کمبود کلسیم می‌توانند مشکلات زیادی برای سلامت افراد ایجاد کنند و به تغییر ساختار دندان، آب مروارید، اختلالات مغزی و پوکی استخوان منجر شوند. منظور از کمبود کلسیم یا هیپوکلسمی حالتی است که در آن میزان کلسیم خون کاهش می‌یابد. با خواندن این مقاله می‌توانید با علائم کمبود کلسیم، نحوه درمان و پیشگیری از این عارضه آشنا شوید. همچنین علائم و افراد در معرض خطر را معرفی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
کمبود کلسیم چیست؟
کلسیم یکی از مواد معدنی حیاتی برای بدن شماست. بدن این ماده را برای ساخت استخوان‌های قوی و دندان‌ها استفاده می‌کند. همچنین کلسیم برای کارکرد صحیح قلب و سایر ماهیچه‌ها ضروری است. اگر بدن به‌اندازه کافی کلسیم دریافت نکند، در معرض خطر پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوان قرار می‌گیرد.
علائم کمبود کلسیم می‌توانند خفیف، شدید یا بسیار خطرناک باشند. این عارضه ممکن است حاد یا مزمن باشد. همچنین خوب است بدانید که کاهش کلسیم بدن در بیشتر موارد دلیلی غیر از رژیم غذایی دارد.
دلایل ابتلا به کمبود کلسیم
در بسیاری از افراد، خطر ابتلا به کمبود کلسیم با افزایش سن بیشتر می‌شود. این کمبود می‌تواند به عوامل بسیاری بستگی داشته باشد، مثلا:
- دریافت ناکافی کلسیم در طولانی‌مدت، مخصوصا در کودکی؛
- داروهایی که جذب کلسیم را کاهش می‌دهند؛
- حساسیت به مواد غذایی کلسیم‌دار؛
- تغییرات هورمونی، مخصوصا در زنان؛
- بعضی عوامل ژنتیکی.
۱. دریافت ناکافی کلسیم
مهم است که افراد در سنین مختلف به میزان کافی کلسیم دریافت کنند. برای کودکان و نوجوانان میزان کلسیم لازم روزانه دختران و پسران برابر است. بر اساس گفته سازمان بین‌المللی سلامت، میزان کلسیم لازم روزانه عبارت است از:
- ۰ تا ۶ ماه: ۲۰۰ میلی‌گرم؛
- ۷ تا ۱۲ ماه: ۲۶۰ میلی‌گرم؛
- ۱ تا ۳ سال: ۷۰۰ میلی‌گرم؛
- ۴ تا ۸ سال: ۱۰۰۰ میلی‌گرم؛
- ۹ تا ۱۸ سال: ۱۳۰۰ میلی‌گرم.
میزان کلسیم لازم روزانه برای بزرگ‌سالان هم عبارت است از:
- مردان ۱۹ تا ۷۰ساله: ۱۰۰۰ میلی‌گرم؛
- مردان ۷۱ساله و بیشتر: ۱۲۰۰ میلی‌گرم؛
- زنان ۱۹ تا ۵۰ساله: ۱۰۰۰ میلی‌گرم؛
- زنان ۵۱ساله و بیشتر: ۱۲۰۰ میلی‌گرم.
۲. اختلالات هورمونی
زنان باید در میان‌سالی، میزان دریافت کلسیم روزانه خود را افزایش دهند. دریافت میزان مناسب کلسیم در زنانی که به یائسگی نزدیک می‌شوند اهمیت بخصوصی دارد. زنان باید در یائسگی میزان دریافت کلسیم خود را افزایش دهند تا کمتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان و کمبود کلسیم باشند. کاهش کلسیم در حین یائسگی موجب می‌شود استخوان‌های زنان سریع‌تر تراکم خود را از دست بدهند.
اختلال هورمونی کم‌کاری پاراتیروئید نیز می‌تواند به کمبود کلسیم منجر شود. افرادی که به این عارضه مبتلا هستند، به‌اندازه کافی هورمون پاراتیروئید تولید نمی‌کنند که میزان کلسیم خون را کنترل می‌کند.
۳. سایر دلایل
از دیگر دلایل کمبود کلسیم می‌توان به سوء تغذیه و سوءجذب اشاره کرد. سوءتغذیه هنگامی رخ می‌دهد که فرد مواد مغذی کافی دریافت نمی‌کند، در حالی که سوءجذب یعنی بدن نمی‌تواند ویتامین‌ها و مواد معنی لازم را از مواد غذایی جذب کند. از سایر دلایل می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- کمبود ویتامین D که برای جذب کلسیم ضروری است؛
- مصرف داروهایی مانند فنی‌توئین، فنوباربیتال، ریفامپین، کورتیکو استروئیدها و داروهایی که برای کاهش کلسیم استفاده می‌شوند؛
- التهاب پانکراس؛
- کمبود و افزایش منیزیم؛
- افزایش فسفات خون؛
- شوک عفونی؛
- انتقال خون زیاد؛
- ازکارافتادن سیستم ادراری؛
- بعضی داروهای شیمی‌درمانی؛
- سندروم استخوان گرسنه که پس از جراحی پرکاری پاراتیروئید رخ می‌دهد؛
- برداشتن بافت غده پاراتیروئید در هنگام جراحی غده تیروئید.
اگر یک روز کلسیم کافی دریافت نکنید، به کمبود کلسیم مبتلا نمی‌شوید. با این حال، مهم است که برای دریافت دوز موردنیاز روزانه تلاش کنید، زیرا بدن کلسیم دریافتی را سریع مصرف می‌کند. افرادی که رژیم گیاهخواری دارند، بیشتر در معرض کمبود کلسیم قرار دارند، زیرا از محصولات لبنی غنی از کلسیم استفاده نمی‌کنند.
علائم کمبود کلسیم در کوتاه‌مدت مشخص نمی‌شوند، زیرا بدن کلسیم موردنیاز خود را از استخوان‌ها برمی‌دارد. اما در طولانی‌مدت، کمبود کلسیم می‌تواند عوارض خطرناکی داشته باشد.
علائم کمبود کلسیم
کلسیم برای بسیاری از عملکردهای بدن ضروری است و به همین دلیل کمبود آن علائم زیادی به همراه دارد و می‌تواند عضلات، استخوان‌ها، دندان‌ها و حتی سلامت روان را تحت‌تأثیر قرار دهد. در ادامه، علائم کمبود کلسیم را کامل شرح می‌دهیم.
۱. اختلال در عملکرد ماهیچه
فردی که به کمبود کلیسم مبتلاست ممکن است دچار این عارضه‌ها شود:
- درد، گرفتگی و اسپاسم ماهیچه؛
- درد در ران و بازو هنگام راه‌رفتن یا حرکت؛
- بی‌حسی و گزگز در دست‌ها، بازوها، پاها و حتی اطراف دهان.
ممکن است همیشه این علائم را نداشته باشید، اما معمولا با فعالیت هم از بین نمی‌روند. هرچقدر این احساسات شدیدتر باشند، کمبود کلسیم بیشتر می‌شود. کمبود شدید به این عارضه‌ها نیز منجر می‌شود:
- تشنج؛
- آریتمی یا نامنظم‌بودن ضربان قلب؛
- مرگ.
۲. خستگی شدید
خستگی بسیار شدید می‌تواند از علائم کمبود کلسیم باشد که شامل کمبود انرژی و احساس کوفتگی و کندی می‌شود. همچنین می‌تواند به بی‌خوابی نیز منجر شود. خستگی مفرط ناشی از کمبود کلسیم می‌تواند به سرگیجه، گیجی و احساس گنگی مغز منجر شود که علائمی مانند نداشتن تمرکز، فراموشی و گیجی را به دنبال خواهد داشت.
۳. علائم ناخن و پوست
یکی از علائم اصلی کمبود کلسیم در طولانی‌مدت اختلالات ناخن و پوست است، مانند:
- خشکی پوست؛
- خشکی، شکستن و شکننده‌شدن ناخن؛
- زبری مو؛
- ریزش موی دسته‌ای؛
- اگزما یا التهاب پوستی که منجر به تکه‌های خشک و خارش‌آور پوست می‌شود؛
- کهیر.
۴. پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوان
استخوان‌ها می‌توانند به‌خوبی کلسیم را ذخیره کنند، اما برای قوی‌ماندن به مقادیر زیادی کلسیم نیاز دارند. هنگامی که مقدار کلی کلسیم کم باشد، بدن مقداری از این کمبود را از استخوان‌ها برداشت می‌کند که باعث شکننده و آسیب‌پذیرشدن آنها می‌شود.
با گذر زمان، کمبود کلسیم می‌تواند باعث کاهش تراکم استخوان شود، یعنی میزان مواد معدنی موجود در استخوان‌ها کاهش می‌یابد. این امر به پوکی استخوان منجر می‌شود که باعث باریک و آسیب‌پذیرشدن استخوان‌ها، درد و اختلال در حالت طبیعی بدن می‌شود.
۵. PMS شدید
کمبود کلسیم می‌تواند به PMS یا سندروم پیش از قاعدگی شدید منجر شود. تحقیقاتی در سال ۲۰۱۷ نشان داد که دریافت روزانه ۵۰۰ میلی‌گرم کلسیم به‌مدت ۲ ماه باعث بهبود خلق‌وخو و کاهش تجمع مایعات در بدن می‌شود.
تحقیقی در سال ۲۰۱۹ نشان داد که کمبود ویتامین D و کلسیم در نیمه دوم چرخه قاعدگی می‌تواند بر علائم پیش از قاعدگی مؤثر باشد. مصرف مکمل‌ها می‌تواند از این علائم پیشگیری کند.
۶. مشکلات دندان
هنگامی که کلسیم بدن کم باشد، آن را از منابعی مانند دندان‌ها می‌گیرد. این امر می‌تواند مشکلات دندانی زیر را ایجاد کند:
- پوسیدگی دندان؛
- شکنندگی دندان؛
- لثه‌های ملتهب و دردناک؛
- ریشه ضعیف دندان.
۷. افسردگی
بعضی شواهد نشان می‌دهند که کمبود کلسیم می‌تواند در بروز اختلالات روحی مانند افسردگی نقش داشته باشد. البته تأیید این فرضیه به تحقیقات بیشتری نیاز دارد. اگر احتمال تأثیر کمبود کلسیم بر علائم افسردگی وجود داشته باشد، فرد باید به پزشک مراجعه کند. پزشک می‌تواند با بررسی سطح کلسیم خون، مکمل کلسیم تجویز کند.
آزمایش کلسیم خون
این آزمایش میزان کلسیم موجود در خون را اندازه می‌گیرد. بیشتر مواقع این آزمایش تمام کلسیم پلاسما را می‌سنجد که عبارت است از:
- کلسیم متصل به پروتئین‌ها از جمله آلبومین (حدود ۴۰ تا ۴۵درصد)؛
- کلسیم ترکیب‌شده با فسفات و سیترات (حدود ۱۰درصد)؛
- یون کلسیم که کلسیم فعال یا آزاد نیز نامیده می‌شود (۴۵ تا ۵۰درصد).
این آزمایش به آمادگی یا ناشتابودن نیاز ندارد. یکی از اعضای کادر درمان نمونه خونی از ورید شما می‌گیرد تا آنالیز شود. ممکن است پزشک آزمایش یون کلسیم یا کلسیم آزاد برای شما تجویز کند. این آزمایش بسیار دقیق‌تر است، اما به تجهیزات بیشتری نیاز دارد و ممکن است هزینه‌اش بیشتر باشد.
کمبود کلسیم
میزان عادی کلسیم خون بزرگ‌سالان حدود ۸٫۵ تا ۱۰٫۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر است. این حجم می‌تواند در هر آزمایشگاه متفاوت در نظر گرفته شود. کمبود کلسیم یعنی میزان کلسیم خون کمتر از ۸٫۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد. اگر کلسیم خون کمتر از ۷ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد، کمبود کلسیم شدید است.
درمان و پیشگیری از علائم کمبود کلسیم
سریع‌ترین روش برای پیشگیری از کمبود کلسیم، اضافه‌کردن کلسیم بیشتر به رژیم غذایی است. بعضی غذاهای سرشار از کلسیم عبارت‌اند از:
- محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و ماست؛
- لوبیا؛
- انجیر؛
- شیر سویا؛
- اسفناج؛
- ماهی سالمون؛
- آب پرتقال غنی‌شده؛
- بروکلی؛
- غلات‌های صبحانه غنی‌شده با کلسیم؛
- آجیل‌ها و مغزها شامل بادام و کنجد.
پیش از استفاده از مکمل‌های کلسیم، با پزشک خود صحبت کنید. دریافت بیش از حد کلسیم می‌توان خطر بیماری‌های قلبی، سنگ کلیه و سایر اختلالات سلامتی جدی را افزایش دهد. هنگامی که کمبود کلسیم شدید باشد یا مکمل‌ها و تغییرات رژیم غذایی پاسخگو نباشند، ممکن است پزشک تزریق کلسیم را تجویز کند.
تداخل‌های دارویی مکمل کلسیم
مهم است داروهایی را بشناسید که با مکمل کلسیم تداخل دارند. این داروها عبارت‌اند از:
- داروهای فشار خون بتا بلاکر مثل آتنولول که ممکن است در صورت استفاده با فاصله کمتر از ۲ ساعت از مکمل کلسیم، باعث کاهش جذب کلسیم شوند؛
- ضداسیدهای شامل آلومینیم که باعث افزایش آلومینیم خون می‌شوند؛
- عامل کمپلکس‌ساز اسید صفرای کاهش‌دهنده کلسترول مانند کولستیپول که باعث کاهش جذب کلسیم و افزایش دفع ادراری کلسیم می‌شوند؛
- داروهای استروژن که می‌توانند باعث افزایش کلسیم در خون شوند؛
- دیگوسین که میزان بالای کلسیم خون می‌تواند باعث باعث افزایش سمیت دیگوسین شود؛
- دیورتیک‌ها (ادرارآورها) که می‌توانند میزان کلسیم خون را افزایش یا کاهش دهند؛
- بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند فلوئوروکوئینولون و تتراساکلین که ممکن است جذبشان بر اثر مصرف مکمل کلسیم کاهش یابد.
سخن پایانی
علائم کمبود کلسیم می‌توانند در اثر عوامل رژیمی، مشکلات سلامتی و داروهای مختلف در بدن دیده شوند. بهترین راه برای درمان، اضافه‌کردن کلسیمِ رژیم غذایی است. علائم هشداردهنده کمبود کلسیم بسیار کم هستند و این عارضه در طولانی‌مدت ایجاد می‌شود. پس بهتر است علائم کمبود کلسیم را بشناسید و در صورت مشاهده هرکدام از آنها، با پزشک خود صحبت کنید. بیشتر افرادی که درمان این عارضه را دریافت می‌کنند، طی چند هفته بهبود می‌یابند.
