های تخمدان وجود دارد. بیشتر کیست‌ها خود به خود یا با مصرف قرص در طی ۶ تا ۸ هفته از بین می‌روند و مشکل چندانی ایجاد نمی‌کنند.
علائم کیست تخمدان
دردهای ناحیه شکمی و لگن گاهی نشانه‌های ایجاد کیست تخمدان است. این دردها می‌توانند به دلایلی همچون پارگی کیست، بزرگ‌شدن و کشش آن، خونریزی در کیست یا پیچ‌خوردگی کیست که به تورشن معروف است، ایجاد شوند. کیست‌های تخمدان حجیم، در بعضی موارد باعث بروز تکرر ادرار و از دست‌دادن کنترل ادرار، مشکل و درد برای تخلیه مثانه و حرکات دردناک روده نیز می‌شوند. پارگی کیست تخمدان همیشه نمود بیرونی ندارد. به‌ویژه وقتی کیسه تخمدان کوچک است، گاهی اوقات پارگی کیست تخمدان باعث درد و خونریزی شدید می‌شود و این درد به شکل ناگهانی و یکباره در بدن بروز می‌کند. این دردها معمولا خود را در هنگام فعالیت‌های جسمانی شدید و ورزش‌کردن یا آمیزش جنسی نشان می‌دهند.
انواع کیست تخمدان
۱. کیست فولیکولی
این نوع کیست، شایع‌ترین کیست در تخمدان است و در اثر رشد و بزرگ‌شدن یک فولیکول ایجاد می‌شود. فولیکول کیسه‌ای حاوی مایع و در‌بردارنده تخمک است. کیست فولیکولی وقتی به‌وجود می‌آید که فولیکول در زمان چرخه‌ی قاعدگی از اندازه طبیعی‌اش بزرگ‌تر شده و اجازه‌ی خروج تخمک را نمی‌دهد. این نوع از کیست تخمدان معمولا به‌طور خودکار درمان می‌شود و گاهی اوقات در کیسه‌های ایجاد شده، خون نشتی به تخمک هم دیده می‌شود.
۲. کیست جسم زرد
جسم زرد غده‌ای کوچک و موقتی است که پس از رها‌شدن تخمک از تخمدان، در تخمک تشکیل می‌شود. وظیفه‌ی جسم زرد تولید هورمون پروژسترون است که در آماده‌کردن پوشش درونی رحم یا همان آندومتر برای لانه‌گزینی تخمک بارور‌شده نقش بسزایی دارد. تولید بیش از حد مایعی قهوه‌ای رنگ، منجر به انباشته‌شدن فضای داخلی فولیکول و بزرگ‌شدن غیر عادی آن می‌شود. عامل کیست، جسم زرد است. کیست جسم زرد با سونوگرافی قابل تشخیص است و در بیشتر مواقع خود‌به‌خود پس از مدتی کوچک می‌شود و از بین می‌رود.
۳. کیست شکلاتی
بافت‌های طبیعی لایه داخلی رحم یا آندومتر در این نوع از کیست در سایر قسمت‌های بدن رشد می‌کنند. این اختلال به‌طور شایع تخمدان‌ها، روده‌ی بزرگ و لگن را درگیر می‌کند. انتشار بافت آندومتر به خارج از ناحیه‌ی لگن و چسبندگی احشا و ارگان‌ها از نتایج این کیست است. محتویات کیسه‌های کیستی در این نوع، به رنگ قهوه‌ای و قرمز است و به همین خاطر به آن کیست شکلاتی می‌گویند.
۴. سندروم تخمدان پلی کیستیک
PCOS یا سندروم تخمدان کیست‌ساز، نتیجه‌ی اختلالات هورمونی و علت اصلی ناباروری در زنان است. در واقع وجود چند کیست کوچک در تخمدان‌ها موجب ایجاد این سندروم می‌شود.
۵. کیست درموئید
کیست درموئید یا کیست مویی در حقیقت یک تومور خوش‌خیم است که حاوی مو، خون، چربی، ناخن، استخوان، غضروف یا بافت‌های تیروئیدی است. نوع کیست مویی تخمدان در سن تولید مثل در زن‌ها ایجاد می‌شود. این کیست‌ها روی یک یا هر دو تخمدان ایجاد می‌شوند و معمولا علامتی ندارند. اگر این کیست‌ها بزرگ شوند، باعث چرخش تخمدان و اختلال در جریان خون می‌شوند.
۶. آبسه‌ی لوله تخمدان
آبسه‌ی لوله تخمدان یعنی آبسه‌ای که لوله‌ی رحمی و تخمدان را درگیر می‌کند. در موارد حاد، کیست‌ها درون یا روی لوله‌های تخمدان را پر می‌کنند و حتما باید پیگیری و درمان شوند.
آیا کیست تخمدان موجب سرطان می شود؟
بیشتر کیست‌های تخمدان سرطان‌زا نیستند، اما در تعدادی از سرطان‌های تخمدان نواحی کیستیک در داخل تومور رشد پیدا می‌کنند. کیست‌های تخمدان در بعضی موارد در دوران بارداری ظاهر می‌شوند و با سونوگرافی، زن‌های باردار تازه متوجه وجود آنها می‌شوند. کیست‌های دوران بارداری به طور معمول نیاز به جراحی و درمان جدی ندارند. اما اگر تومور کیستیک بدخیم تشخیص داده شوند، پیگیری و درمان ضروری است. بعضی از این کیست‌ها مربوط به چرخه قاعدگی هستند و قبل از شروع علائم دوران یائسگی تشکیل می‌شوند. البته بعد از دوران یائسگی نیز احتمال ایجاد کیست‌های مختلف همچنان در زنان وجود دارد. اغلب کیست‌ها از طریق سونوگرافی تشخیص داده می‌شوند، اما روش‌های دیگری نیز نظیر سی‌تی اسکن یا MRI امکان معاینه و تشخیص را فراهم می‌کند.
کیست تخمدان چه موقع خطرناک است؟
اگر زنی در دهه‌ی چهلم زندگی‌اش یا حتی جوان‌تر است و دوره‌ی قاعدگی منظمی دارد، ولی دچار کیست تخمدان است، نباید چندان نگران باشد. کیست‌هایی مثل جسم زرد و کیست فولیکولی بسیار شایع هستند و خیلی زود خوب می‌شوند. این کیست‌ها معمولا در فرایند تخمک‌گذاری ایجاد می‌شوند و چندان جای نگرانی ندارند. قرص های ضدبارداری مانع از فرایند تخمک‌گذاری می‌شوند. پس پزشکان، احتمال ابتلا به کیست‌های بی‌خطر مانند کیست فولیکولی را در زنانی که از این قرص‌ها مصرف می‌کنند کم می‌داند. در نتیجه بروز علائم و تشخیص کیست در این دسته از افراد نیازمند پیگیری بیشتر است.
کیست‌های بدخیم و خطرناک متشکل از بافت جامد هستند و حالت کیسه‌های کوچک پرمایع را ندارند. بنابراین شکل آنها در سونوگرافی کمک زیادی به تشخیص نوع‌شان می‌کند. تا قبل از ۳۰سالگی احتمال کیست بدخیم کمتر است. با این وجود به طور معمول بیشتر کیست‌هایی هم که بعد از ۴۰ سالگی دیده می‌شوند، خوش‌خیم و بی‌خطرند، ولی چنانچه کیستی بدخیم در تخمدان ایجاد شود، به احتمال زیاد بعد از ۴۰ سالگی تشکیل خواهد شد.
درمان کیست تخمدان
همان‌طور که بیان شد، بیشتر کیست‌ها بی‌دردسر از بین می‌روند، اما گاهی‌اوقات پارگی کیست یا مواردی از این دست موجب درد و ناراحتی در فرد می‌شود. معاینه نواحی شکم و لگن وجود کیست تخمدان را تشخیص و تأیید می‌کند. خیلی از مواقع افراد از وجود کیست در تخمدان خود بی‌خبرند و تقریبا تمام زنان مواردی از کیست بی‌خطر را در طول زندگی در تخمدان خود خواهند داشت، اما درمان کیست‌های تخمدان وابستگی شدیدی به علت بروز و تشکیل آنها دارد. سن، اندازه کیست و ظاهر آن در درمان اثرگذار است. اگر وجود کیست همراه با درد نباشد، نیازی به جراحی و پیگیری تخصصی نیست.
هیچ درمان خانگی برای درمان کیست تخمدان وجود ندارد و تنها مصرف داروهای غیراستروییدی ضدالتهاب در این موارد مؤثر است. تمام توده‌های کیستی را می‌توان با جراحی یا لاپاروسکوپی از بین برد و گاهی نیز از لاپاروتمی یا همان جراحی باز شکمی کمک گرفته می‌شود. بعد از خارج‌کردن توده از بدن با انجام آزمایش‌ها، بدخیم یا خوش‌خیم بودن آنها تعیین می‌شود. برای درمان این کیست‌ها باید به متخصص زنان مراجعه کرد. ناگفته نماند که هیچ راهی برای جلوگیری از تشکیل کیست تخمدان وجود ندارد و در واقع اقداماتی پیشگیرانه برای این توده‌ها شناسایی نشده است.
